Τι είναι τα είδη συναισθηματικού δεσμού στις σχέσεις;

Οι ανθρώπινες σχέσεις, ιδιαίτερα οι ερωτικές, είναι πολύπλοκες, δυναμικές και βαθιά επηρεασμένες από τον τρόπο με τον οποίο δημιουργούμε συναισθηματικούς δεσμούς. Ένα ισχυρό εργαλείο κατανόησης αυτών είναι η θεωρία του συναισθηματικού δεσμού (attachment theory). Η θεωρία αυτή στοχεύει στην κατανόηση του τρόπου, με τον οποίο οι πρώιμες βιωματικές εμπειρίες με τους κηδεμόνες μας, διαμορφώνουν τις προσδοκίες και τις συμπεριφορές μας στις προσωπικές μας σχέσεις.

Η κατανόηση του είδους των δεσμών που χτίζετε, μπορεί να βελτιώσει σημαντικά τον τρόπο με τον οποίο δένεστε με τους συντρόφους σας, χειρίζεστε συγκρούσεις και καλλιεργείτε συναισθηματική οικειότητα. Αλλά τι ακριβώς είναι αυτά τα «είδη δεσμού», πώς αναπτύσσονται και με ποιους τρόπους η γνώση τους μπορεί να ωφελήσει τις σχέσεις σας;

Η Προέλευση της θεωρίας του συναισθηματικού δεσμού: Μία επιστημονική οπτική

Η θεωρία του δεσμού αναπτύχθηκε για πρώτη φορά τη δεκαετία του 1950 από τον John Bowlby, βρετανό ψυχίατρο και ψυχαναλυτή, ο οποίος μελέτησε τον αντίκτυπο του πρώιμου αποχωρισμού των παιδιών από τους κηδεμόνες τους. Το έργο του έθεσε τα θεμέλια για την κατανόηση του ψυχολογικού δεσμού μεταξύ βρέφους και φροντιστή, ως κρίσιμου για την επιβίωση και τη συναισθηματική ανάπτυξη.

Βασισμένη στο έργο του Bowlby, η αναπτυξιακή ψυχολόγος Mary Ainsworth διεξήγαγε τη δεκαετία του 1970 το πείραμα της «Συνθήκης με άγνωστο» (Strange Situation). Αυτή η παρατήρηση των βρεφών και των μητέρων τους ανέδειξε διάφορα είδη δεσμών, βασισμένα στο πώς αντιδρούσαν τα παιδιά σε σύντομες αποχωρίσεις και επανασυνδέσεις.

Δείτε επίσης: Ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξη του παιδιού: Η προσκόλληση

Αυτά τα πρώιμα μοτίβα δεσμού μετεξελίσσονται σε άλλα είδη, στις σχέσεις που αναπτύσσουμε ως ενήλικες, όπως αποδείχθηκε από μετέπειτα έρευνες των ψυχολόγων Cindy Hazan και Phillip Shaver τη δεκαετία του 1980. Το έργο τους έδειξε ότι τα ίδια μοτίβα που παρατηρούνται στα παιδιά, επανεμφανίζονται στη ερωτική συμπεριφορά των ενηλίκων.

Τα τέσσερα κύρια είδη δεσμού

Υπάρχουν τέσσερα ευρέως αναγνωρισμένα είδη δεσμού στους ενήλικες:

1. Ασφαλής δεσμός:

• Χαρακτηριστικά: Το άτομο είναι άνετο με την οικειότητα και την αυτονομία. Εμπιστοσύνη, ενσυναίσθηση, ισορροπία.
• Εμπειρικό υπόβαθρο: Σταθερή, ανταποκρινόμενη φροντίδα.
• Στις σχέσεις: Επικοινωνιακό, χειρίζεται δημιουργικά τις συγκρούσεις και καλλιεργεί υγιή συναισθηματική εγγύτητα.

2. Αγχώδης (Αμφιθυμικός) δεσμός:

• Χαρακτηριστικά: Επιθυμεί την εγγύτητα, αλλά διατρέχεται από φόβο εγκατάλειψης και υπερευαισθησία στα διάφορα «σήματα» της σχέσης.
• Εμπειρικό υπόβαθρο: Ασυνεπής φροντίδα. Άλλοτε οι κηδεμόνες είναι παρόντες και άλλοτε αδιάφοροι.
• Στις σχέσεις: Φαίνεται εξαρτώμενο, ζητά συνεχή επιβεβαίωση και ανησυχεί για τα συναισθήματα του συντρόφου.

3. Αποφευκτικός (Απορριπτικός) δεσμός

• Χαρακτηριστικά: Εκτιμά την ανεξαρτησία, αποφεύγει την εγγύτητα και συναισθηματικά αποστασιοποιημένο.
• Εμπειρικό υπόβαθρο: Συναισθηματικά μη διαθέσιμοι ή απόμακροι κηδεμόνες.
• Στις σχέσεις: Δυσκολεύεται με την οικειότητα, κρατά αποστάσεις και αποφεύγει την ευαλωτότητα.

4. Αποδιοργανωμένος δεσμός

• Χαρακτηριστικά: Επιδιώκει τον δεσμό αλλά παράλληλα, τον φοβάται. Παρουσιάζει αντιφατική ή ασταθή συμπεριφορά.
• Εμπειρικό υπόβαθρο: Συχνά συνδέεται με τραύμα, κακοποίηση ή παραμέληση.
• Στις σχέσεις: Εναλλάσσεται μεταξύ εγγύτητας και απομάκρυνσης. Φοβάται την απόρριψη και δεν εμπιστεύεται.

Νευροεπιστήμη και δεσμός

O δεσμός δεν είναι αποκλειστικά κάτι το ψυχολογικό αλλά και βιολογικό. Έρευνες στη νευροβιολογία δείχνουν ότι οι συμπεριφορές δεσμού είναι βαθιά ενσωματωμένες στα συστήματα επιβράβευσης και στρες του εγκεφάλου. Πιο συγκεκριμένα, πρόκειται για τις εξής βιολογικές λειτουργίες:

• Ωκυτοκίνη: Γνωστή και ως «ορμόνη της αγάπης», παίζει βασικό ρόλο στη δημιουργία δεσμών, καθώς αυξάνεται κατά τη σωματική και συναισθηματική επαφή. Μάλιστα, ο ασφαλής δεσμός συνδέεται με την πιο αποτελεσματική λειτουργία της ωκυτοκίνης.
• Αμυγδαλή: Υπεύθυνη για την ανίχνευση απειλών, είναι πιο ενεργή σε άτομα με αγχωτικούς ή αποδιοργανωμένους δεσμούς, κάτι που εξηγεί τον έντονο φόβο απόρριψης.
• Προμετωπιαίος φλοιός: Πιο συγκεκριμένα, οι περιοχές που είναι υπεύθυνες για τη συναισθηματική ρύθμιση, είναι συχνά πιο ανεπτυγμένες σε άτομα με ασφαλές δεσμός.
• Συνεπώς, τα είδη δεσμού επηρεάζουν, όχι μόνο το πώς σκεφτόμαστε και αισθανόμαστε στις σχέσεις, αλλά και τον τρόπο με τον οποίο αντιδρούν το σώμα και ο εγκέφαλός μας, στη συναισθηματική εγγύτητα και το στρες.

Πώς επηρεάζουν οι τύποι δεσμού τις σχέσεις

Το είδος των δεσμών που χτίζετε, μπορεί να επηρεάσει σχεδόν κάθε πτυχή των σχέσεων σας:

Επικοινωνία: Τα άτομα με ασφαλείς δεσμούς, επικοινωνούν πιο ανοιχτά και εποικοδομητικά. Αντίθετα, τα άτομα με αγχώδεις δεσμούς είτε εκφράζονται υπερβολικά, είτε ζητούν υπερβολική επιβεβαίωση, ενώ στις περιπτώσεις αποφευκτικών δεσμών, τείνουν να αποσύρονται.

Επίλυση συγκρούσεων: Στους ασφαλείς δεσμούς, οι σύντροφοι επιλύουν συγκρούσεις ήρεμα και με ενσυναίσθηση. Αντίθετα, στους ανασφαλείς μπορεί να τις επιτείνουν, να τις αποφεύγουν ή να αποκόπτονται.

Εμπιστοσύνη και οικειότητα: Η εμπιστοσύνη είναι φυσική στους ασφαλείς δεσμούς, αλλά δύσκολη στους αγχωτικούς και αποφευκτικούς. Οι μεν φοβούνται ότι θα χάσουν τον σύντροφό τους και οι δε την ανεξαρτησία τους. 

Συναισθηματική διαθεσιμότητα: Ο αποδιοργανωμένο δεσμός οδηγεί σε απρόβλεπτες συναισθηματικές αντιδράσεις, καθιστώντας δύσκολη τη σταθερή συναισθηματική παρουσία.

Οφέλη από την Κατανόηση του τύπου δεσμού σας

• • Καλύτερη Αυτογνωσία: Μαθαίνετε να αναγνωρίζετε τις ανάγκες, τα ερεθίσματα και τα μοτίβα σας. Μειώνει την κακή εικόνα εαυτού και βοηθά στην ενσυναίσθηση.

  • Καλύτερη επιλογή συντρόφου: Η γνώση του δικού σας τύπου δεσμού και αυτού του συντρόφου σας, βοηθά να εντοπίσετε εγκαίρως προβλήματα συμβατότητας. Για παράδειγμα, ο συνδυασμός αγχώδους και αποφευκτικού είναι συχνός αλλά δύσκολος.

  • Καλύτερη συναισθηματική ρύθμιση: Μπορείτε να αναγνωρίσετε πότε ενεργοποιείται το σύστημα δεσμού σας και να αποφεύγετε παρορμητικές κινήσεις.

  • Υγιή επικοινωνία: Υιοθετείτε πιο ασφαλείς στρατηγικές επικοινωνίας, όπως να εκφράζετε ανάγκες χωρίς επίρριψη ευθυνών, να ακούτε ενεργά και να επιβεβαιώνετε τα συναισθήματα του άλλου.

  • Δυνατότητα αλλαγής και εξέλιξης: Τα είδη δεσμού που επιλέγετε, δεν είναι μόνιμα. Με προσπάθεια, θεραπεία και υποστηρικτικές σχέσεις, μπορείτε να αναπτύξετε πιο ασφαλή μοτίβα. Η διαδικασία αυτή είναι γνωστή ως «κεκτημένη ασφάλεια» και υποστηρίζεται από την επιστημονική βιβλιογραφία.

Μπορεί κανείς να αλλάξει τον τύπο δεσμού του;

Ασφαλώς. Μάλιστα, αυτή είναι μία από τις πιο αισιόδοξες ανακαλύψεις των τελευταίων δεκαετιών. Αν και τα παιδικά βιώματα διαμορφώνουν τον τύπο μας, η νευροπλαστικότητα του εγκεφάλου επιτρέπει τη δημιουργία νέων μοτίβων. Μερικές αποδεδειγμένες μέθοδοι είναι:

• Θεραπεία: Ιδιαίτερα η θεραπεία εστιασμένη στο συναίσθημα (EFT) και η γνωσιακή-συμπεριφορική θεραπεία (CBT).
• Ενσυνειδητότητα και αυτοστοχασμός: Αυξάνουν την επίγνωση των αυτόματων σκέψεων και αντιδράσεων.
• Ασφαλείς σχέσεις: Οι σχέσεις αυτού του τύπου δρουν θεραπευτικά.
• Ημερολόγιο και ασκήσεις δεσμού: Βοηθούν στην αναδόμηση των συναισθηματικών αντιδράσεων και στην ανάπτυξη κατανόησης.

Συμπέρασμα

Τα είδη δεσμού συμβάλλουν σημαντικά στην κατανόηση των μοτίβων που εμφανίζονται στις σχέσεις. Συγκεκριμένα, πηγάζουν από τους πρώτους μας δεσμούς, αλλά επηρεάζουν σημαντικά και τις αλληλεπιδράσεις που έχουμε, ως ενήλικες. Αν και δεν μπορούμε να ελέγξουμε την διαμόρφωση του τύπου μας, μπορούμε να ελέγξουμε τον τρόπο με τον οποίο ανταποκρινόμαστε σε αυτό.

Η γνώση αυτού μάλιστα, είναι ένα εργαλείο κατανόησης του τρόπου που συνδέεστε, επικοινωνείτε και αγαπάτε. Μέσω αυτής, μπορείτε να κινηθείτε προς πιο ασφαλείς, υγιείς και ικανοποιητικές σχέσεις.

Συντάκτης: Saky Koulibaly,

Influence:

Αρθρογράφος του flowmagazine.gr.