Ο τίτλος του άρθρου ίσως ξενίζει τον αναγνώστη, που θεωρεί πως η απάντηση στον ερώτημα είναι αυτονόητη. Στην πραγματικότητα δεν …
Το «μαύρο πρόβατο» της οικογένειας
Ποια μοίρα σε έχει καταραστεί
και ταξιδεύεις συνέχεια μοναχός σου
γιατί το φως να έχει κουραστεί
να έχει γίνει πια εχθρός σου…;
– Σαρισινός Ν.
Η μελέτη των φαινομένων της οικογένειας είναι πάντα επίκαιρη, διότι πολλά από αυτά είναι αναμενόμενα και συνδέονται με τον τρόπο που αναπτύσσεται το κάθε μέλος ξεχωριστά αλλά και τα στάδια εξέλιξης που περνάει η κάθε οικογένεια ως μονάδα. Σε κάθε στάδιο του κύκλου της οικογενειακής ζωής κάθε μέλος της οικογένειας αντιμετωπίζει νέα αιτήματα με βάση τα οποία θα αναθεωρήσει τους αρχικούς τρόπους σκέψης και τις συμπεριφορές τους και θα χρειαστεί να προσαρμοστεί στις νέες και μεταβαλλόμενες καταστάσεις της ζωής του.
Η οικογένεια αποτελεί ένα σύστημα το οποίο απαρτίζεται από κανόνες, αξίες, όρια, σχέσεις και προσωπικούς ρόλους. Σύμφωνα με αυτά, η οικογένεια επιζητά τη διατήρηση της ισορροπίας, ώστε να διαφυλάξει το σύστημα, δηλαδή αναζητά την ομοιόσταση. Για να διατηρήσει αυτή την ισορροπία θέτει σε προτεραιότητα ορισμένους σκοπούς, για παράδειγμα τη φοίτηση των παιδιών. Η επιτυχής έκβαση αυτών των σκοπών προϋποθέτει τη σύμφωνη γνώμη όλων των μελών, η οποία τίθεται ως σημαντικός παράγοντας προκειμένου να αποφευχθεί οποιαδήποτε αναστάτωση. Τι συμβαίνει όμως όταν ένα μέλος παρεκκλίνει από τα συμφωνηθέντα;
Στις περισσότερες οικογένειες τα μέλη καλούνται να αναλάβουν ρόλους, οι οποίοι δεν είναι δικής τους επιλογής. Περιορίζονται δηλαδή σε χαρακτηριστικά, ικανότητες ή έλλειψη ικανοτήτων που τους αποδίδουν άλλα μέλη της οικογένειας που πολλές φορές δεν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα. Για παράδειγμα ένα μέλος της οικογένειας θεωρείται από τα άλλα ως το «μαύρο πρόβατο» ή ο «αποδιοπομπαίος τράγος» είτε γιατί θεωρείται το «κακό παιδί» της οικογένειας είτε επειδή είναι η «ανεπίδεκτη μαθήσεως». Σύμφωνα με τον O’ Hagan τα άτομα αυτά λαμβάνουν τον όρο του «χαρακτηριζόμενου ασθενή», ο οποίος έχει σοβαρές ψυχικές συνέπειες στο άτομο.
Τι είναι το «μαύρο πρόβατο»;
Το «μαύρο πρόβατο» της οικογένειας είναι το μέλος που έχει «αποκληρωθεί», διαγραφεί ή οι άλλοι τον αντιλαμβάνονται ως διαφορετικό. Η συμπεριφορά των υπόλοιπων μελών προς αυτό μπορεί να είναι απλά το «πείραγμα» ή χειρότερα η απόρριψη. Όσο περισσότερο γελοιοποιούνται μέσα στο πλαίσιο της οικογένειας τόσο λιγότερο πιθανό είναι να εκφράσουν αυτό που αισθάνονται και να μοιραστούν πράγματα για τον εαυτό τους. Όσο λιγότερα μοιράζονται τόσο απομακρύνονται από το σύστημα της οικογένειας.
Γιατί συμβαίνει αυτό;
Η συναισθηματική παραμέληση (εκ προθέσεως ή τυχαία) στην παιδική ηλικία παίζει πολύ σημαντικό ρόλο στην υιοθέτηση του ρόλου του «μαύρου προβάτου». Τα παιδιά που λαμβάνουν άμεσα ή έμμεσα το μήνυμα ότι οι ανάγκες τους δεν είναι σημαντικές, συχνά γίνονται οι ενήλικες που προσπαθούν να καλύψουν μόνοι τους, χωρίς τη βοήθεια κανενός τις ανάγκες τους. Δεν είναι κακό να λειτουργεί κανείς αυτόνομα, αλλά έχει διαφορά να αισθάνεται κανείς ότι δεν έχει άλλη επιλογή από το να είναι αναγκασμένος να ενεργεί αυτόνομα. Η κατάσταση αυτή μπορεί να προκαλέσει καταθλιπτικά συναισθήματα και άγχος.
Δεν είναι εύκολο το «βάρος» ενός τέτοιου ρόλου μέσα στην οικογένεια. Οι συνέπειες είναι αρνητικές όχι μόνο στο άτομο που έχει υιοθετήσει αυτόν τον ρόλο αλλά και στην οικογένεια. Το πιο ωφέλιμο είναι, το μέλος που «κουβαλάει» αυτό το βάρος να το συζητήσει με την οικογένειά του, ώστε και τα υπόλοιπα μέλη να δουν «μέσα από τα δικά του μάτια» πως νιώθει. Γιατί, όταν είναι κάποιος απομονωμένος, από το μυαλό του περνούν διάφορες σκέψεις. Το ζητούμενο είναι, να βρεθεί ο χρόνος με τη βοήθεια της οικογένειας να βάλει σε τάξη τις σκέψεις του ώστε να αποφευχθούν δυσάρεστες καταστάσεις. Διαφορετικά μπορεί να πέσει βαθύτερα, στο απόλυτο σκοτάδι.
