Το παιδί σας φωνάζει, αρνείται να υπακούσει και χτυπάει άλλα παιδιά… Η οικογενειακή ισορροπία διαταράσσεται και τα συναισθήματά σας ταλαντεύονται …
Προβολή: Όταν αποδίδουμε στους άλλους ό,τι υπάρχει στο δικό μας μυαλό
Η προβολή είναι μία ψυχολογική διαδικασία κατά την οποία αποδίδουμε στους άλλους σκέψεις ή συναισθήματα που ανήκουν σε εμάς. Από τις θετικές συνδέσεις έως τις αρνητικές παρερμηνείες, αυτή η ανθρώπινη τάση έχει βαθιές συνέπειες στην καθημερινότητά μας.
Τι είναι η προβολή;
Η προβολή είναι η ψυχολογική διαδικασία με την οποία οι άνθρωποι αποδίδουν σε άλλους όσα βρίσκονται στο δικό τους μυαλό. Για παράδειγμα, κάποιος που βρίσκεται σε μια κατάσταση αυτοκριτικής, μπορεί να πιστεύει, είτε συνειδητά είτε ασυνείδητα, ότι οι άλλοι τον κριτικάρουν.
Ο όρος εισήχθη στην ψυχολογία από τον Αυστριακό ψυχαναλυτή Σίγκμουντ Φρόυντ, ο οποίος δανείστηκε τη λέξη από τη νευρολογία. Στη νευρολογία, ο όρος αναφέρεται στην ικανότητα των νευρώνων να μεταδίδουν ερεθίσματα σε διαφορετικά επίπεδα του νευρικού συστήματος (π.χ., ο αμφιβληστροειδής “προβάλλει” ερεθίσματα στον ινιακό φλοιό, όπου μετατρέπονται σε οπτικές εικόνες).
Στη σύγχρονη ψυχολογία, ο όρος εξακολουθεί να σημαίνει την τάση να βλέπουμε τον εαυτό μας στους άλλους. Αυτή η παγκόσμια ανθρώπινη τάση μπορεί να έχει τόσο θετικά όσο και αρνητικά αποτελέσματα, ανάλογα με το τι προβάλλεται και αν αυτό αρνείται την αλήθεια του εαυτού μας.
Οι θετικές πτυχές της προβολής
Η προβολή μπορεί να είναι το θεμέλιο της ενσυναίσθησης και της συναισθηματικής σύνδεσης. Για παράδειγμα, ένας ευαίσθητος πατέρας μπορεί να αντιληφθεί από την έκφραση του προσώπου της κόρης του ότι νιώθει λυπημένη, επειδή ο ίδιος έχει παρόμοια έκφραση όταν αισθάνεται λύπη. Αν αυτός ο πατέρας ονομάσει το συναίσθημα του παιδιού, το παιδί μπορεί να νιώσει κατανόηση και παρηγοριά.
Αυτή η διαδικασία εμφανίζεται και σε πιο έντονες συναισθηματικές στιγμές, όπως σε καταστάσεις μη λεκτικής αρμονίας (π.χ., όταν δύο άνθρωποι κάνουν ταυτόχρονα τις ίδιες κινήσεις ή σκέφτονται το ίδιο πράγμα). Επιπλέον, οι νευρολογικές ανακαλύψεις, όπως οι κατοπτρικοί νευρώνες, υποστηρίζουν την ύπαρξη αυτών των φαινομένων, δείχνοντας πώς ο εγκέφαλος μας διευκολύνει την κατανόηση των συναισθημάτων των άλλων.
Οι αρνητικές πτυχές της προβολής
Παρόλο που η προβολή μπορεί να βοηθήσει στην κατανόηση των άλλων, συχνά λειτουργεί ως ψυχολογική άμυνα ενάντια σε εσωτερικές καταστάσεις πόνου. Σε αυτές τις περιπτώσεις, κάποιος μπορεί να αποδώσει σε άλλους συναισθήματα που αρνείται να αναγνωρίσει στον εαυτό του, λέγοντας ουσιαστικά: “Δεν είμαι εγώ αυτός που νιώθει έτσι· είσαι εσύ!”
Αυτή η διαδικασία μπορεί να γίνει παραμορφωτική και να προκαλέσει καταστροφικές παρερμηνείες. Για παράδειγμα, φαινόμενα όπως ο ρατσισμός, η ξενοφοβία ή η ομοφοβία έχουν αποδοθεί εν μέρει στην προβολή. Έρευνες έχουν δείξει ότι άνθρωποι με έντονα ομοφοβικές στάσεις μπορεί να παρουσιάζουν αυξημένη, αλλά ασυνείδητη, έλξη προς το ίδιο φύλο.
Η προβολή μπορεί επίσης να είναι κεντρικός μηχανισμός στην παρανοϊκή σκέψη, όπως στους αβάσιμους φόβους διωγμού, στο μίσος χωρίς αιτία ή στην παράλογη ζήλια. Σε αυτές τις περιπτώσεις, τα αρνητικά συναισθήματα που αρνείται κάποιος στον εαυτό του αποδίδονται σε εξωτερικές πηγές, προκαλώντας σημαντικές δυσκολίες στην κοινωνική ζωή.
Προβολική ταύτιση: Ένα ιδιαίτερο φαινόμενο
Η ψυχαναλύτρια Μελάνι Κλάιν ανέδειξε την έννοια της προβολικής ταύτισης, που θεωρείται βασική ψυχολογική διαδικασία από τα πρώτα χρόνια ζωής. Μέσω αυτής, κάποιος προσπαθεί να “αποβάλει” ένα συναίσθημα προβάλλοντάς το, αλλά ταυτόχρονα παραμένει ταυτισμένος με αυτό. Για παράδειγμα, ένας άντρας σε κατάσταση θυμού μπορεί να δει τη σύζυγό του ως τη “θυμωμένη”, ενώ στην πραγματικότητα εκείνος είναι η πηγή του θυμού. Αυτή η προβολή μπορεί να προκαλέσει στον άλλο ακριβώς τα συναισθήματα που προβλήθηκαν, δημιουργώντας έναν φαύλο κύκλο.
Η σημασία της προβολής στη σύγχρονη ψυχολογία
Παρόλο που η προβολική ταύτιση συνδέεται συχνά με διαταραχές της προσωπικότητας, λειτουργεί και στην καθημερινότητα με μη παθολογικούς τρόπους. Για παράδειγμα, η συναισθηματική μετάδοση σε ομάδες μπορεί να ενισχύσει τη συνεργασία και τη θετική διάθεση.
Η κατανόηση της προβολής έχει τεράστια σημασία για την ψυχιατρική, την κλινική ψυχολογία και την ψυχοθεραπεία, καθώς βοηθά στη βαθύτερη κατανόηση των ανθρώπινων σχέσεων.
Η προβολή, αν και συχνά παρεξηγημένη, αποτελεί θεμελιώδη μηχανισμό που μας βοηθά να κατανοούμε και να συνδεόμαστε με τους γύρω μας. Με μεγαλύτερη επίγνωση και κατανόηση αυτής της διαδικασίας, μπορούμε να βελτιώσουμε την ποιότητα των σχέσεών μας και να αναπτύξουμε πιο υγιείς επικοινωνιακές δεξιότητες.
Μετάφραση-Επιμέλεια από το πρωτότυπο: Σιαφίλιου Θεοδώρα