Η κοινωνία παράγει και η κοινωνία καταναλώνει για να επιζήσει και να ευημερήσει. Ένα βασικό όμως ερώτημα είναι τι θα …
Πώς διαμορφώνονται οι τιμές; Πλήρης ανταγωνισμός-μονοπώλια-καρτέλ-τραστ
Διψάτε καθ’ οδόν και αγοράζετε από το περίπτερο ένα μπουκαλάκι νερό δίνοντας 50 λεπτά. Αν βρισκόσασταν στην Σαχάρα σέρνοντας τα πόδια σας στον καυτό ήλιο και ο μοναδικός περιπτεράς εκεί σας πουλούσε το ίδιο μπουκάλι 1000 ευρώ, θα το αγοράζατε; Μάλλον ναι, αλλιώς θα πεθαίνατε! Αν πηγαίνατε εκδρομή και δίπλα στην κρυσταλλοπηγή κάποιος πουλούσε το μπουκάλι 10 λεπτά, θα το αγοράζατε; Μάλλον όχι, αφού ένα βήμα δίπλα είναι δωρεάν.
Από το φανταστικό ταξίδι μας στους δρόμους, στις ερήμους και στα βουνά καταλαβαίνουμε ότι η τιμή ενός προϊόντος ή μιας υπηρεσίας δεν ορίζεται εξ ουρανού ούτε είναι δεδομένη. Διαμορφώνεται από δύο μεγάλες δυνάμεις. Ποιες είναι αυτές; Η ζήτηση και η προσφορά, που δημιουργούν ανταγωνισμό. Όσο περισσότεροι ζητούν να αγοράσουν ένα συγκεκριμένο αγαθό τόσο αυξάνει η τιμή του. Και το αντίθετο: όσο πιο λίγοι ζητούν να το αγοράσουν τόσο πέφτει. Για αυτό ο καταστηματάρχης ρίχνει την τιμή στα ρούχα της περσινής μόδας, που λίγοι πλέον τα ζητούν, προκειμένου να ενθαρρύνει πιθανούς αγοραστές.
Το αντίθετο συμβαίνει με την προσφορά: όσο περισσότεροι πωλούν ένα αγαθό τόσο πέφτει η τιμή του και όσο λιγότεροι τόσο ανεβαίνει. Λογικό δεν είναι;
Τελικά η τιμή καθορίζεται στο σημείο που ισορροπούν η ζήτηση και η προσφορά.
Στο νοερό ταξίδι που κάναμε προηγουμένως στη Σαχάρα, ο πωλητής νερού ήταν ένας και μοναδικός, άρα είχε το μονοπώλιο (monopoly) του νερού. Γι’ αυτό και μπορούσε να καθορίσει μόνος του την τιμή. Αυτό συμβαίνει και στην πραγματική ζωή. Όποιος έχει το μαχαίρι και το πεπόνι κάνει ό,τι θέλει. Για παράδειγμα σήμερα, κάποια πολύ ειδικά ορυκτά που χρησιμοποιούνται στην κατασκευή ηλεκτρονικών συσκευών παράγονται μόνο στην Κίνα που τα πουλά σε άλλες χώρες σε τιμές που καθορίζει εκείνη, προφανώς σε πολύ υψηλές για να μεγιστοποιεί το κέρδος της αλλά όχι τόσο υψηλές που θα τις έκανε απαγορευτικές και ασύμφορες.
Αν όμως εμφανίζονταν και τρεις ακόμη φελάχοι με νερό, ο καθένας θα επεδίωκε την πώληση του δικού του μπουκαλιού. Με ποιον τρόπο; Μα, φυσικά, μειώνοντας την τιμή σε 500 ή 300 ευρώ, πάλι πολύ υψηλές. Αυτοί οι λίγοι πωλητές θα δημιουργούσαν ένα ολιγοπώλιο (oligopoly). Όμως θα μπορούσαν να κάνουν κάτι άλλο: να συνεννοηθούν μεταξύ τους για να μην σπάσουν τις τιμές δημιουργώντας ένα καρτέλ (cartel). To καρτέλ είναι παράνομο σε όλο τον κόσμο αλλά, όπως όλοι γνωρίζουμε από τον τύπο, συνεχείς είναι οι προσπάθειες εταιρειών που ελέγχουν ένα κλάδο (π.χ. γάλα, καύσιμα) να κάνουν κρυφές συμφωνίες μεταξύ τους.
Ποιος προστατεύει τον καταναλωτή από τέτοιες παράνομες ενέργειες; Η Επιτροπή Ανταγωνισμού. Είναι μια ανεξάρτητη αρχή, που σκοπό έχει την προφύλαξη του κοινού από πρακτικές εταιρειών που αποσκοπούν στην διαστρέβλωση του ανταγωνισμού, προκειμένου να επιτύχουν μεγαλύτερες τιμές στα προϊόντα τους. Πώς το κάνει αυτό; Παρακολουθεί την αγορά, δέχεται καταγγελίες, ελέγχει και επιβάλλει τσουχτερά πρόστιμα. Μάλιστα, μειώνει σημαντικά τα πρόστιμα αυτά σε όσες εταιρείες συνεργαστούν μαζί της αποκαλύπτοντας επιβαρυντικά στοιχεία για τους πρώην συνεργούς τους.
Υπάρχουν και άλλα σχήματα αγοραστών-πωλητών, που επηρεάζουν τις τιμές των προϊόντων. Ένα είναι το τραστ, δηλαδή η συνένωση ομοειδών εταιρειών σε μία εταιρεία για να ελέγχει καλύτερα τις τιμές της αγοράς. Για αυτό, οι υπό συγχώνευση εταιρείες πρέπει προηγουμένως να ζητήσουν την έγκριση της Επιτροπής Ανταγωνισμού. Ένα άλλο είναι το μονοψώνιο (monopsony) όπου υπάρχει ένας μόνο αγοραστής ή το ολιγοψώνιο (oligopsony) με λίγους αγοραστές οι οποίοι μπορεί να επιβάλει την τιμή στους πολλούς πωλητές (π.χ. αγρότες).
______________________
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ: Τι προσφέρει η επιστήμη των οικονομικών και γιατί επηρεάζει την τσέπη μας
______________________
Ιδανικές συνθήκες εμπορίου υπάρχουν μόνο στον πλήρη ανταγωνισμό (full competition). Εδώ έχουμε πολλούς αγοραστές και πολλούς πωλητές για ένα ομοειδές προϊόν. Έτσι, κανείς από μόνος του δεν μπορεί να επηρεάσει τις τιμές του κλάδου αυξομειώνοντας τις δικές του τιμές, όπως συμβαίνει για παράδειγμα, στο λάδι ή στην ποντοπόρο ναυτιλία. Όταν πραγματικά λειτουργεί σε μια ελεύθερη οικονομία ο πλήρης ανταγωνισμός όλοι, αγοραστές και πωλητές, είναι ικανοποιημένοι.
Τώρα λοιπόν ξέρουμε πώς καθορίζονται οι τιμές και πώς μπορούμε εμείς, ως αγοραστές να συν-διαμορφώσουμε, με την καταναλωτική συμπεριφορά μας, την συνολική ζήτηση και, τελικά, τις τιμές.
Κι όταν διαβάζουμε στον τύπο ή στο διαδίκτυο και ακούμε στην τηλεόραση για καρτέλ, θα ξέρουμε τι είναι και γιατί κάνει κακό στην τσέπη μας. Κι όταν ακούμε να μιλάνε για Επιτροπή Ανταγωνισμού δεν θα σφυρίζουμε αδιάφορα αφού τώρα γνωρίζουμε τι κάνει και πόσο σημαντική είναι για το πορτοφόλι μας.
