Χειραγώγηση: πώς να την αναγνωρίσετε

Η χειραγώγηση ενός ατόμου, μιας ομάδας ή μιας ολόκληρης κοινωνίας είναι ένα διαχρονικό φαινόμενο με πολλά «παρακλάδια». Μαθαίνουμε να την αναγνωρίζουμε σε όλους τις σκοτεινές πλευρές της.

Η ετυμολογία της λέξης

Αν ανοίξουμε το λεξικό μας, και αναζητήσουμε τον όρο “χειραγώγηση” που χρησιμοποιείται συχνά στις μέρες μας, θα ανακαλύψουμε ότι προέρχεται από τις αρχαίες λέξεις “χειρ” και “άγω”. Με τη λέξη “χειρ” να σημαίνει “χέρι” και τη λέξη “άγω” να σημαίνει οδηγώ, τότε σήμαινε “τραβάω κάποιον από το χέρι”, ή καθοδηγώ ένα ζώο. Όπως πολλές αρχαίες λέξεις, σήμερα έχει πάρει μια πιο μεταφορική έννοια. Τι είναι αυτό όμως που “σημαίνει” χειραγώγηση και ποια είναι μερικά από τα παραδείγματα που έχουμε;

Πότε γίνεται παθολογική η χειραγώγηση

Προτού πάρουμε το καταδικαστικό μας ύφος, που ταιριάζει με το αντικείμενο της χειραγώγησης, πρέπει εδώ να αναφέρουμε ότι όλοι οι άνθρωποι, σε κάποια φάση της ζωής μας, έχουμε χειραγωγήσει και χειραγωγηθεί. Η χειραγώγηση όμως γίνεται παθολογική όταν ένας άνθρωπος ή ένα σύνολο ανθρώπων τη χρησιμοποιούν ως ένα συνηθισμένο και δικαιολογημένο, κατ’ αυτούς, μέσο.

Η χειραγώγηση συνίσταται στην συναισθηματική καθοδήγηση προς μια κατεύθυνση, με σκοπό ο «δέκτης» να δράσει όπως το επιθυμεί ο «πομπός». Διαφέρει όμως από την απλή πειθώ με την οποία χωρίζεται με μια λεπτή γραμμή. Στη χειραγώγηση ο «πομπός» δεν χρησιμοποιεί συνετούς τρόπους και θεμιτά μέσα και ούτε απαραίτητα τη λογική, απλώς προσπαθεί να «παίξει» με τα συναισθήματα και τη νοημοσύνη του «δέκτη», ώστε αυτός να φερθεί όπως θέλει ο «πομπός».

Μαζική χειραγώγηση

Η δημιουργία τρόμου στους άλλους, η προπαγάνδα και “παθητικοεπιθετικότητα” είναι πολύ εμφανείς τρόποι χειραγώγησης. Η χειραγώγηση μπορεί να έχει πολλούς δέκτες ή έναν. Έτσι στην περίπτωση της προπαγάνδας μιλάμε για μαζική χειραγώγηση. Πολλοί αυταρχικοί ηγέτες ελέγχουν το περιεχόμενο των πληροφοριών που δέχονται οι κοινωνίες τους έτσι ώστε αυτοί να φαίνονται σωστοί και λογικοί, ή σπέρνουν ψευδείς πληροφορίες για τους αντιπάλους τους, έτσι ώστε να γίνουν αυτοί μισητοί.

Χειραγώγηση ενός προς έναν

Η χειραγώγηση όμως μπορεί να γίνεται και από ένα άτομο προς ένα άλλο και μόνο. Μέσω της “παθητικοεπιθετικότητας” κάποιος άνθρωπος μπορεί να έχει πρόβλημα με άλλον, αντί όμως να το θέσει ευθέως επιδίδεται σε σχόλια παθητικής φύσεως και παίρνει εχθρικό ύφος. Σκοπεύει να βάλει τον άλλον να κινητοποιηθεί περισσότερο για να μάθει το πρόβλημα που υπάρχει, έτσι ώστε να λάβει περισσότερη προσοχή και την ικανοποίηση που φέρνει αυτή.

Ποιοι και γιατί θέλουν να χειραγωγούν τους άλλους;

Υπάρχουν πάρα πολλοί τρόποι χειραγώγησης. Η αλήθεια είναι όμως ότι κάποιοι άνθρωποι τη χρησιμοποιούν ως τεχνική πολύ περισσότερο σε σχέση με άλλους. Οι συνήθεις ύποπτοι πρώτα από όλα όμως είναι άτομα που έχουν διαταραχές προσωπικότητας ή άλλες ψυχολογικές διαταραχές. Όταν μιλάμε για άτομα με διαταραχές προσωπικότητας μιλάμε για τα άτομα τα οποία έχουν μια αποκλίνουσα, από το συνηθισμένο, ματιά στον κόσμο. Αυτά τα άτομα προκαλούν συχνά προβλήματα στον εαυτό τους και τους γύρω τους, και θέλουν να προσαρμόσουν τον κόσμο σε αυτά, αντί να προσαρμοστούν οι ίδιοι σε αυτόν.

Όταν ο χειριστικός χαρακτήρας συνδυάζεται με μεγάλη ευφυΐα και το άτομο βρεθεί σε θέση εξουσίας, η ζημιά μπορεί να είναι γενικευμένη. Μεγάλοι χειραγωγοί όπως ο Χίτλερ έχει φανεί πως έπασχαν από τέτοιου τύπου διαταραχές, με τον συγκεκριμένο να λέγεται ότι έπασχε από ναρκισσιστική διαταραχή. Η χειραγώγηση αποτελεί παραβίαση της ελεύθερης βούλησης και των δικαιωμάτων της δημοκρατίας. Όμως, τα θύματα της δύσκολα μπορούν να βρουν νομική υποστήριξη ή έστω το δίκιο τους.

Ένα διαχρονικό ζήτημα, η χειραγώγηση διευκολύνεται από τα σύγχρονα μέσα

Από τις τοξικές σχέσεις που χαρακτηρίζονται από χειραγώγηση μέχρι τις ακραίες απόψεις που εύκολα προβάλλονται μέσω ίντερνετ στις μέρες μας, η χειραγώγηση σίγουρα δεν αποτελεί φαινόμενο του παρελθόντος. Αντιθέτως με την κοινή άποψη ότι το ίντερνετ είναι ελεύθερο από πολιτικούς ελέγχους, φαίνεται ότι εν μέρει συμβάλλει στη δημιουργία ακραίων πεποιθήσεων. Ο πομπός μπορεί να βρίσκεται στην άλλη άκρη του κόσμου και να πείσει κάποιον άλλο στην άλλη άκρη, χωρίς κανέναν έλεγχο.

Για να μην γίνεται κάποιος θύμα της χειραγώγησης, πρέπει να υπερασπίζεται τον εαυτό του βάζοντας όρια στους άλλους. Χρειάζεται όμως να είναι και λίγο καχύποπτος σχετικά με τις πληροφορίες που του παρέχονται καθώς και να έχει καλλιεργήσει την παιδεία του.

Τέλος, παρόλο που είναι πέρα από τους σκοπούς αυτού του άρθρου, είναι ανησυχητικό το φαινόμενο της αυξανόμενης χειραγώγησης νέων ατόμων στο διαδίκτυο από υπερασπιστές ακραίων σεξιστικών αντιλήψεων είτε αυτές κινούνται εναντίον των γυναικών είτε εναντίον των ανδρών.

Συντάκτης: Μιχαήλ Παναγιωτόπουλος,

Influence:

Αρθρογράφος του flowmagazine.gr.