Η εξάπλωση της πανδημίας έχει συμβάλει στην ραγδαία επέκταση της τηλεργασίας. Όπως κάθε φαινόμενο, η τηλεργασία έχει τα αρνητικά της …
Τηλεργασία και χαρά ή μήπως όχι; Απολογισμός και τελευταίες εξελίξεις
Η τηλεργασία αποτελεί το νέο, πρωτόγνωρο δεδομένο μετά την πανδημία. Σαφώς ήρθε για να μείνει και έχει αποτελέσει ευρύ αντικείμενο συζήτησης. Πώς διαμορφώνεται το τοπίο έπειτα από τη θέσπιση του σχετικού πλαισίου και ποιο είναι το αντίκτυπο στους εργαζόμενους;
Εν αρχή, η πανδημία
Τον Φεβρουάριο του 2019 εμφανίστηκε ο ιός COVID-19 στην Κίνα, που γρήγορα εξαπλώθηκε και σε άλλες χώρες παίρνοντας τη μορφή πανδημίας. Τα πρώτα κρούσματα στην Ελλάδα εμφανίστηκαν τον Μάρτιο του 2020. Στις 16 του ίδιου μήνα, η κυβέρνηση με έκδοση Πράξης Νομοθετικού Περιεχομένου (ΦΕΚ 55/Α), κατέγραψε τα μέτρα για την αναχαίτιση της μετάδοσης του ιού: μεταξύ άλλων ήταν και η τηλεργασία στο δημόσιο τομέα, στους κλάδους που αυτό μπορούσε να επιτευχθεί. Αντίστοιχα, τα ίδια μέτρα θα ίσχυαν και στον ιδιωτικό τομέα.
Στον τελευταίο εφαρμόστηκαν τα μέτρα που είχε προβλέψει η Εθνική Συλλογική Σύμβαση του 2006/2007, όπου είχε ενσωματωθεί η συμφωνία-πλαίσιο των ευρωπαίων εταίρων. Στο δημόσιο τομέα δεν υπήρχε νομοθεσία σχετικά με την τηλεργασία, οπότε εκδόθηκαν εγκύκλιοι από το Υπουργείο Εσωτερικών, προκειμένου να υπάρξει σχετική ρύθμιση στα θέματα που την αφορούσαν και μπορούσε να εφαρμοστεί όπου ήταν δυνατόν, δηλαδή οπουδήποτε υπήρχε η τεχνογνωσία στους υπαλλήλους και ο αντίστοιχος τεχνολογικός εξοπλισμός.
Στην πρώτη Πράξη Νομοθετικού Περιεχομένου εξαιτίας της πανδημίας προκειμένου να μην εξαπλωθεί ο ιός COVID-19, αποφασίστηκε να παύσει η λειτουργία των σχολείων και οι υπάλληλοι του δημοσίου τομέα που είχαν ανήλικα παιδιά να επιλέξουν εάν επιθυμούν να πάρουν την Άδεια Ειδικού Σκοπού: για κάθε τέσσερις ημέρες αδείας, η πρώτη αποτελούσε μέρος της ετήσιας κανονικής άδειας, ενώ οι υπόλοιπες τρεις δηλώνονταν ως «ειδική» άδεια λόγω της προσωρινής αναστολής λειτουργίας των σχολείων και της λήψης έκτακτων μέτρων κατά της εξάπλωσης του κορωνοϊού.
Τηλεργασία – τα πρώτα μέτρα
Για όσο διάστημα κρατούσε η αναστολή, οι υπάλληλοι μπορούσαν να εργαστούν με μειωμένο ωράριο εργασίας χωρίς να μειωθεί ο μισθός τους, ενώ υποχρεωτικά με τη λήξη των έκτακτων μέτρων, θα εργάζονταν πέραν του οκταώρου , ώστε να αναπληρώσουν τις χαμένες ώρες χωρίς να λάβουν αποζημίωση για υπερωρίες. Εναλλακτικά, μπορούσαν να εργαστούν απόγευμα το πολύ μέχρι τις οκτώ το βράδυ με τροποποιημένο ωράριο. Όσοι υπάλληλοι δεν μπορούσαν ή δεν ήθελαν να χρησιμοποιήσουν τις παραπάνω διευκολύνσεις, μπορούσαν να κάνουν χρήση της τηλεργασίας, επομένως ανά μία εβδομάδα ή κάθε δεκαπέντε ημέρες, υπήρχε πρόγραμμα να εργαστούν όλοι οι υπάλληλοι των οποίων τα καθήκοντα επέτρεπαν να εργαστούν εξ’ αποστάσεως.
Στη συνέχεια, έγινε προσδιορισμός των μέτρων που θα έπρεπε να ακολουθήσει ο κάθε φορέας στο δημόσιο, ώστε να μπορέσει να λειτουργήσει σωστά με το απαραίτητο προσωπικό δια ζώσης και με τηλεργασία.
Μέσω της έκδοσης του «πλάνου έκτακτης ανάγκης» , οι υπηρεσίες έχοντας υπόψη τα δεδομένα που είχαν να κάνουν με την πανδημία αλλά και τις ανάγκες της αντίστοιχης υπηρεσίας, μπορούσαν να προσδιορίσουν το μέγιστο αριθμό ατόμων που θα εργαζόταν δια ζώσης ώστε να μην υπάρχει συνωστισμός και κίνδυνος εξάπλωσης του ιού. Λόγω της έκτακτης υγειονομικής συνθήκης δεν δεσμεύονταν από τον περιορισμό της παραμονής των 2/3 του συνόλου των υπαλλήλων στον χώρο της υπηρεσίας.
Η εγκύκλιος έδινε τη δυνατότητα στις υπηρεσίες προκειμένου οι υπάλληλοι να εργαστούν με τηλεργασία, να λάβουν τον απαραίτητο τεχνικό εξοπλισμό με απευθείας ανάθεση, ενώ ταυτόχρονα έπρεπε να μεριμνήσουν ώστε οι υπάλληλοι να έχουν στη διάθεσή τους τον απαιτούμενο ηλεκτρονικό εξοπλισμό, όπως τηλέφωνο, υπηρεσιακό λογαριασμό ηλεκτρονικού ταχυδρομείου και σύνδεση στο διαδίκτυο.
Επιπλέον, επιπλέον όριζε ότι κάθε δημόσιος υπάλληλος κατά την τηλεργασία όφειλε να τηρεί τον δημοσιοϋπαλληλικό κώδικα και τις διατάξεις που έχουν να κάνουν με την διοίκηση στο δημόσιο.
Το καλοκαίρι του 2020 έγινε διακοπή της τηλεργασίας, με την πανδημία να είναι πλέον σε ελεγχόμενη και καλύτερη κατάσταση. Ο καλός καιρός επέτρεπε τον αερισμό των χώρων εργασίας και οι υπηρεσίες είχαν λιγότερους υπαλλήλους λόγω των καλοκαιρινών αδειών. Τον Νοέμβριο εμφανίστηκε σημαντικό ποσοστό κρουσμάτων και οι υπάλληλοι εργάστηκαν ξανά με τηλεργασία, όπου υποχρεωτικά οι μισοί έπρεπε να εργαστούν εξ’ αποστάσεως σε κάθε υπηρεσία.
Εκπαίδευση στα χρόνια του κορωνοϊού
Αναφορικά με την εκπαίδευση το ποσοστό της τηλεργασίας άγγιξε το 100%. Με την αναστολή λειτουργίας των σχολείων πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, των σχολών μεταδευτεροβάθμιας εκπαίδευσης και των πανεπιστημίων, ξεκίνησε η τηλεκπαίδευση αρχικά με τους μαθητές της τρίτης λυκείου και έπειτα σε όλους τους μαθητές και φοιτητές μέσω ψηφιακών πλατφορμών, του ηλεκτρονικού ταχυδρομείου αλλά και της δημόσιας τηλεόρασης για τις πρώτες τάξεις του δημοτικού σχολείου.
Όταν βελτιώθηκαν οι υγειονομικοί δείκτες και ανάλογα τα υγειονομικά δεδομένα της κάθε περιοχής, τα σχολεία πρώτα ξεκίνησαν να λειτουργούν δια ζώσης, ενώ οι σχολές και τα πανεπιστήμια συνέχιζαν να λειτουργούν με τηλεκπαίδευση.
Συμπεράσματα
Η πανδημία διαμόρφωσε ένα ριζικά διαφορετικό τοπίο και ανάγκασε τον εργασιακό κόσμο να αναδιοργανωθεί και να προσαρμοστεί. Από την πλευρά των επιχειρήσεων, τα κυριότερα οφέλη ήταν η αύξηση της παραγωγικότητας, η μείωση των λειτουργικών εξόδων και η προσέλκυση εξειδικευμένου προσωπικού νεότερων ηλικιών. Από την άλλη πλευρά όμως, όπως αναδείχθηκε και κατά τη διάρκεια της πανδημίας, η τηλεργασία προκάλεσε προβλήματα στην καταγραφή και διατήρηση του ωραρίου, σύγχυση στους χρόνους ιδιωτικής και εργασιακής ζωής, προβλήματα στην τήρηση των εργονομικών προδιαγραφών, καθώς και ελλείψεις στον εξοπλισμό και τις υποδομές. Το συμπέρασμα ήταν ότι η προοπτική της διατήρησης της τηλεργασίας ως κανονικής μορφής απασχόλησης για μεγάλο αριθμό εργαζομένων, είχε ως προϋπόθεση, τη βελτίωση και την αποσαφήνιση του ισχύοντος θεσμικού πλαισίου. Θεσμικό πλαίσιο για την τηλεργασία υπάρχει εδώ και μία 20ετία και έκτοτε έχει εμπλουτιστεί και ερμηνευτεί στη νομολογία.
Η τηλεργασία δεν αποτελεί μια καινοφανή μορφή απασχόλησης, ωστόσο πρέπει να πλαισιωθεί κατάλληλα
Ο δεύτερος ψηφιακός μετασχηματισμός βρισκόταν ήδη σε εξέλιξη όταν εκδηλώθηκε η πανδημία. Η εξάπλωση της ψηφιοποίησης και της αυτοματοποίησης στον τομέα των υπηρεσιών, συμβάδιζε με τους μετασχηματισμούς που συντελούνται στις εργασιακές σχέσεις. Ευέλικτες μορφές απασχόλησης, νέοι όροι εργασίας, νέοι εργασιακοί κίνδυνοι, υποχώρηση των συστημάτων κοινωνικής ασφάλισης, νέες μορφές οργάνωσης της συνδικαλιστικής δράσης, ήταν ορισμένες όψεις αυτών των μετασχηματισμών. Η διερυνόμενη ψηφιοποίηση στην απασχόληση σε συνάρτηση με τις νέες εργασιακές σχέσεις, διαμόρφωσαν ένα νέο τοπίο στον κόσμο της εργασίας, του οποίου τα χαρακτηριστικά δεν έχουν ακόμη διερευνηθεί επαρκώς.
Η πανδημία επιτάχυνε την εξάπλωση της τηλεργασίας, της εργασίας μέσω ηλεκτρονικής πλατφόρμας και της νομαδικής εργασίας, διαταράσσοντας το παραδοσιακό μοντέλο οργάνωσης της τελευταίας. Σε ορισμένες μορφές τους, η τηλεργασία και η ευέλικτη απασχόληση δεν κάλυπταν τον εργαζόμενο με τις προστατευτικές ρυθμίσεις του εργατικού δικαίου, με συνέπεια την εργασιακή ανασφάλεια. Η «κινητή εργασία» και η ψηφιακή επαναοριοθέτηση της εργασίας χαρακτηρίστηκαν από την απεριόριστη διαθεσιμότητα του εργαζομένου, την εξαφάνιση του ελεύθερου χρόνου και τους κινδύνους ψυχοσωματικής εξουθένωσης και ολοκληρωτικής επιτήρησής τους. Η εξάπλωση της τηλεργασίας μετά την πανδημία δεν αποτελεί μία αναστρέψιμη τάση. Υπό αυτήν την έννοια πρέπει να προσεγγιστεί εκ νέου υπό το πρίσμα της κανονικότητας, και όχι της εξαίρεσης.
