Μόλις μισός αιώνας συμπληρώνεται από το αιματηρό στρατιωτικό πραξικόπημα στη Χιλή και το «φάντασμα» του Α. Πινοσέτ συνεχίζει να αιωρείται …
Πολυτεχνείο 1973: μια ζωντανή εξέγερση
Πενήντα χρόνια από τη φοιτητική εξέγερση ενάντια στο καθεστώς της στρατιωτικής δικτατορίας και την αιματηρή καταστολή της εκείνη την Παρασκευή του Νοέμβρη το ’73, η μνήμη του Πολυτεχνείου παραμένει ζωντανή παρά τις όποιες προσπάθειες ιστορικής παραποίησης από συγκεκριμένες ομάδες.
Το Πολυτεχνείο ως παγκόσμιο φαινόμενο
Η εξέγερση του Πολυτεχνείου δεν θα πρέπει να λογίζεται ως ένα μεμονωμένο γεγονός, αποκομμένο από την εποχή του, αλλά θα πρέπει να εντάσσεται σε μια παγκόσμια δυναμική, στην ορμή ενός παγκόσμιου κινήματος που επεκτάθηκε από το Βιετνάμ και την Πολιτιστική Επανάσταση στην Κίνα έως το Παρίσι και το Μπέρκλεϋ με στόχο την ανατροπή του παγκόσμιου ιμπεριαλιστικού καπιταλιστικού συστήματος.
Ενδεικτικό της παγκόσμιας εμβέλειάς του και του διαυγή διαλόγου του με τις διεθνείς εξελίξεις αποτελεί το σύνθημα των ημερών του Πολυτεχνείου «Θα γίνει της Ταϊλάνδης», όπως ανέφερε ο ιστορικός Α. Λιάκος στο επιστημονικό συνέδριο « Το Πολυτεχνείο ως δημόσια Ιστορία» που έλαβε χώρα στο Πάντειο Πανεπιστήμιο στις 2-4/11/23.
Με βλέμμα στο εσωτερικό της χώρας, η εξέγερση της ελληνικής νεολαίας εντάσσεται σε ένα πλέγμα γεγονότων και ιδεολογικών ζυμώσεων οφειλόμενων σε σταδιακές υποχωρήσεις του δικτατορικού καθεστώτος. Το Πολυτεχνείο γεννιέται μέσα από την αδυναμία του λεγόμενου καθεστώτος παρένθεσης –σε αντίθεση με το καθεστώς Σαλαζάρ στην Πορτογαλία και Πινοσέτ στη Χιλή– να διαχειριστεί τις εξελίξεις ∙ την κρίση πετρελαίου, την οικονομική καμπή, το κυπριακό ζήτημα. Η κάμψη των μηχανισμών καταστολής με χαρακτηριστική την υποχώρηση της λογοκρισίας του τύπου ήδη από το ’71, οδήγησε στην κυκλοφορία εντύπων, στη διάχυση νέου κύματος ιδεών και στην εντατικοποίηση της πραγμάτωσης του επαναστατικού οράματος.
Το Πολυτεχνείο στη συλλογική μνήμη
Η καθιέρωση του Πολυτεχνείου ως τρίτου μείζονα μνημονικού τόπου, μετά το 1821 και το 1940, ακολουθεί μια εντελώς διαφορετική πορεία, η οποία διαφαίνεται ήδη μετά την αιματηρή καταστολή της εξέγερσης. Σε αντίθεση με τους άλλους δυο μείζονες μνημονικούς τόπους, το Πολυτεχνείο μνημιοποιείται ΑΠΟ ΤΑ ΚΑΤΩ, από τη λαϊκή βάση γεγονός που αντικατοπτρίζεται και στην ίδια την επιτέλεσή του, την ιστορική πορεία του Πολυτεχνείου.
Σε αντίθεση λοιπόν με την καθιέρωση από το κράτος των επετείων της 28ης Οκτωβρίου και της 25ης Μαρτίου, η πορεία του Πολυτεχνείου συντελείται από τον κόσμο ως πράξη απότισης φόρου τιμής στους φοιτητές αγωνιστές αλλά και συνέχισης μιας εξέγερσης που ανακόπηκε βίαια πριν προλάβει να εξελιχθεί πλήρως. Όπως αναφέρει ο Γ. Καραμπελιάς στο Άρδην (τ. 17, Ιανουάριος του 1998) : «η πλευρά του κινήματος του Πολυτεχνείου που δεν μπόρεσε να αναπτυχθεί όπως έγινε στον υπόλοιπο κόσμο […] εκδηλώθηκε τα επόμενα χρόνια με την ανάπτυξη των νεολαιίστικων επαναστατικών οργανώσεων. Αυτές ήταν εκείνες που έδιναν κάθε φορά τη διαφορετική – αγωνιστική και επαναστατική– διάσταση και στις επετείους του Πολυτεχνείου.»
Με αφορμή τα 50 χρόνια από την εξέγερση του Πολυτεχνείου, εκδίδεται μια σειρά από βιβλία με σκοπό τη διατήρηση της μνήμης και την ανάδειξη της ιστορικής αλήθειας. Χαρακτηριστικά αναφέρουμε τα : «Το Πολυτεχνείο έξω από το Πολυτεχνείο: Οι αφανείς πρωταγωνιστές της εξέγερσης του 1973» (Θεμέλιο, 2023) του ιστορικού Λεωνίδα Καλλιβρετάκη, «Πολυτεχνείο 1973: Το αίμα το αδικαίωτο ποτέ δεν ησυχάζει» (Καστανιώτης, 2023) του Ιερώνυμου Λυκάρη, «Δεν αδειάζουμε να πεθάνουμε» (Τόπος, 2023) του Δημήτρη Παπαχρήστου και «Η ελληνική δημοκρατία και η χούντα. Η κρίση του καθεστώτος και η αποτυχημένη μετάβαση του 1973» (Πεδίο, 2023) του Γιάννη Τζώρτζη.
Το εκπληρωμένο και το ανεκπλήρωτο όνειρο
Με την εξέγερση του Πολυτεχνείου και τα αιματηρά γεγονότα που ακολούθησαν, δημιουργείται ένα δίπολο που εκκρεμεί ανάμεσα στο εκπληρωμένο και στο ανεκπλήρωτο όραμα. Με την πτώση της Χούντας τον Ιούλη του ’74, μετά τη τουρκική εισβολή στην Κύπρο, επέρχεται μια «δικαίωση», μια κάποια εκπλήρωση του δημοκρατικού οράματος, η οποία ωστόσο παραμένει ημιτελής. Παρότι το πολίτευμα αποκαθίσταται μεταβαλλόμενο σε μια κοινοβουλευτική δημοκρατία, η ανάγκη εδραίωσης των δημοκρατικών κατακτήσεων κρίνεται, τουλάχιστον για μια δεκαετία, κάτι παραπάνω από κρίσιμη. Γι’ αυτό και ο «εορτασμός» ο οποίος τελείται μέσω της γνωστής πορείας του Πολυτεχνείου αποτελεί τα μεταπολιτευτικά χρόνια κινητοποίηση με στόχο τη διεύρυνση των δημοκρατικών δικαιωμάτων και ελευθεριών του ελληνικού λαού.
Ωστόσο, μέχρι και σήμερα η μνήμη του Πολυτεχνείου παραμένει ζωντανή παρά τις όποιες προσπάθειες ιστορικής παραποίησης, γεγονός που διαφαίνεται μέσα από τον ετήσιο εορτασμό και τη μεγαλειώδη πορεία προς την Αμερικάνικη Πρεσβεία. Η μνήμη του ’73 διατηρείται ανέπαφη γιατί ακόμη, μέχρι και σήμερα τα αιτήματα της γενιάς του Πολυτεχνείου παραμένουν ζητούμενα, σε μια κοινωνία έρμαιο του καπιταλισμού. Το Πολυτεχνείο συμβολοποιείται, γίνεται αντιληπτό ως κορύφωση δημοκρατικού αγώνα και διεκδίκησης ελευθεριών και διαχειρίζεται από την εκάστοτε νεολαία ως ιστορικό πεδίο έλξης και ώθησης στον επαναστατικό αγώνα καθώς και πεδίο άντλησης θάρρους.
Πενήντα χρόνια από την εξέγερση του ‘73, ερχόμαστε στο σήμερα, λοιπόν, να διαπιστώσουμε την επικαιρότητα του κεντρικού συνθήματος των φοιτητών «Ψωμί, Παιδεία, Ελευθερία» μέσα σε μια κοινωνία κυριευμένη από τον ατομισμό και διαρθρωμένη πάνω στις κοινωνικές ανισότητες και στα φυλετικά στερεότυπα, σε έναν κόσμο που ταλανίζεται από τον πόλεμο, την κλιματική κρίση και την έλλειψη κοινωνικών αγαθών.
