Θεραπευτική σχέση: Οι ζωγραφιές ως θεραπευτικό εργαλείο
Πρωταρχικό μέλημα κάθε θεραπευτικής ομάδας πρέπει να είναι η εξασφάλιση μιας υγιούς σχέσης μεταξύ γιατρού και ασθενούς. Από αυτήν την άποψη, ένας σημαντικός ρόλος διαδραματίζεται στην επικοινωνία μεταξύ θεραπευτή και θεραπευoμένου. Αυτή η επικοινωνία έχει ως βασικό της στόχο να κατανοήσει ο ασθενής όσο το δυνατό καλύτερα την ασθένεια του και ειδικότερα όταν γίνεται αναφορά σε παιδιά ασθενείς, αυτή η ανάγκη για κατανόηση γίνεται όλο και πιο επιτακτική. Ο θεραπευτής προκειμένου να βοηθήσει τα παιδιά ασθενείς να κατανοήσουν την ασθένεια τους, πρέπει να ανατρέξει σε όλες τις διαθέσιμες μεθόδους και τεχνικές από συγκεκριμένους κλάδους εκμάθησης που ανήκουν στην αναπτυξιακή ψυχολογία. Αυτές οι τεχνικές, δίνουν τη δυνατότητα στο θεραπευτή να αποκωδικοποιήσει σωστά τις πληροφορίες που του μεταβιβάζονται από το παιδί. Πρώτα από όλα πρέπει να επισημανθεί πως τα ευεργετικά αποτελέσματα της σωστής θεραπευτικής επικοινωνίας είναι αμέσως εμφανή, επειδή υπάρχει μεγαλύτερη κατανόηση από τον ασθενή, ο οποίος αποκτά τη γνώση των οδηγιών του γιατρού με έναν γρηγορότερο και σταθερότερο τρόπο και ο ασθενής συνεργάζεται ενεργά στον έλεγχο της κατάστασης της υγείας του. Αυτό οδηγεί σε μία σαφώς καλύτερη ποιότητα ζωής του ασθενή.
Σε αυτό το σημείο πρέπει να γίνει αναφορά στα τρωτά σημεία που υπονομεύουν την επικοινωνία μεταξύ θεραπευτή και θεραπευμένου. Πρώτα θα επισημανθούν εκείνα τα σημεία που αναφέρονται πολύ συχνά από την πλευρά του ασθενή. Οι ασθενείς υποστηρίζουν πως παρέχονται ανεπαρκείς πληροφορίες από το γιατρό, ο οποίος, ειδικά στην περίπτωση σημαντικών ασθενειών, είναι φοβισμένος ότι οι πληροφορίες μπορούν να αποσταθεροποιήσουν την υγεία και την ψυχολογική κατάσταση του ασθενή. Οι ασθενείς σημειώνουν επίσης, πως είναι σημαντικό ο θεραπευτής να λάβει υπόψη ότι υπάρχουν σημαντικές διαφορές στο επίπεδο ανησυχίας του κάθε ασθενή και πως το επίπεδο ανησυχίας επηρεάζει στη συνέχεια τον τρόπο με τον οποίο οι πληροφορίες γίνονται κατανοητές, οδηγώντας σε ανακριβή κατανόηση των θεραπευτικών συνταγών. Επίσης, παρατηρείται δυσκολία στην απομνημόνευση των πληροφοριών που σχετίζονται με την ασθένεια και των συνταγών που χορηγούνται, η οποία μπορεί να οφείλεται στη φτωχή κατανόηση της ορολογίας που υιοθετείται από τους γιατρούς και στο δισταγμό των ασθενών για ζήτηση επεξηγήσεων. Επιπλέον, ο γιατρός κατηγορείται για χαμηλή συναισθηματική συμμετοχή στα προβλήματα των ασθενών, γεγονός που μπορεί να οδηγήσει σε υποτίμηση της ικανότητας του και απόκρυψη προσωπικών πτυχών των προβλημάτων υγείας ή άλλων ψυχολογικών προβλημάτων.
Σε αυτό το σημείο είναι αναγκαίο να επισημανθούν και τα τρωτά σημεία, όπως τα αντιλαμβάνονται οι θεραπευτές από τη δική τους οπτική γωνία. Ημιτέλεια των πληροφοριών που παρέχεται από τον ασθενή, εξ αιτίας της επιφύλαξης που αισθάνονται απέναντι στους θεραπευτές. Η φτωχή τήρηση των θεραπευτικών συνταγών, λόγω της δυσπιστίας, της παρανόησης ή ενός χαμηλού επιπέδου συμμόρφωσης.
Στην περίπτωση που ένας γιατρός επικοινωνεί με ένα παιδί ασθενή, οι δεξιότητες επικοινωνίας του πρέπει να είναι ιδιαίτερα οξυμένες, δεδομένου ότι αντιμετωπίζει ένα άτομο που είναι σε ένα απολύτως διαφορετικό γνωστικό επίπεδο και επίπεδο ικανότητας επικοινωνίας. Η έλλειψη γνώσης του πραγματικού επιπέδου ικανότητας του παιδιού μπορεί να αποτελέσει μια σημαντική πηγή παρεμβάσεων στην επικοινωνία. Τα μικρά παιδιά, παραδείγματος χάριν, είναι ανίκανα να αντιπροσωπευθούν αποτελεσματικά από τρίτους. Είναι πολλή δύσκολο να διαβιβάσουν σε άλλους ανθρώπους, τόσο το πως βιώνουν τον πόνο και τις σωματικές λειτουργίες όσο και τα συναισθήματα τους. Τα παιδιά δεν μπορούν να αναλύσουν με κατάλληλο τρόπο την πραγματικότητα και να εφαρμόσουν τις κατάλληλες στρατηγικές ώστε να εξετάσουν οποιαδήποτε συναισθήματα ανησυχίας και του φόβου που μπορούν να έχουν σε σχέση με την ασθένεια. Έτσι μπορεί να παρατηρείται ταυτόχρονα από τη μία, λεκτική αποδοχή της ασθένεια και από την άλλη επιθετικότητα στη συμπεριφορά, που στην πραγματικότητα υποδηλώνει μια συνολική απόρριψη της ασθένειας.
Ένα ακόμη θέμα που πρέπει να ληφθεί υπόψη είναι πως οι παιδίατροι πρέπει επίσης να αντιμετωπίσουν τους κηδεμόνες των παιδιών, οποίοι έχουν μια τεράστια γνωστική και συναισθηματική αξία για τα παιδιά, και οι οποίοι μεσολαβούν στην καλύτερη κατανόηση και την επεξεργασία των πληροφοριών που μεταβιβάζονται στα παιδιά τους. Οι γονείς μπορούν να γίνουν αρωγοί, ώστε να καταλάβει καλύτερα ο θεραπευτής το παιδί και να το βοηθήσει να επεξεργαστεί τις πληροφορίες σχετικά με τον αυτοδιαχειρισμό του σώματός του και της ασθένειας. Σε πολλές περιπτώσεις, μόνο η ευαισθησία του γιατρού δεν αρκεί για να μπορέσει να κατανοήσει τα “κρυμμένα” μηνύματα που τα παιδιά του διαβιβάζουν και είναι απαραίτητο να καταφύγει σε έναν ψυχολόγο.
Επομένως, με ένα παιδί που νοσεί, είναι απαραίτητο να ληφθεί σοβαρά υπόψη η αντικειμενική δυνατότητα του παιδιού να επεξεργαστεί τις πληροφορίες που του παρέχονται από το θεραπευτή. Επίσης, είναι πολλή σημαντικό να κατανοήσει την κατάσταση του για να μπορέσει να μεταφέρει όλα αυτά που αισθάνεται με σωστό τρόπο στον θεραπευτή του, για να μπορέσει κι εκείνος με τη σειρά του να τον βοηθήσει. Αυτές οι δεξιότητες που θα πρέπει να έχει το παιδί ασθενής εξαρτώνται και από τη χρονολογική του ηλικία και από τη γνωστική του ανάπτυξη.
Επομένως, η προσοχή των θεραπευτών προκειμένου να επιτύχουν καλύτερη επικοινωνία μεταξύ θεραπευτή και παιδιού θεραπευομένου στρέφεται προς το παιδικό ιχνογράφημα ως “τεχνικό” εργαλείο, που χρησιμοποιείται τακτικά από τους ψυχολόγους ως μέσο επικοινωνίας με το διανοητικό κόσμο του παιδιού. Το σχέδιο θεωρείται διασκέδαση για τα παιδιά, ενώ για τους ενηλίκους μπορεί επίσης να θεωρηθεί ένα μέσο που τα παιδιά επικοινωνούν τον εσωτερικό τους κόσμο. Η επαγγελματική χρήση των σχεδίων των παιδιών, που γίνεται από τους ψυχολόγους μπορεί να είναι διάφορων και διαφορετικών ειδών.
Κατά την εφαρμογή του ιχνογραφήματος ως διαγνωστικού μέσου είναι απαραίτητο να προηγηθεί μια φάση πρώτης καλής επαφής και επικοινωνίας ανάμεσα στον ερευνητή και το υποκείμενο. Από αυτή την επαφή θα εξαρτηθεί η παραπέρα στάση του παιδιού προς τον ερευνητή. Όπως έχει παρατηρηθεί οι μεθοδολογικές και κλινικές δυσκολίες που παρουσιάζει η χρήση των γραφικών μέσων για διαγνωστικούς σκοπούς κάνουν επιτακτική την ανάγκη για βελτίωση των συνθηκών επικοινωνίας με το παιδί, πιο επιτακτική μάλιστα και από αυτή τη συστηματοποίηση του τρόπου ερμηνείας. Επειδή όμως, ακόμη κι αν επιτευχθεί μια καλή επικοινωνία, οι εκφραστικές δυνατότητες με το λόγο είναι ασφαλώς περιορισμένες στο παιδί, το κέντρο βάρους θα πέσει αναγκαστικά στις κινητικές αντιδράσεις και τις πράξεις του. Το γεγονός αυτό κάνει αναγκαία, για άλλη μια φορά, την άμεση παρατήρηση του. Αλλά για να μιλήσει και να κινηθεί το παιδί και μάλιστα ελεύθερα και αβίαστα, όπως χρειάζεται, πρέπει να υπάρχουν κάποιες προϋποθέσεις. Το πώς θα επιτευχθούν σχέσεις καλής επαφής και αμοιβαίας εμπιστοσύνης ανάμεσα στον ερευνητή και στο παιδί είναι ζήτημα που εξαρτάται αποκλειστικά από τη στάση και τις πρωτοβουλίες του ερευνητή.
