Πώς να αναγνωρίσετε και να αποφύγετε έναν απατεώνα – 7 Σημάδια που πρέπει να γνωρίζετε

Αυτό το άρθρο εξερευνά τα 7 βασικά σημάδια που αποκαλύπτουν έναν απατεώνα και εξηγεί πώς να προστατευτείτε από την εξαπάτηση. Διαβάστε για να μάθετε να διακρίνετε τη διαφορά ανάμεσα στην πειθώ και τη χειραγώγηση.

Τι Διαχωρίζει τη χειραγώγηση από την πειθώ και την επιρροή;

Η μεγάλη διαφορά μεταξύ του να πείθεις κάποιον ή να τον χειραγωγείς συχνά εξαρτάται από το ποιος ωφελείται από την πράξη. Η χειραγώγηση συμβαίνει όταν κάποιος επιτυγχάνει να κάνει κάποιον άλλο να ενεργήσει με τρόπο που τον βλάπτει, ενώ ωφελεί τον ίδιο τον χειραγωγό. Αντιθέτως, η πειθώ εμπεριέχει όφελος για το ίδιο το άτομο που πείθεται.

Ο νόμος της Δύσης, βασισμένος σε αρχές ιουδαιοχριστιανικής ηθικής, ξεχωρίζει το «σωστό» από το «λάθος» και θεωρεί τη χειραγώγηση ως μια πράξη με αρνητική χροιά. Αν όμως το ηθικό σας σύστημα διαφοροποιείται, η διάκριση μπορεί να φαίνεται θολή.

Πώς να καταλάβετε ότι κάποιος σας χειραγωγεί – Πρώτη φάση: Η συναισθηματική επίδραση

Οι απατεώνες γνωρίζουν ότι οι πεποιθήσεις των ανθρώπων είναι πιο εύπλαστες όταν βρίσκονται σε κατάσταση έντονης συναισθηματικής φόρτισης. Όταν, για παράδειγμα, είμαστε πολύ θυμωμένοι, συχνά δεν σκεφτόμαστε λογικά. Γι’ αυτό, οι απατεώνες εκμεταλλεύονται το γεγονός ότι οι άνθρωποι συμπεριφέρονται συχνά εκτός χαρακτήρα όταν βρίσκονται σε έντονη συναισθηματική κατάσταση.

Η χειραγώγηση μέσω της δημιουργίας έντονου συναισθήματος

Υπάρχει μια ενδιαφέρουσα θεωρία που ονομάζεται Νευρογλωσσικός Προγραμματισμός (NLP). Αν και είναι ένα σύνθετο αντικείμενο, μερικές βασικές αρχές είναι ιδιαίτερα σημαντικές. Πρώτον, οι άνθρωποι προτιμούν να συναναστρέφονται με άτομα που μοιάζουν με τους ίδιους. Έτσι, οι χειραγωγοί προσπαθούν αρχικά να χτίσουν επικοινωνία και οικειότητα με το υποψήφιο θύμα τους. Δεύτερον, επιχειρούν να φέρουν το θύμα σε μια «κατάσταση» όπου είναι πιο δεκτικό στις προτάσεις τους.

Η διήγηση ιστοριών ως μέσο δημιουργίας «κατάστασης» ή υπνωτικής διάθεσης

Ο πιο απλός τρόπος να βάλεις ένα θύμα σε κατάσταση υπνωτικής διάθεσης είναι να του πεις μια ιστορία. Έχετε βρεθεί ποτέ απορροφημένοι σε μια ταινία ή ένα βιβλίο; Αυτό ακριβώς επιδιώκει να προκαλέσει και ο χειραγωγός. Με τη διήγηση μιας προσωπικής ιστορίας, μπορεί να κάνει τον ακροατή να θεωρήσει πως το παράδειγμα είναι γενικευμένο.

Αυτές οι ιστορίες δημιουργούν έντονα συναισθήματα – θυμός, φόβος ή ανεξέλεγκτο γέλιο – και επηρεάζουν τη συμπεριφορά μας.

Άγκυρες συναισθημάτων: Σύνδεση ενός συναισθήματος με ένα ερέθισμα

Στην επόμενη φάση, ο χειραγωγός συνδέει το συναίσθημα με ένα ερέθισμα (ή άγκυρα). Αυτός ο όρος έγινε γνωστός από το πείραμα του Ρώσου ψυχολόγου Ιβάν Παβλόφ με τα σκυλιά, όπου δημιούργησε έναν μηχανισμό να «αγκυρώνει» τη συμπεριφορά τους με την ήχο μιας καμπάνας.

Παραδείγματος χάρη, σε πολιτικούς λόγους, πολλές φορές οι ομιλητές χρησιμοποιούν μια ιστορία για να προκαλέσουν συναισθηματική σύνδεση με το ακροατήριο και να «αγκυρώσουν» την αντίληψή του σε ένα συγκεκριμένο γεγονός ή άτομο.

Η συναισθηματική κατάσταση ως πρώτη φάση της χειραγώγησης

Η δημιουργία έντονης συναισθηματικής κατάστασης είναι μόνο η πρώτη φάση της χειραγώγησης. Σκεφτείτε τη σκηνή της ταινίας The Sting, όπου οι χαρακτήρες προκαλούν έντονα συναισθήματα, αναγκάζοντας το θύμα να ενεργήσει παράλογα υπό την πίεση του φόβου.

Η δεύτερη φάση της χειραγώγησης: Δημιουργία του «κακού» και του «θύματος»

Στη δεύτερη φάση της χειραγώγησης, ο χειραγωγός διαμορφώνει τη δομή της αφήγησης, παρουσιάζοντας έναν κακό και ένα θύμα. Στην ταινία The Sting, η ιστορία διαμορφώνει τον «κακό» και το «θύμα» με τρόπο που προκαλεί συμπάθεια για το θύμα και αντιπάθεια για τον κακό. Το αποτέλεσμα είναι να παρασύρεται ο Mark (το άτομο που χειραγωγείται) συναισθηματικά, συνδέοντας την οπτική του με την αφήγηση και υιοθετώντας μια συγκεκριμένη αντίληψη.

Οι ρόλοι της χειραγώγησης: Επεξήγηση των ρόλων

• Αφήγηση: Πρόκειται για την κεντρική ιστορία που εξυπηρετεί τον σκοπό της χειραγώγησης.
• Mark: Το πρόσωπο που χειραγωγείται, ο ακροατής ή παρατηρητής.
• Κακός: Δημιουργείται από τον χειραγωγό για να εκτρέψει την προσοχή από τον πραγματικό χειραγωγό.
• Θύμα: Ένας χαρακτήρας που προκαλεί τη συμπάθεια ή τον θυμό του Mark, κάνοντάς τον να πιστέψει στην αφήγηση.
• Ο «Πειστικός»: Ο χειραγωγός (ή συνεργάτης του) που επιβεβαιώνει την αφήγηση, με σκοπό να προσδώσει κύρος στην ιστορία.

Δημιουργία κακού για αποπροσανατολισμό της προσοχής

Ο χειραγωγός δεν θέλει να φαίνεται ως ο κακός και γι’ αυτό δημιουργεί έναν κακό για να εκτρέψει τα αρνητικά συναισθήματα και την προσοχή μακριά του. Ο μηχανισμός αυτός μπορεί να περιλαμβάνει την προβολή, δηλαδή το να κατηγορεί κάποιον άλλο για τις δικές του ενέργειες.

Για παράδειγμα, ένας άντρας που απατά τη σύζυγό του μπορεί να της ρίξει την ευθύνη λέγοντάς της, «Σε είδα πώς κοιτούσες τον σερβιτόρο!» Ενώ το περιστατικό είναι κατασκευασμένο, ο χειραγωγός εμμένει στο ψέμα, προκαλώντας σύγχυση και κάνοντάς τη να αμφισβητήσει τα ίδια της τα συναισθήματα. Έτσι, ο άντρας γίνεται το «θύμα» και η σύζυγος ο «κακός».

Χρήση αόριστης γλώσσας για περιγραφή του κακού ή του θύματος

Οι χειραγωγοί συχνά χρησιμοποιούν αόριστους όρους για να περιγράψουν τον κακό ή το θύμα, καθιστώντας δύσκολο τον έλεγχο της ακρίβειας των ισχυρισμών. Έτσι, ο χειραγωγός δημιουργεί μια κατάσταση που φαίνεται αληθινή αλλά δεν μπορεί να επαληθευτεί εύκολα. Ορισμένα παραδείγματα αυτής της αόριστης γλώσσας περιλαμβάνουν φράσεις όπως “Συστημικός Ρατσισμός,” “Ψευδείς Ειδήσεις,” και “Βαθύ Κράτος.”

• Συστημικός Ρατσισμός: Χρησιμοποιείται για να προκαλέσει έντονα συναισθήματα, χωρίς όμως να ορίζεται σαφώς ποιο σύστημα φέρει την ευθύνη. Έτσι, το ακροατήριο συνδέει αυτόματα τον όρο με αρνητικές εμπειρίες και επιθυμεί αλλαγή.
• Ψευδείς Ειδήσεις: Ένας όρος που συνδέεται κυρίως με μέσα ενημέρωσης που επικρίνουν δημόσια πρόσωπα. Το αποτέλεσμα είναι ότι οι οπαδοί ενός προσώπου απορρίπτουν οποιαδήποτε αρνητική πληροφορία ως «ψευδή».
• Βαθύ Κράτος: Υπονοεί τη διαφθορά των κρατικών θεσμών, δημιουργώντας μια εσωτερική απειλή που δύσκολα ορίζεται αλλά προκαλεί φόβο και δυσπιστία.

Αυτή η στρατηγική διαστρέβλωσης της πραγματικότητας αποπροσανατολίζει το κοινό, δημιουργώντας έντονα συναισθήματα που κατευθύνονται σε αόριστους εχθρούς και «κακούς» και αφήνοντας τον χειραγωγό ανεπηρέαστο.

Η τρίτη φάση της χειραγώγησης: Δημιουργία της αφήγησης

Στην τρίτη φάση της χειραγώγησης, ο χειραγωγός δημιουργεί την αφήγηση που συνδυάζει λίγη αλήθεια με πολλή παραπλάνηση. Ο δεξιοτέχνης χειραγωγός κατανοεί τις βαθύτερες επιθυμίες του ατόμου που στοχεύει και του υπόσχεται ότι θα πραγματοποιηθούν, με την προϋπόθεση ότι θα κάνει κάτι αντάλλαγμα. Όμως, τελικά, εμφανίζεται ο «κακός» και χαλάει τα σχέδια, αφήνοντας τον στόχο απογοητευμένο. Ωστόσο, αν συνεχίσει να υποστηρίζει την αφήγηση, πείθεται πως κάποια στιγμή θα νικήσει τον κακό — κάτι που όμως δεν συμβαίνει ποτέ.

Χειραγώγηση μέσω συσχέτισης και ψευδών συμπερασμάτων

Οι χειραγωγοί συχνά χρησιμοποιούν συσχέτιση δεδομένων για να δημιουργήσουν παραπλανητικά συμπεράσματα που ενισχύουν την εικόνα του κακού. Σε επιστημονικό επίπεδο, μπορεί δύο μεταβλητές να σχετίζονται χωρίς να υπάρχει άμεση αιτιώδης συνάφεια μεταξύ τους. Στον τομέα της χειραγώγησης, όμως, ο χειραγωγός συσχετίζει δεδομένα για να πείσει για την ύπαρξη του κακού. Ένα παράδειγμα αυτού είναι μια αφήγηση όπου η οικονομική κατάσταση ενός ατόμου αποδίδεται ρατσιστικά στη φυλή του.

Η αλήθεια πίσω από τη «συστημική καταπίεση» και το «redlining»

Σύμφωνα με ένα παράδειγμα αφήγησης, οι χειραγωγοί χρησιμοποιούν όρους όπως «Συστημικός Ρατσισμός» για να προκαλέσουν συναισθηματικές αντιδράσεις, συνδέοντας ασαφώς κοινωνικά ζητήματα με ιστορικά γεγονότα. Ωστόσο, η έννοια αυτή μπορεί να αποσυνδεθεί από συγκεκριμένα δεδομένα, καθιστώντας τον κακό αόριστο και δύσκολο να αποδειχθεί.

7 Σημάδια ενός χειραγωγού και πώς να προστατευτείτε

Αν αναγνωρίσουμε ότι υπάρχουν άνθρωποι που μας χειραγωγούν και προσπαθούν να μας επηρεάσουν, είναι σημαντικό να εντοπίζουμε τα σημάδια τους για να προστατευτούμε. Εδώ είναι μερικά χαρακτηριστικά που πρέπει να παρακολουθούμε:

1. Προσοχή σε καταστάσεις έντονων συναισθημάτων: Όταν ένα άτομο ή μια ομάδα προβάλλει έντονα συναισθήματα, να είστε επιφυλακτικοί. Είναι πιθανό να προσπαθούν να σας επηρεάσουν.
2. Αναζητήστε αλλαγές στη γλώσσα: Χρησιμοποιούν εναλλακτικούς όρους για να κάνουν τα επιχειρήματά τους πιο δελεαστικά. Για παράδειγμα, η μετεξέλιξη των όρων «Ψύξη», «Υπερθέρμανση» και τελικά «Κλιματική Αλλαγή» αντικατοπτρίζει αυτή τη στρατηγική.
3. Διερευνήστε τους πραγματικούς κακούς και θύματα: Συχνά, αν αναλύσετε πιο προσεκτικά την αφήγηση, θα βρείτε ότι οι ρόλοι είναι αντιστραμμένοι σε σχέση με ό,τι σας παρουσιάζουν.
4. Επιφυλακτικότητα για αόριστη γλώσσα ή γενικεύσεις: Όταν οι υποσχέσεις είναι ασαφείς, ρωτήστε περισσότερες λεπτομέρειες. Για παράδειγμα, αν κάποιος λέει «Έχω σχέδιο!» ζητήστε να μάθετε συγκεκριμένα ποιο είναι αυτό.
5. Διερευνήστε τις πηγές και αναγνωρίστε τους «πειστικούς»: Οι ασαφείς ή ανώνυμες πηγές είναι συχνά αναξιόπιστες. Ο «πειστικός» σε μια αφήγηση είναι αυτός που προσπαθεί να σας επηρεάσει έντεχνα, οπότε αναλύστε προσεκτικά τις πληροφορίες.
6. Οι χειραγωγοί συχνά χρησιμοποιούν «επιτρεπτική» γλώσσα: Σας ενθαρρύνουν να επαληθεύσετε όσα λένε, αν και γνωρίζουν ότι αυτό είναι αδύνατο λόγω της ασάφειας των λεγομένων τους. Φράσεις όπως «Νιώσε ελεύθερος να…» ή «Μπορείς να με εμπιστευτείς…» υποδεικνύουν συχνά χειραγώγηση.
7. Κανείς δεν μπορεί να σας χειραγωγήσει χωρίς τη συγκατάθεσή σας: Κανείς δεν μπορεί να σας εξαναγκάσει να πιστέψετε κάτι χωρίς τη θέλησή σας. Οι χειραγωγοί πατούν στις επιθυμίες σας για να κερδίσουν την εμπιστοσύνη σας, αλλά αν παραμείνετε επιφυλακτικοί, θα εντοπίσετε τις παγίδες.

Μετάφραση-Επιμέλεια από το πρωτότυπο: Σιαφίλιου Θεοδώρα

Συντάκτης: Flowmagazine,

Influence:

Ο στόχος του flowmagazine.gr είναι να προβάλλει τις θετικές ιδέες, δράσεις και πληροφορίες από την Ελλάδα και τον κόσμο…