«Στη σκιά»: Έργα γυναικών από τη Συλλογή της Πινακοθήκης Δήμου Αθηναίων

Η Πινακοθήκη του δήμου Αθηναίων παρουσιάζει έως τις 26 Νοεμβρίου 2023 την έκθεση με τίτλο « Στη Σκιά». Έργα γυναικών από τη Συλλογή της Πινακοθήκης του Δήμου Αθηναίων με επιμέλεια του ιστορικού τέχνης, επιμελητή εκθέσεων και δράσεων του ΟΠΑΝΔΑ, Χριστόφορου Μαρίνου και της εικαστικού Κάλλης Πετροχείλου.

Το κτήριο

Η έκθεση, όπως άλλωστε και όλες οι εικαστικές δραστηριότητες της Πινακοθήκης, παρουσιάζεται στο κτήριο του Μεταξουργείου (Λεωνίδου και Μυλλέρου), το οποίο είναι από τα παλαιότερα νεοκλασικά της Αθήνας – έργο του Δανού αρχιτέκτονα Christian Hansen. Το κτήριο λειτούργησε ως εργοστάσιο μεταξιού μέχρι το 1875, ενώ το 2007 ξεκίνησαν εργασίες αποκατάστασής του από τον Δήμο Αθηναίων, προκειμένου το παλαιό εργοστάσιο να στεγάσει σημαντικές πολιτιστικές εκδηλώσεις. Σε αυτό το σημείο αξίζει να σημειωθεί ότι, η εσωτερική διαμόρφωση του κτηρίου, με τη διατήρηση της μεταλλικής σύνθεσης της οροφής του βιομηχανικού κτηρίου και τον ιδιάζοντα φωτισμό, είναι εξαιρετική και δημιουργεί έναν εντυπωσιακά σύγχρονο εκθεσιακό χώρο, θυμίζοντας εκείνον του Centrale Montemartini στη Ρώμη.

Η Έκθεση

Αυτή η σπονδυλωτή έκθεση αναμένεται να ολοκληρωθεί το ερχόμενο καλοκαίρι με την παρουσίαση έργων καλλιτέχνιδων γεννημένων την περίοδο 1911-1922. Στο πρώτο μέρος της περιλαμβάνονται δημιουργίες 57 γυναικών εικαστικών γεννημένων μεταξύ 1871-1910, με τα ονόματα της Σοφίας Λασκαρίδη (1882-1965) – κόρη της γνωστής παιδαγωγού Αικατερίνης Χρηστομάνου – και της Θάλειας Φλώρας-Καραβίας (1871-1960) να ηχούν πιο οικεία στο αυτί του περιπλανώμενου επισκέπτη, καθώς τα έργα τους βρίσκονται σε σημαντικές δημόσιες συλλογές. Στην περίπτωση των υπολοίπων, η αναγνώριση και ανάδειξη του έργου τους ήλθε με την πάροδο των χρόνων χάρη σε πρωτοβουλίες δημόσιων και ιδιωτικών ιδρυμάτων. Συγκεκριμένα, όπως εξηγούν οι επιμελητές της έκθεσης:

Το 1980 η Εθνική Πινακοθήκη διοργάνωσε αναδρομική έκθεση της Αγλαΐας Παπά και μάλιστα όσο η ίδια ήταν ακόμα στη ζωή. Η γκαλερί Νέες Μορφές εξέδωσε το 2008 μια μονογραφία για τη Σελέστ Πολυχρονιάδη. Τα τελευταία χρόνια πραγματοποιήθηκαν εκθέσεις για τη Μαρία Ιγγλέση και την Κούλα Μαραγκοπούλου στη Δημοτική Πινακοθήκη Μυκόνου και στο Μουσείο Μπουζιάνη αντίστοιχα. Και σίγουρα, μετά την πρόσφατη έκθεση του Μουσείου Μπενάκη, το όνομα της φωτογράφου Nelly’s (Ελλη Σουγιουλτζόγλου-Σεραϊδάρη) ηχεί οικεία.

Η πλειονότητα των γυναικών δημιουργών, παρότι συνέβαλε σημαντικά στη διαμόρφωση του καλλιτεχνικού πεδίου κατά το πρώτο μισό του 20ού αιώνα, δυστυχώς παρέμεινε στην αφάνεια λόγω των έμφυλων διακρίσεων της περιόδου. Ας μην ξεχνάμε ότι η εκπαίδευση των κοριτσιών και δη η ανώτατη, αποτέλεσε δευτερεύον ζήτημα τα χρόνια που ακολούθησαν την ίδρυση του νέου ελληνικού κράτους και στη συνέχεια αποκλειστικό προνόμιο θυγατέρων εύπορων αστικών οικογενειών. Ενδεικτικό είναι το γεγονός ότι η πρώτη εισαγωγή φοιτήτριας στο Πανεπιστήμιο πραγματοποιείται το 1890, είκοσι χρόνια μετά από την επίσημη νομοθετική μεταρρύθμιση για συμμετοχή των γυναικών στην ανώτατη εκπαίδευση και 60 χρόνια συνολικά μετά την ίδρυση του κράτους.

Διαβάστε επίσης: Επτά περιπτώσεις που η τέχνη της ζωγραφικής αποκαλύπτει μυστικά άλλων εποχών

Καλλιτεχνικές επιρροές και θεματικές

Γίνεται ορατή η προσήλωση σε συγκεκριμένες θεματικές οι οποίες προσδίδουν έντονο τόνο «ελληνικότητας», που αντηχεί μέσα από τις αναπαραστάσεις της ελληνικής υπαίθρου και της ανόθευτης νησιώτικης τοπογραφίας, επηρεασμένης σε αρκετές περιπτώσεις από το προσωπικό καλλιτεχνικό ιδίωμα του Κωνσταντίνου Παρθένη, ο οποίος δίδασκε στη σχολή Καλών Τεχνών. Χαρακτηριστικά έργα είναι: «Αγία Βαρβάρα, Σκόπελος» της Μαρίας Λύτρα-Χορς (1899-1975), «Τοπίο Κρήτης» της Πηνελόπης Οικονομίδη, «Χωρική με θυγατέρα» της Αθηνάς Ταρσούλη [εικ. 2] και «Πλατεία Πύλου» της Κούλας Μαραγκοπούλου [εικ. 3], ενταγμένα στο καλλιτεχνικό ρεύμα του ιμπρεσιονισμού και του φωβισμού, με τις εντάσεις των χρωμάτων να τείνουν προς την αντικατάσταση της μορφής.

[Εικόνα 2]

[Εικόνα 3]

Ακολουθώντας τις εξελίξεις των ευρωπαϊκών καλλιτεχνικών και αισθητικών ρευμάτων, παρατηρείται μια στροφή των ζωγράφων προς τον εξπρεσιονισμό και την αφαίρεση με τη δημιουργία έργων όπως το «Κορίτσι» και η «Σκόπελος» της Μαρίας Αναγνωστοπούλου-Βρανίκα, «Γυναίκα στο καβαλέτο» της Αγλαΐας Παπά [εικ.4], «Σύνθεση» της Λιλής Αρλιώτη [εικ. 5] και «Καπέλο και κάκτος» της Ελένης Πασχαλίδου-Ζαγγολοπούλου.

[Εικόνα 4]

[Εικόνα 5]

Η εξαιρετική αυτή έκθεση για τη γυναικεία συμβολή στη τέχνη φέρνει στον νου την πρώτη Ελληνίδα ζωγράφο – για πολλούς λησμονημένη,  Ελένη Μπούκουρα Αλταμούρα (1821-1900). Ας μου επιτραπεί, λοιπόν, να αφιερώσω αυτό το σύντομο σημείωμα στη μνήμη εκείνης της γυναίκας που πρώτη αψήφησε τις καταπιεστικές νόρμες της εποχής και τους περιορισμένους γυναικείους ρόλους, δίνοντας φωνή στη γυναίκα καλλιτέχνη και συμβάλλοντας σημαντικά στην εξέλιξη της. Η Ελένη, «είναι η Οδύσσεια μίας γυναίκας», όπως γράφει η Ρέα Γαλανάκη στο μυθιστόρημά της Ελένη ή ο Κανένας. Της οφείλουμε πολλά!

Συντάκτης: Ιωάννα Φούσκη,

Influence:

Αρθρογράφος του flowmagazine.gr.