Πόλεμος στην Ουκρανία: πώς τραυματίζεται ο ψυχισμός του παιδιού

Ένα αιφνίδιο και ξαφνικό γεγονός, όπως ο πόλεμος, μπορεί να αποτελέσει την πιο τραυματική εμπειρία στη ζωή του ανθρώπου, ιδίως όταν βρίσκεται στα πρώτα στάδια της ανάπτυξής του.

Χιλιάδες άνθρωποι στην Ουκρανία, έχουν καταλήξει πρόσφυγες, αποχωρίζοντας τον τόπο τους, την περιουσία τους, το σπίτι τους, αποβλέποντας την επιβίωσή τους και προσπαθώντας να σωθούν. Ως επί το πλείστον, ο πληθυσμός που μεταναστεύει είναι γυναίκες και παιδιά, καθώς οι άνδρες βρίσκονται εκεί για να υπερασπιστούν την χώρα τους και να πολεμήσουν κυριολεκτικά τις ρωσικές δυνάμεις.

Μια λέξη μπορεί να περιγραφεί ως κατευθυντήρια γραμμή για την βαθιά επίδραση του τραύματος : Βία. Η βία είναι μια πολύ σκληρή κατάσταση για τα μάτια του παιδιού, ειδικά όταν συμβαίνει σε πραγματικό χωροχρόνο και συνθήκες, όταν λαμβάνει χώρα στην ίδια τη ζωή του παιδιού. Ένα και μόνο βίαιο συμβάν, έχει μακροχρόνιες επιρροές στην εσωτερική του ψυχοσύνθεση και εν τέλει στην διαμόρφωση της προσωπικότητάς του.

Ο πόλεμος, στην δεδομένη περίπτωση, πρόκειται για εγκληματική μορφή βίας, που θέτει σε κίνδυνο τις ζωές των πολύ κοντινών ανθρώπων των παιδιών, των «σημαντικών άλλων» , όπως λέμε στην ψυχολογία, προκαλώντας αυτομάτως ένα υπέρμετρο αίσθημα φόβου και ανασφάλειας. Όταν, λοιπόν, τέτοιου είδους καταστάσεις, συμβαίνουν σε άτομα που βρίσκονται ακόμη σε εξέλιξη, που δεν έχουν γνωρίσει ακόμη τη ζωή, που δεν έχουν συνειδητοποιήσει σε πλήρη βαθμό τι είναι καλό και τι είναι κακό, τι επιδράσεις μπορεί να έχουν τα γεγονότα, καθώς και την επικινδυνότητα της κατάστασης, μιλάμε για έναν τερατώδη διαμελισμό του υπό ανάπτυξη παιδιού.

Τα παιδιά όταν βιώνουν τραυματικές εμπειρίες, δεν έχουν κανένα πλαίσιο αναφοράς, με αποτέλεσμα να αντιλαμβάνονται την κατάσταση ως κάτι αναμενόμενο και φυσιολογικό. Αυτό, ευνοεί την καταγραφή του εσωτερικού τραύματος στο ασυνείδητο του παιδικού μυαλού, το οποίο θα κάνει την εμφάνισή του στην μετέπειτα ενήλικη ζωή του, με την πρώτη ευκαιρία που κάποιο εξωτερικό ερέθισμα, όπως μια συζήτηση, ή επαναβίωση της τραυματικής κατάστασης, σε συνδυασμό με την ωριμότητα της ηλικίας, συνδράμουν στη συνειδητοποίηση της ύπαρξης μιας βαθιάς καλυμμένης πληγής.

Παρατηρείται, λοιπόν, σε αυτά τα άτομα η λεγόμενη Διαταραχή Μετατραυματικού Στρες (PTSD). Είναι μια σύνθετη διαταραχή, που υποκινείται από την ύπαρξη του ψυχολογικού τραύματος και εκδηλώνεται με συμπτώματα ανεξήγητου άγχους, κατάθλιψης, ψυχοσωματικών και γνωστικών διαταραχών. 

Ο απειλούμενος θάνατος που αντικρίζουν τα παιδιά στην βίωση του πολέμου, ή η θέαση κάποιου να πεθαίνει, ή ο αποχωρισμός του πατέρα τους, με την ιδέα ότι ενδέχεται και να μην τον ξαναδούν, αποτελούν «αγκάθια» που θα βρίσκονται μέσα τους καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής τους, ανεξάρτητα από την έκβαση της κατάστασης.

Το άτομο που βιώνει την Διαταραχή Μετατραυματικού Στρες, έχει ως κύριο συναίσθημα, την «επαναβίωση του τραυματικού γεγονότος». Αυτό, μπορεί να παίρνει την μορφή εφιαλτών, ή ακόμη και άσχημων ξαφνικών εικόνων στο μυαλό του παιδιού, όταν αυτό είναι ξύπνιο. Κάνει αναδρομές στο παρελθόν, οι οποίες του προκαλούν αύξηση της αδρεναλίνης και άγχους, με αποτέλεσμα την πρόκληση ακόμη και κρίσεων.

Τα παιδιά, πολλές φορές, φαίνονται απομονωμένα, και απομακρυσμένα από όλους, σαν να έχουν αποσυνδεθεί από την παρούσα κατάσταση, και να βρίσκονται «σε άλλον κόσμο». Ενδέχεται να αισθάνονται συναισθηματικό μούδιασμα, ενοχές, ντροπή, καθώς και να εκδηλώνουν καταθλιπτικά συμπτώματα. 

Αποφεύγουν συγκεκριμένες περιοχές, που μπορεί να τους θυμίζουν την έντονα βίαιη κατάσταση, καθώς και να ξαφνιάζονται στο άκουσμα συγκεκριμένων ήχων, που θυμίζουν τον πόλεμο, όπως σειρήνες, ουρλιαχτά κλπ. 

Το παιδί, όταν στην ηλικία όπου διαμορφώνεται η σωματική, γνωστική και συναισθηματική του ανάπτυξη, δέχεται, ως επί το πλείστον, αρνητικά και απειλητικά ερεθίσματα, αντί των θετικών, ευνοϊκών για ανάπτυξη δεξιοτήτων, ερεθισμάτων, τότε πλήττεται σοβαρά η προσωπικότητά του. Αυτό συμβαίνει, γιατί δημιουργείται έλλειψη δεξιοτήτων επικοινωνίας και ψυχικής ανθεκτικότητας, με αποτέλεσμα ως ενήλικας, να μην μπορεί να βρει ενδιαφέρον για δραστηριότητες που θα μπορούσε να θεωρήσει απολαυστικές, επομένως και ενδιαφέρουσες για τη ζωή.

Αυτή η αδυναμία του να προχωρήσει μπροστά, κινητοποιείται από το τρομακτικό του παρελθόν που το στοιχειώνει, καθώς μπορεί να κάνει την εμφάνισή του απροειδοποίητα, με δυσχερή τρόπο, με αποτέλεσμα να επιδεινώνει ακόμη περισσότερο την ανασφάλεια και τον φόβο του, άρα και την οδυνηρή ένταση του τραύματος που ζει μέσα του.

Καθίσταται, γι’ αυτό, πολύ σημαντική η πρόληψη, για αρχή, και εν συνεχεία η παρέμβαση όσων έχουν ήδη φτάσει στην εμφάνιση της Διαταραχής Μετατραυματικού Στρες. 

Πώς μπορούμε να παρέμβουμε στην βοήθεια αυτών των παιδιών;

Σίγουρα, θα χρειαστεί πολύς καιρός, για τα επιβιώσαντα παιδιά, προκειμένου να υποχωρήσουν τα συμπτώματά τους και τα δυσμενή αισθήματα που τα συνοδεύουν. Χρειάζεται πολλή υπομονή, και επιμονή στις θεραπευτικές μεθόδους. Από την στιγμή, που ο πόλεμος δεν έχει ολοκληρωθεί, κρίνεται πρώτη και σημαντική μέθοδος παρέμβασης, η ψυχοκοινωνική υποστήριξη σε αυτούς τους ανθρώπους, μέσω τηλεφωνικών κλήσεων, εκ του σύνεγγυς συνεδριών, και κυρίως ενεργητικής ακρόασης και ενσυναίσθησης. 

Με αυτόν τον τρόπο, τα παιδιά θα καταφέρουν, τουλάχιστον, να βιώνουν το τραυματικό γεγονός, με τη συνοδεία ενός υποστηρικτικού υποβάθρου, με ένα χέρι να τους σηκώνει όταν πέφτουν, με έναν άνθρωπο να ακούει όλα τα συναισθήματα που τους προκαλούνται. Ένα ασφαλές περιβάλλον και πλαίσιο ανάδυσης των ασυνείδητων αρνητικών συναισθημάτων, είναι σίγουρα κάτι πολύ καθοριστικό και καλύτερο, από ένα μη ασφαλές περιβάλλον, που οδηγεί στην εσωτερική καταπίεση αυτών των άσχημων εμπειριών.

Ένας άλλος τρόπος παρέμβασης που χρησιμοποιείται, είναι να ζητηθεί από τους ανθρώπους με μετετραυματικό στρες, να αναφέρουν κάποια πράγματα που μπορούν να ακούσουν, να δουν και να αισθανθούν εκείνη τη στιγμή. Αυτό, βοηθάει στο να παραμείνουν προσγειωμένοι στην τωρινή πραγματικότητα, και να διαχωρίσουν την λεπτή γραμμή που χωρίζει την παρούσα κατάσταση, με αυτήν του πολέμου. Είναι ένας τρόπος επιστροφής στο παρόν, απομακρύνοντας τα φοβικά συναισθήματα και το άγχος, και κατευνάζοντας τις κρίσεις και σωματικές ενοχλήσεις που ενδέχεται να εμφανιστούν.

Είναι σημαντικό, τα παιδιά, να συνειδητοποιήσουν ότι βρίσκονται σε ένα περιβαλλοντικό πλαίσιο με ασφαλή καθορισμένα όρια, χωρίς να υφίσταται η  περίπτωση να πάθουν κάτι που θα τα βλάψει σωματικά, αυτά και τις οικογένειές τους. 

Πρόκειται για πολύ δύσκολο λειτούργημα, και μακροχρόνιες υποστηρικτικές υπηρεσίες, καθώς λόγω της έκτασης της υλικής και συναισθηματικής καταστροφής, κρίνεται αναγκαία η συνδρομή όλων, για την αποκατάσταση του ψυχισμού των παιδιών, ώστε να καταφέρουν να αναπτύξουν την ψυχική τους ανθεκτικότητα, έναντι φοβιών, κατάθλιψης, αγχώδους διαταραχής, και πλήθος διαταραχών που ενδέχεται λόγω του πολέμου να εμφανιστούν.

Συντάκτης: Ιωάννα Φερεντίνου,

Influence:

Αρθρογράφος του flowmagazine.gr.