Πόλεμος και Μετατραυματικό στρες

Ο όρος Διαταραχή Μετατραυματικού Στρες (Pοst Traumatic Stress Disorder) μας μεταφέρει νοερά στους στρατιώτες εκείνους που επιστρέφουν συναισθηματικά κατεστραμμένοι από τη φρίκη ενός πολέμου. Τι συμβαίνει όμως με τα παιδιά και τους ενήλικες που ζουν για μεγάλα χρονικά διαστήματα σε μια εμπόλεμη ζώνη; Πως αυτό τους επηρεάζει σωματικά, οικονομικά, αλλά κυρίως ψυχολογικά; Είναι δυνατόν να ξεπεράσουν ποτέ αυτές τις τραγικές εικόνες και τις στιγμές που έζησαν;

Ορισμός της διαταραχής

Η διαταραχή μετατραυματικού στρες (PTSD) είναι μια κατάσταση ψυχικής υγείας που πυροδοτείται από ένα τρομακτικό γεγονός – είτε βιώνοντάς το είτε βλέποντάς το. Τα συμπτώματα μπορεί να περιλαμβάνουν:

• αναδρομές στο παρελθόν
• εφιάλτες και έντονο stress
• ανεξέλεγκτες σκέψεις για το γεγονός

Οι περισσότεροι άνθρωποι που βιώνουν τραυματικά γεγονότα μπορεί να έχουν προσωρινή δυσκολία προσαρμογής και αντιμετώπισης του συμβάντος, αλλά με τον χρόνο και την καλή φροντίδα του εαυτού τους, συνήθως βελτιώνονται. Εάν τα συμπτώματα επιδεινωθούν, διαρκέσουν μήνες ή και χρόνια παρεμβαίνοντας στην καθημερινή λειτουργία του ατόμου, αυτό ίσως να σημαίνει πως βιώνουν μετατραυματικό στρες. 

Συμπτώματα της νόσου

Τα συμπτώματα μπορεί να ξεκινήσουν μέσα σε ένα μήνα από το τραυματικό συμβάν, αλλά υπάρχουν και περιπτώσεις που τα συμπτώματα δεν κάνουν την εμφάνισή τους παρά μόνο χρόνια μετά το γεγονός. Αυτά τα συμπτώματα προκαλούν σημαντικά προβλήματα στην προσωπική, κοινωνική και επαγγελματική ζωη του ανθρώπου, επηρεάζοντας ακόμα και την ικανότητά του να φέρει εις πέρας τις συνήθεις καθημερινές του εργασίες. Τα συμπτώματα μπορεί να διαφέρουν με την πάροδο του χρόνου ή να διαφέρουν από άτομο σε άτομο.

Τα συμπτώματα γενικά ομαδοποιούνται σε τέσσερις κατηγορίες: 

• Eνοχλητικές αναμνήσεις

Τα συμπτώματα των ενοχλητικών αναμνήσεων μπορεί να περιλαμβάνουν  επαναλαμβανόμενες, ανεπιθύμητες οδυνηρές αναμνήσεις του τραυματικού γεγονότος, εφιάλτες σχετικά με το τραυματικό γεγονός, σοβαρή συναισθηματική δυσφορία ή/και σωματικές αντιδράσεις σε κάτι που υπενθυμίζει το τραυματικό γεγονός. Το άτομο πολλές φορές νιώθει ότι το βιώνει ξανά και ξανά.

• Αποφυγή

Σε αυτό το στάδιο είναι που προσπαθεί το άτομο να αποφύγει να σκεφτεί ή να μιλήσει για το τραυματικό γεγονός. Αποφεύγονται μέρη, δραστηριότητες ή άτομα που μπορεί να θυμίζουν αυτό που έζησαν.

• Αρνητικές αλλαγές στη σκέψη και στη διάθεση 

Εδώ κυριαρχούν οι αρνητικές σκέψεις για τον εαυτό, τους άλλους ή τον κόσμο. Το άτομο βιώνει συναισθήματα απελπισίας για το μέλλον. Μπορεί να παρουσιάσει προβλήματα μνήμης, συμπεριλαμβανομένης της δυσκολίας ανάσυρσης σε αυτήν, σημαντικών πτυχών του τραυματικού γεγονότος. 

Η δυσκολία στη διατήρηση στενών σχέσεων και η απομάκρυνση από την οικογένεια και τους φίλους, είναι επίσης χαρακτηριστικά. 

Τέλος, το άτομο ίσως να βιώσει έλλειψη ενδιαφέροντος για δραστηριότητες που κάποτε απολάμβανε και αδυναμία να βιώσει θετικά συναισθήματα (συναισθηματικό “μούδιασμα”).

• Αλλαγές στις σωματικές και συναισθηματικές αντιδράσεις

Το άτομο ξαφνιάζεται ή φοβάται εύκολα Είναι πάντα σε επιφυλακή για ενδεχόμενο κίνδυνο, εμφανίζει αυτοκαταστροφική συμπεριφορά (υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ, πολύ γρήγορη οδήγηση). Εμφανίζει επίσης δυσκολία στον ύπνο, προβλήματα συγκέντρωσης, ευερεθιστότητα, ξεσπάσματα θυμού ή επιθετική συμπεριφορά, αισθήματα ενοχής ή ντροπής. 

Για παιδιά 6 ετών και κάτω, τα σημεία και τα συμπτώματα μπορεί επίσης να περιλαμβάνουν:  

• Αναπαράσταση του τραυματικού γεγονότος ή των πτυχών του τραυματικού γεγονότος μέσω του παιχνιδιού 
• Τρομακτικά όνειρα που μπορεί να περιλαμβάνουν (ή και όχι) πτυχές του τραυματικού γεγονότος

Αιτίες της διαταραχής 

Όπως συμβαίνει με τα περισσότερα προβλήματα ψυχικής υγείας, η διαταραχη μετατραυματικού στρες προκαλείται πιθανώς από ένα σύνθετο μείγμα όπως:  

• Οι στρεσογόνες εμπειρίες (συμπεριλαμβανομένης της ποσότητας και της σοβαρότητας του βιωμένου τραύματος)
• Οι κληρονομικοί κίνδυνοι ψυχικής υγείας (οικογενειακό ιστορικό στρες και κατάθλιψης) και τα κληρονομικά χαρακτηριστικά της προσωπικότητας (αυτό που συχνά αποκαλούμε “ταμπεραμέντο”)
• Ο τρόπος με τον οποίο ο εγκέφαλος ρυθμίζει τις χημικές ουσίες και τις ορμόνες που απελευθερώνει το σώμα (ως απόκριση στο στρες). 

Γενικά, μπορεί κάποιος να αναπτύξει αυτή τη διαταραχή όταν βιώνει, βλέπει ή μαθαίνει για ένα γεγονός που περιλαμβάνει πραγματικό ή απειλούμενο θάνατο, σοβαρό τραυματισμό ή σεξουαλική βία.  

Παράγοντες κινδύνου της νόσου

Άτομα όλων των ηλικιών μπορεί να εμφανίσουν διαταραχή μετατραυματικού στρες. Ωστόσο, ορισμένοι παράγοντες μπορεί να κάνουν πιο πιθανή την εμφάνιση της νόσου, όπως:  

• Το έντονο ή μακροχρόνιο τραύμα 
• Παρελθοντικά τραύματα, όπως κακοποίηση στην παιδική ηλικία 
• Εργασία που αυξάνει τον κίνδυνο της έκθεσης σε τραυματικά γεγονότα (στρατιώτες, διπλωμάτες, πολεμικοί ανταποκριτές, κ.α.)
• Η ύπαρξη άλλων προβλημάτων ψυχικής υγείας, όπως άγχος ή κατάθλιψη 
• Η ύπαρξη συγγενών εξ αίματος με προβλήματα ψυχικής υγείας (συμπεριλαμβανομένων του άγχους ή της κατάθλιψης)
• Η έλλειψη ενός υποστηρικτικού οικογενειακού και εν γένει κοινωνικού περιβάλλοντος.

Πρόληψη/ Θεραπεία  

Μετά την επιβίωσή του ατόμου από ένα τραυματικό συμβάν (όπως στην προκειμένη περίπτωση είναι ο πόλεμος), τα αρχικά συμπτώματα που εμφανίζει μοιάζουν με μετατραυματική διαταραχή. Ωστόσο, η πλειοψηφία των ανθρώπων που εκτίθενται σε τραύμα δεν αναπτύσσουν μακροχρόνια διαταραχή μετατραυματικού στρες.  

Η έγκαιρη βοήθεια και υποστήριξη μπορεί να αποτρέψει τις φυσιολογικές αντιδράσεις του οργανισμού στο στρες, βοηθώντας στη μη επιδείνωση της κατάστασης άρα και τη μη εξέλιξή της στη διαταραχή μετατραυματικού στρες.

Αυτό μπορεί να γίνει με τη στροφή του ατόμου προς την οικογένεια και τους φίλους (που θα ακούσουν και θα προσφέρουν άνεση και αίσθημα ασφάλειας),με την αναζήτηση ενός επαγγελματία ψυχικής υγείας (για μια σύντομη πορεία θεραπείας), ή ακόμα και με τη στροφή στη θρησκευτική κοινότητα και στην αναζήτηση πνευματικής βοήθειας.  

Κλείνοντας, φαίνεται τελικά πως η λήψη αποτελεσματικής θεραπείας μετά την εμφάνιση συμπτωμάτων μετατραυματικής διαταραχής, είναι μείζονος σημασίας για τη μείωση των συμπτωμάτων και τη βελτίωση της καθημερινής λειτουργίας του ατόμου. Το παν είναι, να μη μείνει κανείς με τα “σημάδια” του πολέμου στην ψυχή του..

Συντάκτης: Δήμητρα Πήττα, Εκπαιδευτικός & Επιστήμονας Ψυχικής Υγείας

Influence:

Είμαι απόφοιτος της Λεοντείου Σχολής Νέας Σμύρνης και Αριστούχος του Παιδαγωγικού Τμήματος Δημοτικής Εκπαίδευσης Αθηνών…