Τι ήταν και τι δεν ήταν η λεγόμενη «Βυζαντινή Αυτοκρατορία»

Εξαιτίας των κοινών παρανοήσεων που επικρατούν γύρω από την σχεδόν μυθική Βυζαντινή Αυτοκρατορία, η αλήθεια ίσως θα ήταν απογοητευτική για κάποιον που έχει παρασυρθεί, δικαιολογημένα ομολογουμένως, από το αφήγημα που θέλει το Βυζάντιο ελληνική αυτοκρατορία, θεμελιωμένη αμιγώς στον αρχαιοελληνικό πολιτισμό, ή οτιδήποτε άλλο έχουν σκαρφιστεί ανά τα χρόνια για να εξυπηρετηθούν πολιτικές και όχι μόνο σκοπιμότητες.

Η αλήθεια, όμως, συνοψίζεται σε τρεις μονάχα λέξεις∙ Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Ο όρος «Βυζαντινή Αυτοκρατορία» αν και πλέον καθιερωμένος, χρησιμοποιείται μόνο μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης (1453 μ.Χ.), ενώ η λέξη «Βυζάντιο» όπου αναφέρεται εννοεί την Πόλη (αρχικά εισάγεται από τον ιστορικό Προκόπιο). Μέχρι και οι υπήκοοι αποκαλούσαν τους εαυτούς τους «Ρωμαίους».

Η Κωνσταντινούπολη, ή αλλιώς Νέα Ρώμη ιδρύεται και επιλέγεται ως πρωτεύουσα το 330 μ.Χ. από τον Κωνσταντίνο, μετατοπίζοντας έτσι μόνιμα προς ανατολάς το πολιτικό κέντρο βάρους της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, χωρίς ωστόσο να υφίσταται ποτέ ουσιαστική ρήξη – παρά μόνο διοικητική – με την Ρώμη μέχρι και την πτώση της Δυτικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας το 476 μ.Χ.

Η Αυτοκρατορία γνώρισε καίριες εξελίξεις που την καθόρισαν σε μεγάλο βαθμό, όπως η άνοδος του χριστιανισμού και η τελική ανάδειξή του σε αυτοκρατορική θρησκεία, βίωσε βαθιά οικονομική αναταραχή, η οποία και μετατόπισε το οικονομικό κέντρο προς την ελληνική ανατολική Μεσόγειο, εξελληνίστηκε σταδιακά και μακροχρόνια – Έλληνες άρχισαν να αναρριχώνται στην εξουσία από τον 3^ο αιώνα, ενώ τα ελληνικά αντικατέστησαν τα λατινικά ως επίσημη γλώσσα τον 7^ο αιώνα.

Όσον αφορά τον χριστιανισμό, κάτι που δεν πρέπει να παραλειφθεί βέβαια είναι ότι η επικράτησή του όχι μόνο εξασφάλισε μεγαλύτερη κοινωνική συνοχή λόγω της ένωσης όλων των κοινωνικών στρωμάτων, αλλά έδωσε στο οικουμενικό όραμα της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας άλλη πνοή. Με άλλα λόγια, η οικουμενική εξάπλωση της χριστιανοσύνης θα γινόταν πλέον με την pax Dei (=ειρήνη του Θεού) και όχι με την pax romana∙ κοσμοθεωρία που διατηρήθηκε ζωντανή μέχρι τελευταίας στιγμής.

Αξίζει να αναφερθούμε επίσης στον πασίγνωστο αυτοκράτορα Ιουστινιανό, ο οποίος, όντας υπερφίαλα φιλόδοξος, έθεσε κυριολεκτικά μη επιτεύξιμους στόχους για την Αυτοκρατορία (παλινόρθωση της Αυτοκρατορίας στην δυτική Μεσόγειο) οδηγώντας την έτσι εν τέλει σε κρίση, αλλά άφησε πλούσια κληρονομιά για τις επόμενες γενιές. Οι καινοτόμες πρακτικές που ακολούθησε στη στρατηγική και την διπλωματία στάθηκαν πράγματι πολύτιμος αρωγός στις δύσκολες καταστάσεις με τις οποίες θα ερχόταν αντιμέτωπη η Αυτοκρατορία. Άρα, μάλλον δεν ήταν και τόσο τέλειος όσο μας τον παρουσιάζουνε…

Συχνή παρανόηση είναι ο θεσμός των θεμάτων. Ο Αυτοκράτορας Ηράκλειος αναγκάστηκε να προχωρήσει σε στρατιωτική αναδιοργάνωση περί το 621-622 μ.Χ. εν όψει της αντεπίθεσης που σχεδίαζε εναντίον των Περσών. Σύμφωνα με το βιβλίο Ιστορίας της Β’ Γυμνασίου και τον Ostrogorsky, τα θέματα ήταν διοικητικές περιφέρειες με δικό τους στρατό, αποτελούμενο από ελεύθερους αγρότες στους οποίους παραχωρούνταν στρατιωτικά κτήματα, αντί για μισθός. Πιθανότατα, αυτή ήταν η μεσαιωνική μορφή του βυζαντινού στρατού και ένας μόνο λόγος αρκεί για να πείσει για την πιθανότερη εκδοχή. Ένα στράτευμα οπλιτών – χωρικών χρησιμοποιείται σε περίπτωση που υπερισχύουν ανάγκες της άμυνας, με τον στρατό να εγκαθίστανται κοντά στους αγρούς του. Ο στρατός, όμως, του Ηρακλείου επιτίθονταν ελισσόμενος στην καρδιά της Περσικής Αυτοκρατορίας, λείποντας για χρόνια από την πατρίδα του. Συνεπώς, ήταν αναγκαίοι επαγγελματίες οπλίτες πλήρους απασχόλησης.

Έχοντας αυτά κατά νου, μπορούμε να πούμε με σιγουριά ότι η περίπτωση του Βυζαντίου είναι η πλέον ενδιαφέρουσα κι ότι όσο περισσότερο εντρυφεί κανείς, τόσο πιο απίστευτα γεγονότα θα του αποκαλυφθούν, γεγονότα που καταρρίπτουν τους ευρύτατα διαδεδομένους μύθους και προσθέτουν κι άλλο μυστήριο γύρω από το μακροβιότερο κέντρο διεθνούς ισχύος και επιρροής στην ιστορία του δυτικού πολιτισμού.

Συντάκτης: Σπυριδούλα Γιαννοπούλου,

Influence:

Αρθρογράφος του flowmagazine.gr.