Το «Κβο Βάντις, Άϊντα;» δεν ωραιοποιεί τον πόλεμο φέρνοντας τον ρεαλισμό στον κινηματογράφο

Μία διερμηνέας των Ηνωμένων Εθνών προσπαθεί να ισορροπήσει το εργασιακό της καθήκον και το μητρικό της ένστικτο, εν όψει της γενοκτονίας στη Σρεμπρένιτσα το 1995, στο πολιτικό θρίλερ «Κβο Βάντις, Άϊντα;» που καθηλώνει με την ψύχραιμη απεικόνιση ηθικών διλημμάτων.

Με την επίσημη συμμετοχή της στην κατηγορία του διεθνούς Όσκαρ, στα BAFTA Καλύτερης Σκηνοθεσίας και Καλύτερης Ξενόγλωσσης Ταινίας όπως και μεταξύ άλλων με την υποψηφιότητα της για Βραβείο Κοινού και Βραβείο Καλύτερης Ταινίας στο Φεστιβάλ Les Arcs, η Βοσνία και Ερζεγοβίνη και η Τζασμίλα Ζμπάνιτς με το «Κβο Βάντις, Άϊντα;» φέρνουν στο κέντρο του κινηματογραφικού προβολέα ένα γνώριμο στον τωρινό θεατή πολιτικό θρίλερ, που είναι όμως και μέρος της πραγματικής ιστορίας ενός ολόκληρου έθνους. Η απεικόνιση της ιστορίας αυτής που αγγίζει τα όρια του ντοκιμαντέρ δεν είναι άλλη από την πολιορκία της βοσνιακής Σρεμπρένιτσα από τον Σερβικό στρατό το 1995 ή αλλιώς μία από τις μεγαλύτερες και δυστυχώς πρόσφατες γενοκτονίες.

Η πλοκή

Η αρχή, η εξέλιξη και το τέλος αυτής της ιστορίας παίρνουν διαστάσεις εικονικής πραγματικότητας μέσα από τα μάτια της κεντρικής ηρωίδας, της Άϊντα, μίας πρώην δασκάλας Αγγλικών που πλέον εργάζεται ως διερμηνέας για την ολλανδική βάση των Ηνωμένων Εθνών κοντά στη Σρεμπρένιτσα, το μόνο ειρηνικό και ψευδώς ασφαλές καταφύγιο για εκείνη και το λαό της. Εμπλεκόμενη στον πυρήνα των φαινομενικά ειρηνικών διαπραγματεύσεων μεταξύ της Βοσνίας, της Σερβίας και των Ηνωμένων Εθνών, η μητρική πλευρά της Άϊντα αρχίζει να βγαίνει στην επιφάνεια όσο η κατάσταση της πολιορκίας φτάνει όλο και πιο κοντά στη λύση της. Η λύση της, όμως, δεν είναι η απελευθέρωση αλλά ο θάνατος. 

Μπροστά στην διεθνώς εμφανή απάθεια, η προσωπίδα της αντικειμενικής διερμηνέως σιγά σιγά αρχίζει να γκρεμίζεται όσο το τραγικό πεπρωμένο ενός έθνους ξετυλίγεται μπροστά της. Η επισκιαζόμενη έως τότε ταυτότητά της ως στοργικής μητέρας και πιστής συζύγου μπαίνει πλέον στο πρώτο πλάνο. Πλέον, για την Άϊντα, η καρτέλα του διερμηνέα των Ηνωμένων Εθνών που κρέμεται επιδεικτικά από τον λαιμό της δεν είναι απλώς μία πιστοποίηση, είναι το μοναδικό μέσο για τη σωτηρία των δύο γιών της, του συζύγου της και φυσικά της ίδιας.

Η κινηματογράφηση- Το μπλε κυριαρχεί και προϊδεάζει

Το γεγονός πως το κύριο σημείο εστίασης της ταινίας είναι η απεικόνιση της γενοκτονίας δε σημαίνει πως η σκηνοθέτης αγνοεί την αισθητική δύναμη της σωστής κινηματογράφησης και της χρήσης μίας ταιριαστής στο σενάριο χρωματικής παλέτας. Αν και πρόκειται για ένα πολιτικό θρίλερ-ντοκιμαντέρ, η κυριαρχία του ζωηρού μπλε δεν παύει να είναι κυρίαρχη στην πλειονότητα των σκηνών. Γιατί τις στιγμές που η κάμερα ακολουθεί από πίσω μία πανικοβλημένη Άϊντα που τρέχει από το ένα δωμάτιο στο άλλο ή που εστιάζει στο ελπιδοφόρο βλέμμα της, η ηρωίδα δε χρειάζεται να μιλήσει. Το χρώμα θα γίνει ο αγγελιοφόρος του εσωτερικού της κόσμου στο κοινό. Από τη μία υπάρχει η έστω επίπλαστη ελπίδα μέσα της, παρά την εξοικείωση της ηρωίδας με το χώρο των διαπραγματεύσεων και ανεξαρτήτως του εμφανώς προβλέψιμου και αναμενόμενου τέλους της γενοκτονίας που προοικονομείται. Από την άλλη όμως, η συμβολική μελαγχολία του μπλε χρώματος και η θλίψη που εκπέμπει υπογείως ταιριάζει απόλυτα σε αυτό που πρόκειται να συμβεί.

Το σημείο αναφοράς της σκηνοθέτη και η αισθητή επιλογή της απορομαντικοποίησης του ντοκιμαντέρ-δράματος στον κινηματογράφο

Η σκηνοθέτης Τζασμίλα Ζμπάνιτς βασίζει το έργο της στην αυτόπτη μαρτυρία του δημοσιογράφου και διερμηνέα Χασάν Νουχάνοβιτς, την οποία αναλύει πιο συγκεκριμένα στο βιβλίο του Underthe UN Flag και εντάσσεται με την ταινία της στο πλήθος σκηνοθετών που έχουν φέρει στην κινηματογραφική σκηνή έργα που είναι βασισμένα σε αληθινά γεγονότα, η Ζμπάντιτς διαφοροποιείται εμφανώς. Αποφεύγει τις κλισέ και εύκολα καταναλώσιμες απεικονίσεις τέτοιων συμβάντων. Η αδέκαστη παρουσίαση του αμείλικτου αυτού πολέμου χωρίς περιττές προσθήκες στιγμών μυθοπλαστικού ηρωισμού και κρίσεων ψυχικού σθένους-που συνήθως αποτελούν το δόλωμα του κοινού σε αυτό το κινηματογραφικού τύπου «ντοκιμαντέρ»-επιβεβαιώνουνν τις ειλικρινείς προθέσεις του «Κβο Βάντις, Άϊντα;».

Ωστόσο παρά τη δέσμευση της σκηνοθέτη να δημιουργήσει μια ρεαλιστική απεικόνιση των πολεμικών γεγονότων, συνειδητά επιλέγει να μην δείξει τις πιο χαρακτηριστικές σκηνές της γενοκτονίας, από τις μαζικές δολοφονίες σε ένα μικροσκοπικό δωμάτιο μέχρι τα 8.372 άψυχα σώματα ανδρών και νεαρών αγοριών που στέκονται πεσμένα στο χώμα.

Το κέντρο βάρους πέφτει στον Άνθρωπο και τα διλήμματά του

 Το έργο αν και βασισμένο σε αληθινά γεγονότα επιλέγει να μην επικεντρωθεί στις χολιγουντιανές εκρήξεις και τις γραφικότατες σκηνές μάχης όπως άλλα έργα ντοκιμαντερικού τύπου και αυτό είναι και το κρυφό χαρτί του. Επιλέγει να εστιάσει στον άνθρωπο. Στη γυναίκα που πέρα από διερμηνέας των Ηνωμένων Εθνών είναι πρωτίστως μητέρα, σύζυγος, φίλη και δασκάλα. Στον παλιό της μαθητή και φίλο του γιου της που επιλέγει να υπηρετήσει στο αντίπαλο στρατόπεδο με αντάλλαγμα τη σωτηρία του και με τίμημα την απώλεια της ηθικής του. Στην φίλη της Άϊντα που ικετεύει να βρει άσυλο στη στέγη των Ηνωμένων Εθνών, αλλά της αρνούνται την είσοδο, γιατί δεν είναι «υπάλληλος», είναι απλώς άλλο ένα αριθμητικό δεδομένο, άλλο ένα «συν» στα θύματα της γενοκτονίας. 

Η σκηνοθέτης δεν προσπαθεί να παρηγορήσει τον θεατή για όσο συνέβησαν. Αντιθέτως, μόνο πληροφορεί. Δεν επιδιώκει να παρουσιάσει τα πράγματα με αυξομειώνοντας το σασπένς, τον ρομαντισμό ή αντίθετα την ωμότητα σε σχέση με όσα πραγματικά συνέβησαν. Δε θέλει να λυπηθείς, θέλει να μην πεις πως δεν ήξερες.

Βοσνία και Ερζεγοβίνη, Αυστρία, Ρουμανία, Ολλανδίας Γερμανία, Πολωνία, Γαλλία, Νορβηγία και Τουρκία, 2020

Χώρες παραγωγής: Βοσνία και Ερζεγοβίνη, Αυστρία, Ρουμανία, Ολλανδίας Γερμανία, Πολωνία, Γαλλία, Νορβηγία και Τουρκία, 2020

Παραγωγoί: Νταμίρ Ιμπραχίμοβιτς, ΤζασμίλαΖμπάνιτς

Σκηνοθεσία: Τζασμίλα Ζμπάνιτς

Σενάριο: Τζασμίλα Ζμπάνιτς

κινηματογράφος, γενοκτονία, Βοσνία, Ερζεγοβίνη, σινεμά

Φωτογραφία: Κριστίν Α. Μάιερ

Μοντάζ: Γιαροσλάβ Καμίνσι

Μουσική: Αντόνι Λαζάρκιεβιτς

Πρωταγωνιστούν: ΓιάσναΤζούρισιτς, Ιζουντίν Μπαζροβιτς, Μπόρις Ισάκοβιτς

Διάρκεια: 102 λεπτά

Συντάκτης: Φιλαρέτη Χρηστίδη,

Influence:

Αρθρογράφος του flowmagazine.gr.