Η γνωστική δυσαρμονία είναι μια εμπειρία που οι περισσότεροι βιώνουμε καθημερινά, ακόμη και αν δεν το συνειδητοποιούμε. Πρόκειται για την …
Πώς η γνωστική δυσαρμονία μας κρατά δέσμιους των πεποιθήσεών μας
Γιατί κάποιοι άνθρωποι αρνούνται να αλλάξουν γνώμη;
Γιατί πολλοί άνθρωποι υπερασπίζονται με σθένος τις απόψεις και τις πεποιθήσεις τους, ακόμα κι όταν υπάρχουν συντριπτικά στοιχεία που αποδεικνύουν ότι είναι εντελώς λανθασμένες; Μία εξήγηση είναι το κοινό φαινόμενο της γνωστικής δυσαρμονίας.
Η γνωστική λειτουργία αφορά απλώς τη σκέψη και τη λογική. Είναι η νοητική διαδικασία απόκτησης γνώσης και κατανόησης μέσω της σκέψης, της λογικής, της ανάλυσης πληροφοριών και της εμπειρίας. Η δυσαρμονία είναι μουσικός όρος που σημαίνει έλλειψη αρμονίας μεταξύ μουσικών νοτών, αλλά μπορεί επίσης να σημαίνει ένταση ή σύγκρουση που προκύπτει από αντιφατικά ή αντικρουόμενα στοιχεία.
Στην ψυχολογία, η γνωστική δυσαρμονία είναι η νοητική δυσφορία που βιώνει ένα άτομο όταν ταυτόχρονα διατηρεί δύο ή περισσότερες αντιφατικές πεποιθήσεις, ιδέες ή αξίες. Η δυσφορία αυτή προκαλείται από μια κατάσταση κατά την οποία η υπάρχουσα πεποίθηση του ατόμου συγκρούεται με νέα στοιχεία που του παρουσιάζονται. Για να μειώσει αυτή την ψυχολογική δυσφορία, το άτομο θα πρέπει να αλλάξει είτε τη γνώμη του είτε τη συμπεριφορά του ώστε να λυθεί η αντίφαση και να αποκατασταθεί η ψυχική ισορροπία και συναισθηματική αρμονία – δηλαδή να επιτευχθεί γνωστική συμφωνία.
Δείτε ακόμα: Η γνωστική δυσαρμονία στην καθημερινή ζωή: παραδείγματα και διαχείριση
Γι’ αυτόν τον λόγο, οι άνθρωποι συνεχώς μειώνουν τη γνωστική τους δυσαρμονία για να ευθυγραμμίσουν τις πεποιθήσεις τους με τις πράξεις τους, διατηρώντας έτσι ψυχολογική συνοχή και μειωμένο ψυχικό άγχος.
Αυτό το φαινόμενο, το οποίο περιγράφηκε πρώτη φορά από τον Leon Festinger το 1957, βοηθά να εξηγηθεί γιατί τόσοι πολλοί άνθρωποι υπερασπίζονται, δικαιολογούν και διατηρούν τις ιερές τους πεποιθήσεις, ακόμη κι όταν έρχονται αντιμέτωποι με αδιαμφισβήτητα στοιχεία που τις αντικρούουν.
Υπάρχουν αρκετοί τρόποι με τους οποίους οι άνθρωποι μειώνουν την εσωτερική τους ένταση όταν η συμπεριφορά τους συγκρούεται με τις διαθέσιμες πληροφορίες. Στην ψυχολογία, αυτό ονομάζεται “μείωση της δυσαρμονίας”. Να ένα παράδειγμα:
Ένα άτομο προσπαθεί να χάσει βάρος και να τρέφεται πιο υγιεινά, αλλά τρώει μπισκότα που έχει μάθει ότι είναι γεμάτα τρανς λιπαρά, ζάχαρη και θερμίδες. Για να μειώσει τη δυσαρμονία, μπορεί:
- Να αλλάξει τη συμπεριφορά ή την πεποίθησή του ώστε να ευθυγραμμιστεί με τις νέες πληροφορίες. Π.χ. «Θα σταματήσω να τρώω αυτά τα μπισκότα γιατί είναι ανθυγιεινά και δε θα με βοηθήσουν να χάσω βάρος».
- Να δικαιολογήσει τη συμπεριφορά ή την πεποίθησή του αλλάζοντας τη συγκρουόμενη σκέψη. Π.χ. «Επιτρέπεται να παραστρατήσω στη δίαιτά μου μια στο τόσο».
- Να δικαιολογήσει τη συμπεριφορά ή τις πεποιθήσεις του προσθέτοντας νέες σκέψεις. Π.χ. «Θα πάω πιο συχνά στο γυμναστήριο για να κάψω τα μπισκότα».
- Να αγνοήσει ή να αρνηθεί τις πληροφορίες που συγκρούονται με τις υπάρχουσες πεποιθήσεις του. Π.χ. «Αυτά τα μπισκότα δεν είναι και τόσο ανθυγιεινά ή παχυντικά».
Ένα σύγχρονο παράδειγμα:
Υπάρχουν αδιάσειστα αποδεικτικά στοιχεία ότι ο Ντόναλντ Τραμπ έχει πει ψέματα, έχει εξαπατήσει, έχει κλέψει και έχει διαπράξει πολύ σοβαρά εγκλήματα για τα οποία οι περισσότεροι άνθρωποι θα βρίσκονταν αντιμέτωποι με πολυετή φυλάκιση. Επιπλέον, εφάρμοσε πολιτικές που βλάπτουν πολλούς από τους ανθρώπους που τον ψήφισαν. Παρ’ όλα αυτά, πολλοί από αυτούς υπερασπίζονται με σθένος την επιλογή τους, παρά την πληθώρα αξιόπιστων και ενοχοποιητικών πληροφοριών που έχουν προκύψει μετά τις εκλογές της 8ης Νοεμβρίου 2016 — πληροφορίες που, αν τις γνώριζαν νωρίτερα, ίσως να είχαν αποτρέψει κάποιους από το να τον ψηφίσουν.
Έτσι μειώνουν τη γνωστική δυσαρμονία τους οι υποστηρικτές του Τραμπ:
- Αλλάζουν τη συμπεριφορά ή την πεποίθησή τους ενσωματώνοντας τις συγκρουόμενες πληροφορίες. Π.χ. «Δεν θα υποστηρίξω ξανά την παρούσα ηγεσία και θα ψηφίσω διαφορετικά στις επόμενες εκλογές».
- Δικαιολογούν τη συμπεριφορά ή την πεποίθησή τους αλλάζοντας τη συγκρουόμενη σκέψη. Π.χ. «Ο πρόεδρος κάνει ό,τι είναι καλύτερο για τη χώρα και είναι θύμα πολιτικού κυνηγητού».
- Προσθέτουν νέες σκέψεις για να δικαιολογήσουν τις ενέργειές τους. Π.χ. «Ο πρόεδρος είναι επιτυχημένος επιχειρηματίας και ξέρει τι κάνει — απλώς είναι πολύ έξυπνος για να τον καταλάβουν οι περισσότεροι».
- Αγνοούν ή αρνούνται τις αντικρουόμενες πληροφορίες. Π.χ. «Όλα αυτά είναι “ψεύτικες ειδήσεις” και δεν μπορείς να τις εμπιστεύεσαι».
Συμπερασματικά
Όταν υπάρχει σύγκρουση μεταξύ των στάσεών μας και της συμπεριφοράς μας, τείνουμε να αλλάζουμε τις στάσεις μας για να τις κάνουμε συμβατές με τη συμπεριφορά μας, αντί να αλλάζουμε τη συμπεριφορά μας ώστε να συμβαδίζει με τις στάσεις μας.
Ιδανικά, οι άνθρωποι θα ήταν λογικά όντα που θα προσαρμόζουν σταθερά τις πεποιθήσεις, τις στάσεις και τις συμπεριφορές τους σύμφωνα με νέες, αδιαμφισβήτητες πληροφορίες. Όμως αυτό δεν συμβαίνει. Υπάρχουν άνθρωποι που ακόμη πιστεύουν ότι:
- η Γη είναι επίπεδη,
- είναι μόλις 6.500 ετών,
- τα εμβόλια είναι επικίνδυνα για την υγεία,
- η εξέλιξη είναι ψεύτικη,
- η κλιματική αλλαγή είναι απάτη.
Δείτε ακόμα: Γιατί τα γεγονότα δεν αλλάζουν τις απόψεις μας και οι πεποιθήσεις μας είναι δύσκολο να μεταβληθούν το 2024
Δυστυχώς, πολλοί άνθρωποι δεν είναι πρόθυμοι να αλλάξουν την κοσμοθεωρία τους για να ενσωματώσουν νέες πληροφορίες που αντικρούουν τις βαθιά ριζωμένες πεποιθήσεις τους. Αντιθέτως, μειώνουν τη δυσαρμονία δικαιολογώντας την οπτική τους, αντί να αλλάξουν γνώμη ή συμπεριφορά.
Αν η επιστήμη λειτουργούσε όπως λειτουργούν πολλοί άνθρωποι, ακόμα θα ζούσαμε σε σπηλιές και θα πεθαίναμε στα 30 μας. Αν μη τι άλλο όμως, η οικολογική υγεία του πλανήτη θα ήταν πολύ καλύτερη — έστω κι αν αυτή των ανθρώπων δεν θα ήταν.
Μετάφραση-Επιμέλεια από το πρωτότυπο: Ταναμπάση Χριστίνα
