Οι απώλειες συνεπάγονται αλλαγές δύσκολα διαχειρίσιμες. Αυτό ισχύει πολύ περισσότερο για τα παιδιά, που βιώνουν διαφορετικά την απώλεια σε κάθε …
Διαχείριση της απώλειας στα παιδιά (Μέρος 2ο)
Η απώλεια αποτελεί μια δύσκολη κατάσταση, ιδιαίτερα για τα παιδιά. Πώς μπορούν οι γονείς να τα βοηθήσουν να τη διαχειριστούν με τον καλύτερο τρόπο;
Τι θα πούμε σε ένα παιδί και πώς θα το βοηθήσουμε να πενθήσει;
Είναι πάρα πολύ σημαντικό, προτού μιλήσουμε στο παιδί για ένα γεγονός απώλειας, να φροντίσουμε να δημιουργήσουμε ένα κλίμα αγάπης, ασφάλειας και αποδοχής, όπου το παιδί θα γίνεται δέκτης θετικών συναισθημάτων. Να θυμάστε ότι δεν υπάρχει σωστός και λανθασμένος τρόπος να θρηνήσει ένα παιδί· το κάθε παιδί θρηνεί με τον δικό του τρόπο. Συνήθως, δεν είναι για ώρες θλιμμένα, όπως συμβαίνει με τους ενηλίκους. Τη μια στιγμή μπορεί να είναι θλιμμένα και την αμέσως επόμενη να γελάνε και να παίζουν. Τον θρήνο των παιδιών μπορείτε να τον διακρίνετε κυρίως μέσα από το παιχνίδι, τις κινήσεις τους (έντονη υπερκινητικότητα και μετά κατάπτωση), τις εκφράσεις του προσώπου τους και τις λέξεις που χρησιμοποιούν, κυρίως όταν παίζουν με τα άλλα παιδιά.
Τι πρέπει και τι δεν πρέπει να λεχθεί σε ένα παιδί όταν η οικογένεια βιώνει μια απώλεια;
Είναι σημαντικό, αφού δημιουργηθεί ένα περιβάλλον υποστηρικτικό, όπου θα αισθάνεται το παιδί ασφάλεια, κατανόηση, αγάπη και αποδοχή, να το ενημερώσουμε άμεσα για το γεγονός της απώλειας. Χρησιμοποιούμε τις ορθές λέξεις: «πέθανε», «νεκρός», «θάνατος» αντί «κοιμάται», «πήγε ταξίδι»· «διαζύγιο» ή «χωρισμός» αντί «ο μπαμπάς θα φύγει για λίγο από το σπίτι»· «καρκίνος» αντί «κρυολόγημα». Πρέπει, επίσης, να τονίσουμε στο παιδί πως δεν είναι δική του ευθύνη αυτό που συνέβη και να περιορίσουμε με αυτό τον τρόπο την πιθανότητα δημιουργίας ενοχών εξαιτίας του εγωκεντρισμού του.
Οπωσδήποτε πρέπει να ακούμε αυτά που μας λέει το παιδί και να απαντούμε προσεκτικά σε αυτά που μας ρωτά. Το πληροφορούμε για τη μετέπειτα πορεία και εξέλιξη, όπως, για παράδειγμα, αν πρέπει να μετακομίσουμε κ.λπ. Επαναλαμβάνουμε τις πληροφορίες ξανά και ξανά, γιατί το παιδί χρειάζεται χρόνο να συνειδητοποιήσει και να επεξεργαστεί τη νέα, δυσάρεστη πληροφορία και το ενθαρρύνουμε να μας εκφράσει τα συναισθήματά του. Ενθαρρύνουμε το κλάμα, γιατί απαλύνει τα συναισθήματα της ματαίωσης, του πόνου, του θυμού, και διαβεβαιώνουμε το παιδί ότι όλα αυτά που αισθάνεται είναι φυσιολογικά.
Επιπρόσθετα, την ίδια στιγμή που το παιδί εκφράζει τη θλίψη και το πόνο του είναι σημαντικό και οι γονείς να κάνουν το ίδιο. Το παιδί πρέπει να αισθανθεί ότι οι γονείς μοιράζονται μαζί του παρόμοια, αν όχι τα ίδια, συναισθήματα. Αναγνωρίζοντας οι γονείς τον δικό τους πόνο, επιτρέπουν στο παιδί να αισθανθεί ότι δεν είναι το μόνο που υποφέρει από την απώλεια. Οι γονείς πρέπει να διαβεβαιώσουν πολλές φορές το παιδί ότι αυτή η απώλεια δεν συνέβη εξαιτίας του και ότι εξακολουθούν να το αγαπούν πολύ. Οι φυσικές εκφράσεις της αγάπης και της υποστήριξης, όπως το άγγιγμα και η αγκαλιά, είναι ζωτικής σημασίας για το παιδί που πενθεί. Καθώς οι ενήλικοι βιώνουν οι ίδιοι τον πόνο του χωρισμού, μπορούν να ανακαλύψουν με τα παιδιά τους νέες διαστάσεις όσον αφορά την αλληλοκατανόηση και τη φροντίδα. Από την άλλη, οι γονείς, παρά την απώλεια, οφείλουν να διατηρούν ένα περιβάλλον σταθερό, όπου οι κανόνες της εύρυθμης λειτουργίας του δεν επιτρέπεται να πάψουν να ισχύουν εξαιτίας της απώλειας.
Επίσης, αφού περάσει κάποιο χρονικό διάστημα από το γεγονός της απώλειας, θα ήταν θεμιτό να ενθαρρυνθεί το παιδί να διατηρήσει την ανάμνηση του προσώπου που πέθανε, του παλιού σχολείου, σπιτιού κ.λπ. Ακόμη, επιτρέπουμε στο παιδί να συμμετέχει στις οικογενειακές εκδηλώσεις πένθους.
Λανθασμένες ενέργειες
Δεν επιτρέπεται να αποκρύψουμε το γεγονός. Το παιδί έχει τόσο ευαίσθητες «κεραίες», που συλλαμβάνει την αναστάτωση που υπάρχει στο σπίτι. Το μόνο που δεν γνωρίζει είναι την πηγή της αναστάτωσης. (Προσοχή στον εγωκεντρισμό του, κυρίως στις μικρές ηλικίες, γιατί μπορεί να θεωρήσει ότι αυτή η αναστάτωση συμβαίνει εξαιτίας του.)
Δεν ωραιοποιούμε την πραγματικότητα. Στην περίπτωση θανάτου, πρέπει με ειλικρίνεια να πούμε στο παιδί ότι δεν γνωρίζουμε τα πάντα για το τι συμβαίνει στον νεκρό. Θα μπορούσαν οι γονείς να αφήσουν ένα περιθώριο να αναζητήσουν μαζί με το παιδί την αλήθεια και να βασιστούν στα δικά τους «πιστεύω» για τη μεταθανάτια ζωή.
Στην περίπτωση κηδείας, δεν επιτρέπεται το παιδί να παραστεί αν δεν τύχει σωστής ενημέρωσης για το τι θα εξελιχθεί μπροστά στα μάτια του και αν δεν του δοθεί η επιλογή να αποφασίσει το ίδιο αν θέλει να παραστεί ή όχι. Πρέπει να περιγραφούν στο παιδί με κάθε λεπτομέρεια όλα όσα περιλαμβάνει μια κηδεία, π.χ. ότι οι πενθούντες φοράνε μαύρα, κλαίνε πολύ και κάποιες φορές εκφράζουν τον πόνο τους φωνάζοντας, ο νεκρός τοποθετείται σε ένα κουτί που λέγεται φέρετρο και τοποθετείται αρχικά στην εκκλησία όπου ο ιερέας διαβάζει κάποιες προσευχές κ.ά.
Σημάδια που πρέπει να ανησυχήσουν τους γονείς
Αντιδράσεις που πρέπει να προσέξετε είναι η συνεχιζόμενη άρνηση του γεγονότος και η παρατεταμένη απουσία εκδήλωσης θρήνου (π.χ. το παιδί λειτουργεί σαν να μην έχει συμβεί απολύτως τίποτα). Ανησυχητικές, επίσης, θεωρούνται και αντιδράσεις όπως η παρατεταμένη αποχή από το παιχνίδι και τις σχέσεις με τους συνομήλικούς του, οι επίμονες κατηγορίες του παιδιού στον εαυτό του ή σε άλλους που θεωρεί υπεύθυνους για την απώλεια, η αυτοκαταστροφική συμπεριφορά (άρνηση για περιποίηση του εαυτού, π.χ. να κάνει μπάνιο, να φάει, να κόψει τα νύχια του κ.λπ.), οι αλλαγές ή ακόμη η άρνηση στην πρόσληψη τροφής και οι διαταραχές ὐπνου. Ακόμη, ανησυχητικές κρίνονται η πλήρης ταύτιση με το άτομο που πέθανε (στις περιπτώσεις θανάτου) και η αναμονή της επιστροφής του, καθώς και οι παρατεταμένες σωματικές ενοχλήσεις και η επιμονή του σε κάποιον πόνο χωρίς εμφανή αιτιολογία.
Αναζητήστε τις συμβουλές των ειδικών
Η πρόληψη αποτελεί την καλύτερη θεραπεία, επομένως, είναι καλύτερο να αποτείνεστε για βοήθεια, στήριξη και συμβουλή προτού προκύψει οποιοδήποτε πρόβλημα ή δυσκολία. Η συζήτηση με έναν ψυχολόγο ή με ειδικούς σε θέματα απώλειας μπορεί να συμβάλει θετικά στην προσαρμογή του παιδιού αλλά και ὀλης της οικογένειας στην απώλεια, καθώς και στα νέα δεδομένα που προκύπτουν από αυτή.
