Τοξικές Συνήθειες Γονικής Ανατροφής που Βλάπτουν την Ανάπτυξη του Παιδιού σας

Είναι ευρέως γνωστό ότι τα πρότυπα γονικής μέριμνας περιγράφουν τις μεθόδους που ενδείκνυνται ώστε οι γονείς να μεγαλώσουν τα παιδιά τους μέσα σε ένα ολόσωστο οικογενειακό πλαίσιο. Μια πρόσφατα αναδυόμενη έννοια όμως, γνωστή ως «τοξική γονική μέριμνα», αναφέρεται σε ένα στυλ γονικής μέριμνας που θεωρείται επιζήμιο λόγω της ακατάλληλης μεταχείρισης που παρέχεται από τους γονείς. 

Ένα τέτοιο λανθασμένο στυλ γονικής μέριμνας μπορεί να εμποδίσει την ανάπτυξη και εξέλιξη ενός παιδιού, οδηγώντας σε συναισθήματα κατάθλιψης, άγχους και θυμού, τα οποία μπορεί να εκδηλωθούν με τη χρήση ακατάλληλης γλώσσας, ακόμη και τραυματικών εμπειριών. 

Η τοξική γονική μέριμνα λοιπόν αναφέρεται σε ένα μοτίβο συμπεριφοράς κατά το οποίο ένας γονέας προκαλεί συνεχώς συναισθηματική, ψυχική ή σωματική βλάβη στο παιδί του μέσω χειραγώγησης, ελέγχου, παραμέλησης ή κακοποίησης. Αυτή η συμπεριφορά συχνά περιλαμβάνει την ιεράρχηση των αναγκών του γονέα έναντι της ευημερίας του παιδιού και μπορεί να οδηγήσει το παιδί σε συνεχές άγχος, ανασφάλεια και αμφιβολία για τον εαυτό του. 

Τα σημάδια περιλαμβάνουν υπερβολική κριτική, συναισθηματική χειραγώγηση και έλλειψη ενσυναίσθησης, κάτι που μπορεί να έχει μακροχρόνιες συνέπειες στην ζωή του παιδιού και στη μετέπειτα ενήλικη ζωή του. 

Η τοξική γονική μέριμνα δεν είναι απλώς να αφήνει ένας γονέας το παιδί του να περνάει πολύ χρόνο μπροστά σε μια οθόνη, αλλά ένα επαναλαμβανόμενο μοτίβο συμπεριφοράς που πληγώνει και προκαλεί βλάβες στα παιδιά. Η τοξική γονική μέριμνα μπορεί να κάνει τα παιδιά να αισθάνονται ανασφαλή, ντροπιασμένα, αγχωμένα και μπορεί να οδηγήσει σε διαρκές ψυχολογικό τραύμα. 

Ως γονείς, έχουμε μια φυσική παρόρμηση να βοηθάμε τα παιδιά μας να παίρνουν σωστές αποφάσεις και να επιτυγχάνουν στη ζωή. Αλλά η υπερβολική χρήση αυτού του μέτρου μπορεί να είναι τοξική. Οι γονείς μπορεί να πιστεύουν ότι απλώς καθοδηγούν τα παιδιά τους, αλλά στην πραγματικότητα τα χειραγωγούν ώστε να κάνουν αυτό που θεωρούν σωστή επιλογή, χωρίς στην πραγματικότητα να τους διδάσκουν πολύτιμες δεξιότητες ζωής.

«Το μεγαλύτερο τοξικό χαρακτηριστικό που βλέπω να κάνουν κατά λάθος οι στοργικοί γονείς είναι ότι δεν καταλαβαίνουν ότι το παιδί τους έχει το δικό του μονοπάτι και σκοπό στη ζωή», λέει η Dawn Friedman, MSEd, LPCC, αδειούχος επαγγελματίας κλινικός σύμβουλος, με εξειδίκευση στο παιδικό άγχος. 

Οι γονείς των οποίων οι ίδιοι οι γονείς δεν τους στήριξαν στην παιδική ηλικία, μπορεί να είναι πιο επιρρεπείς στον έλεγχο των παιδιών τους, λέει η Friedman. «Είναι σημαντικό να αφήνετε τα παιδιά σας να παίρνουν τις δικές τους αποφάσεις στη ζωή – και να αναλαμβάνουν τα δικά τους λάθη, ώστε να μπορούν να αναπτύξουν την ανεξαρτησία και την αυτοπεποίθηση που χρειάζονται για να ευδοκιμήσουν μόνα τους». 

Χαρακτηριστικά συμπεριφοράς άξια παρατήρησης:

1. Χειρισμός και έλεγχος: Χρήση ενοχής, φόβου ή υποχρέωσης για τον έλεγχο της συμπεριφοράς και των επιλογών ενός παιδιού.
2. Υπερβολική κριτική: Συνεχής κρίση, υποτίμηση ή υποτίμηση των επιτευγμάτων και της αυτοεκτίμησης του παιδιού.
3. Έλλειψη ενσυναίσθησης: Αγνόηση ή ακύρωση των συναισθημάτων ενός παιδιού και αδυναμία ή απροθυμία κατανόησης των δυσκολιών του.
4. Εγωκεντρισμός: Προτεραιότητα στις δικές του ανάγκες, συναισθήματα και επιθυμίες έναντι εκείνων των παιδιών του.
5. Κακά όρια: Αγνόηση της ιδιωτικότητας και του προσωπικού χώρου ενός παιδιού, η οποία μπορεί να οδηγήσει σε έλλειψη αυτονομίας.
6. Συναισθηματική αστάθεια: Απρόβλεπτο, δραματικό ή ακραίες εναλλαγές διάθεσης.
7. Ενοχοποίηση: Κατηγορεί το παιδί για τα δικά του προβλήματα και χρήση της ενοχής για χειραγώγηση του.

Στην τοξική γονική μέριμνα, «η συναισθηματική ανωριμότητα ενός γονέα, η ανάγκη για έλεγχο ή η αδυναμία ρύθμισης των συναισθημάτων του βλάπτει συνεχώς την αίσθηση ασφάλειας και αυτοεκτίμησης του παιδιού του», εξηγεί η Cynthia Edwards-Hawver, PsyD, αδειούχος ψυχολόγος. Ας δούμε μερικά παραδείγματα επιπτώσεων στα παιδιά και γιατί όλοι οι γονείς θα πρέπει να κάνουν ό,τι καλύτερο μπορούν για να αποφύγουν αυτή την τοξική συμπεριφορά.

Μακροπρόθεσμες επιπτώσεις στα παιδιά:

1. Προβλήματα ψυχικής υγείας: Άγχος, κατάθλιψη και χαμηλή αυτοεκτίμηση.
2. Δυσκολίες στις σχέσεις: Δυσκολία στην εμπιστοσύνη και στη δημιουργία υγιών σχέσεων στην ενήλικη ζωή.
3. Ψυχολογικές επιπτώσεις: Διαστρεβλωμένη αίσθηση αυτοεκτίμησης και ανασφάλειας.
4. Προβλήματα συμπεριφοράς: Πιθανότητα εμφάνισης προβλημάτων όπως εκφοβισμός, εθισμός και δυσκολία στην αυτονομία.
5. Γενικότερη επίπτωση: Αμφισβήτηση της δική τους πραγματικότητας.

Συμπερασματικά, η τοξική γονική μέριμνα μπορεί να έχει σοβαρές αρνητικές επιπτώσεις στα παιδιά, αλλά μπορεί να αποφευχθεί αναγνωρίζοντας την επιβλαβή συμπεριφορά, θέτοντας υγιή όρια, εφαρμόζοντας ανοιχτή επικοινωνία, υποστηρίζοντας την αυτονομία, δουλεύοντας πάνω σε συναισθηματικά ζητήματα και αναζητώντας επαγγελματική βοήθεια, εάν είναι απαραίτητο. 

Προσωπικά προτείνω την μέθοδο της αυτοθεραπείας μέσω γονεϊκής ενδυνάμωσης, όπου οι γονείς μαθαίνουν πως να αναγνωρίζουν, να κατανοούν και να ελέγχουν τα συναισθήματά τους -και κατ’ επέκταση την συμπεριφορά τους-. Ο στόχος είναι να αναπτύξουν εν συνεχεία νέες στρατηγικές γονικής μέριμνας και πιο υγιείς συνήθειες συναναστροφής με τα παιδιά τους. Το αποτέλεσμα αυτής της μεθόδου επεκτείνεται στην ευαισθητοποίηση και στην αυξημένη κατανόηση των γονέων σχετικά με τον αντίκτυπο της τοξικής γονικής μέριμνας στα παιδιά τους.

Μερικές ιδέες:

1. Εξασκηθείτε στην ανοιχτή επικοινωνία και την ενεργητική ακρόαση: Αυτή η διαδικασία περιλαμβάνει την ενεργή ακρόαση των ανησυχιών και των συναισθημάτων του παιδιού χωρίς κρίση και την ανταπόκριση με ενσυναίσθηση και σεβασμό. Περιλαμβάνει επίσης το να είστε ανοιχτοί και ειλικρινείς με το παιδί σας σχετικά με τις δικές σας σκέψεις και συναισθήματα.
2. Θέστε υγιή όρια και σεβαστείτε την αυτονομία του παιδιού σας: Αυτή η διαδικασία περιλαμβάνει τον σεβασμό της ιδιωτικότητας και της ατομικότητας του παιδιού σας, επιτρέποντάς του να λαμβάνει αποφάσεις κατάλληλες για την ηλικία του και όχι τη χρήση του ως συναισθηματική υποστήριξη ή την αντιμετώπισή του ως επέκταση του εαυτού σας. Περιλαμβάνει επίσης τον καθορισμό σαφών κανόνων και συνεπειών και την επιβολή τους με συνέπεια.
3. Αναγνωρίστε την τοξική συμπεριφορά: Αυτή η διαδικασία περιλαμβάνει την επίγνωση της δικής σας συμπεριφοράς και του πώς μπορεί να επηρεάσει το παιδί σας. Δώστε προσοχή σε μοτίβα υπερπροστατευτικότητας, κριτικής, ενοχών, έλλειψης ορίων, παραμέλησης. Αναγνωρίστε πότε κάνετε λάθη και αναλάβετε την ευθύνη για τις πράξεις σας.
4. Όταν δεν είστε σε θέση να διαχειριστείτε αποτελεσματικά τα συναισθηματικά σας ξεσπάσματα, απομακρυνθείτε από τα παιδιά. «Τα παιδιά χρειάζονται συναισθηματική σταθερότητα για να αισθάνονται ασφαλή και να αναπτύξουν υγιείς δεξιότητες αντιμετώπισης», εξηγεί η Edwards-Hawver.
5. Αν διαπιστώσετε ότι τους κατευθύνετε στο σχολείο, στα αθλήματα ή άλλες εξωσχολικές δραστηριότητες, προσπαθήστε να παραιτηθείτε από μέρος αυτού του ελέγχου και να επιτρέψετε στο παιδί σας να εξερευνήσει τα δικά του ενδιαφέροντα.
6. Πρέπει να αποφεύγετε κάθε συμμετοχή των παιδιών σε γονικές συγκρούσεις ή προβλήματα, καθώς η εμπλοκή τους μπορεί να οδηγήσει σε περιττό άγχος και ενοχές για τα παιδιά.
7. Αρχίστε να επικυρώνετε το πώς αισθάνεται το παιδί ή πώς αντιλαμβάνεται μια συγκεκριμένη κατάσταση στο σπίτι, ειδικά όταν πρόκειται για διαφωνία ή σύγκρουση μεταξύ σας.  
8. Το gaslighting υπάρχει και στη γονική συμπεριφορά: ορίζεται ως τον γονέα που απορρίπτει, διαστρεβλώνει ή αρνείται κατηγορηματικά την εμπειρία ενός παιδιού. Συνήθεις εκφράσεις είναι: «Αυτό δεν συνέβη», «Είσαι πολύ ευαίσθητος» ή «Δημιουργείς μεγάλο θέμα από το τίποτα». Κάτι τέτοιο «διδάσκει το παιδί να αμφιβάλλει για τις δικές του αντιλήψεις και συναισθήματα», μοιράζεται η Edwards-Hawver. «Αυτό είναι βαθιά αποσταθεροποιητικό, αφήνοντας τα παιδιά μπερδεμένα σχετικά με το τι πιστεύουν, τι είναι πραγματικό και αν μπορούν να εμπιστευτούν τον εαυτό τους».

Η Ελίζα Γεωργιάδου είναι ειδικός σε θέματα οικογένειας, παιδικής φροντίδας, ανάπτυξης και εκπαίδευσης, απόφοιτος Ψυχολογίας του Αμερικανικού Κολλεγίου Ελλάδος και του Παιδαγωγικού τμήματος του κέντρου Εξειδικευμένης Επιμόρφωσης του ΕΚΠΑ, με διακρίσεις και διεθνείς πιστοποιήσεις ειδικεύεται στη δημιουργική απασχόληση και μάθηση μέσω παιχνιδιού των παιδιών, παρέχοντας ένα ευρύ φάσμα φροντίδας και στην ενδυνάμωση γονέων και επαγγελματιών που ασχολούνται με παιδιά. 

Βιβλιογραφία

TOXIC PARENTING AND ITS IMPACT ON CHILDREN’S LANGUAGE ETHICS. Riza Khairani Harahap, Annisa Arrumaisyah Daulay. 2023.

The Impact of Toxic Parents on The Growth and Development of Early Childhood After The Pandemic. Nadya Yulianty S. (2022)

Gaslighting. APA Dictionary of Psychology. 2023.

Harsh parenting, physical health, and the protective role of positive parent-adolescent relationships. Social Science & Medicine. 2018.

Συντάκτης: Ελίζα Γεωργιάδου, Ειδικός στην Παιδική Ανάπτυξη & Εκπαίδευση

Influence:

Με περισσότερα από 25 χρόνια εμπειρίας στη φροντίδα, εκπαίδευση και δημιουργική απασχόληση παιδιών…