Κανένας δεν μπορεί να αμφιβάλει πως στην κοινωνία του σήμερα, το χρήμα παίζει έναν σημαντικό ρόλο και σε ένα βαθμό …
Τι είναι το χρήμα, ποιες οι μορφές του και ποια είναι η παρούσα αξία χρήματος
Εμείς, οι παλιοί, θυμόμαστε στο αναγνωστικό των πρώτων τάξεων του δημοτικού τον Μίμη που πλήρωνε με αυγά τα πράγματα που αγόραζε από τον μπακάλη του χωριού. Με αυτήν όμως την ανταλλακτική οικονομία ξεκίνησαν οι κοινωνικές δραστηριότητες των πρώτων ανθρώπων. Σου δίνω τόσες κότες για να μου δώσεις ένα γιδοτόμαρο. Πόσες; Αυτό το καθόριζε η ζήτηση και η προσφορά, όπως είδαμε στο προηγούμενό μας άρθρο.
Επειδή όμως τα αγαθά που ανταλλάσσονταν ήσαν πολλά, (γεννήματα, κότες, γιδοτόμαρα, οικιακά σκεύη κλπ) και ο καθορισμός της αξίας μεταξύ τους πολύπλοκος, οι άνθρωποι βρήκαν κάτι που τους έλυσε το πρόβλημα: το χρήμα. Όχι όπως το ξέρουμε σήμερα, αλλά με αναγωγή σε ένα μόνο συγκεκριμένο αγαθό όπως χάντρες, αλάτι κλπ, που έπαιζε τον ρόλο του νομίσματος. Οι Ρωμαίοι στρατιώτες πληρώνονταν με αλάτι.
Στη σύγχρονη εποχή το χρήμα έχει πάρει διάφορες μορφές, από τις οποίες είναι ορατό μόνο το νόμισμα σε χαρτί (χαρτονόμισμα) ή μέταλλο (κέρματα, χρυσές λίρες). Όμως αυτό είναι πλέον ένα μικρό ποσοστό του συνολικού χρήματος που κυκλοφορεί. Το υπόλοιπο που βρίσκεται; Μέσα στα κομπιούτερ των τραπεζών. Είναι άυλο.
Θεωρητικά, μπορούμε μια ζωή να δουλεύουμε, να πληρωνόμαστε, να βγαίνουμε σε σύνταξη, να την εισπράττουμε, να είμαστε συνεπείς στην πληρωμή όλων των λογαριασμών και εξόδων μας και, παρ’ όλα αυτά, να μην πιάσουμε ποτέ στο χέρι μας λεφτά, ούτε να πάμε στην τράπεζα!
Πώς γίνεται αυτό; Πολύ απλά! Ο μισθός και η σύνταξη κατατίθενται στον τραπεζικό λογαριασμό μας, φως, νερό, τηλέφωνο, ασφάλειες κλπ πληρώνονται με πάγια εντολή στην τράπεζα, δίνουμε σε ένα φίλο δανεικά μεταφέροντας από το κομπιούτερ μας τα λεφτά από τον τραπεζικό λογαριασμό μας στον δικό του, και με τον ίδιο τρόπο εκείνος μας τα επιστρέφει (εκτός κι αν είναι δανεικά και… αγύριστα), πληρώνουμε τα πάντα μέσω POS, πιστωτική ή χρεωστική κάρτα ή άλλα συστήματα ηλεκτρονικών, όπως Pal. Στο εξωτερικό, ακόμη και τις τσίχλες από το περίπτερο τις πληρώνουν με κάρτα.
Τι συνέπειες έχει το άυλο χρήμα στη ζωή μας; Πολλές! Ας τις δούμε:
- Καταργούμε το πορτοφόλι, αφού πλέον δεν χρειάζεται. Άρα δεν φοβόμαστε μη μας το κλέψουν στο λεωφορείο ή το χάσουμε ή το αρπάξει κάποιος τσαντάκιας. Αν μας κλέψουν ή χάσουμε την κάρτα είναι άχρηστη στον κλέφτη ή στον ευρόντα, πρώτον, επειδή δεν γνωρίζει τους κωδικούς και, δεύτερον, επειδή εμείς την ακυρώνουμε με ένα τηλεφώνημα στην τράπεζα.
- Δεν πιάνουμε στα χέρια μας χρήματα, που έχουν μικρόβια, αφού έχουν περάσει από χιλιάδες χέρια, που έχουν πιάσει δεν ξέρω τι… (αστειεύομαι).
- Καταπολεμούμε την φοροδιαφυγή, αφού ο μεγαλύτερος εχθρός του μαύρου χρήματος είναι η έλλειψη μετρητών. Αυτό δεν το κάνουμε μόνο από πατριωτισμό, αλλά επειδή προστατεύουμε και την τσέπη μας. Τα χρήματα που κερδίζει ο φοροφυγάς και τα χάνει το κράτος, τα πληρώνουμε όλοι οι υπόλοιποι μέσω της αυξημένης φορολογίας.
- Μπορούμε να πληρώσουμε μια υποχρέωση οπουδήποτε και αν είμαστε. Θυμάμαι, πριν από χρόνια ένας Αθηναίος με τον οποίο γνωριστήκαμε οικογενειακώς στη Σαμοθράκη, όπου παραθερίζαμε, ετοιμαζόταν να ξοδέψει την επόμενη μέρα πηγαινοερχόμενος με το καράβι στην Αλεξανδρούπολη για να σηκώσει λεφτά από την τράπεζα, επειδή είχε ξεμείνει. Του δάνεισα το ποσόν και μου το επέστρεψε στη Αθήνα. Τώρα, απλά θα πλήρωνε το ξενοδοχείο, τις ταβέρνες και τα μαγαζιά με την κάρτα του και δεν θα μου είχε και υποχρέωση…
- Δεν περιμένουμε στο ταμείο για ρέστα, που αν δεν έχουν πρέπει να πάνε στα κοντινά μαγαζιά να χαλάσουν και εμείς να περιμένουμε άπραγοι και αμήχανοι.
- Η οικονομία γλυτώνει το τεράστιο κόστος διαχείρισης του υλικού χρήματος: σχεδιασμός, εκτύπωση, μεταφορά, καταμέτρηση, αποθήκευση, έλεγχος και αντικατάσταση φθαρμένων, ασφάλιση για κλοπή / ληστεία (τράπεζες), παραχάραξη.
Ας δούμε τώρα μιαν άλλη ιδιότητα του χρήματος: την διαφορετική του αξία σε συνάρτηση με τον χρόνο. Ιδού ένα παράδειγμα: Ας υποθέσουμε ότι κάποιος δίνει σε εμένα 100 ευρώ σήμερα και σε εσάς 100 ευρώ ύστερα από ένα χρόνο. Αν υποθέσουμε ότι το προσφερόμενο επιτόκιο στις τράπεζες είναι 5%, ύστερα από ένα χρόνο εγώ θα έχω 105 ευρώ και εσείς μόνον 100. Αυτό σημαίνει ότι 100 ευρώ είναι η παρούσα αξία (present value) των 105 ευρώ σε ένα χρόνο. Θα ξαναδούμε αυτό το θέμα όταν, σε μεταγενέστερο άρθρο μας, μιλήσουμε για τα ομόλογα.
Στο πιο πάνω παράδειγμα είδαμε ότι η διαχρονική αξία του χρήματος εξαρτάται από το επιτόκιο που επικρατεί την δεδομένη χρονική στιγμή. Η άλλη όψη του ίδιου νομίσματος είναι η εξάρτησή του από τον πληθωρισμό. Αν έχουμε πληθωρισμό 20% (μη σας τρομάζει το νούμερο, τόσο και περισσότερο είχαμε στη δεκαετία του ’80), τότε τα σημερινά 100 ευρώ ύστερα από ένα χρόνο θα έχουν αγοραστική αξία 80 ευρώ, αφού οι τιμές θα έχουν αυξηθεί κατά 20%.
Είδαμε λοιπόν ότι η διαχρονική αξία του χρήματος είναι συνδεδεμένη με την έννοια του τόκου ή του πληθωρισμού. Θυμίζουμε ότι η διαφορά του τόκου με το επιτόκιο είναι η εξής: Επιτόκιο (interest rate) είναι ο τόκος ανά 100 μονάδες (π.χ. 4%) και για αυτό εκφράζεται σε εκατοστιαίες μονάδες (%). Εναλλακτικά, μπορούμε να πούμε ότι το επιτόκιο είναι, στο παράδειγμά μας, 400 μονάδες βάσης (basis points). Είναι το ίδιο. Αντίθετα ο τόκος (interest) είναι το ποσόν, σε απόλυτο νούμερο, που θα εισπράξει (σε κατάθεση) ή θα πληρώσει (σε δάνειο) ανάλογα με το κεφάλαιο, το επιτόκιο και τον χρόνο, σύμφωνα με τον τύπο που μάθαμε στο δημοτικό σχολείο.
Όλα αυτά που είπαμε πιο πάνω για την παρούσα αξία του χρήματος, δεν ήσαν για να θεωρητικολογήσουμε. Όπως θα δούμε σε επόμενα άρθρα μας, έχουν πρακτικές συνέπειες στην καθημερινή μας ζωή, μεγάλες και μικρές, μεταξύ των οποίων και η έννοια της παροιμίας «κάλιο πέντε και στο χέρι παρά δέκα και καρτέρει»…
Ο Άρης Γαβριηλίδης είναι οικονομολόγος, συγγραφέας: www.arisgavriilidis.gr
