Οι τελευταίες ανάσες πριν τον ύπνο
Εάν αναρωτηθήκατε ποτέ γιατί τα χέρια και τα πόδια συσπώνται ξαφνικά τη στιγμή που σας παρασέρνει ο ύπνος, o ψυχολόγος Tom Stafford έχει την απάντηση.
Το σώμα έχει παραδοθεί στον ύπνο και ξαφνικές συσπάσεις προκαλούν τίναγμα των χεριών ή των ποδιών. Μερικοί άνθρωποι τρομάζουν από αυτές, άλλοι ντρέπονται, άλλοι πάλι γοητεύονται. Αυτές οι συσπάσεις είναι γνωστές ως υπνικό ή υπναγωγικό τράνταγμα. Κανείς δεν γνωρίζει με βεβαιότητα την αιτία πρόκλησής τους, αλλά για τον ψυχολόγο Tom Stafford αντιπροσωπεύουν τις παρενέργειες μιας κρυφής μάχης του εγκεφάλου κάθε βράδυ στο μεταίχμιο μεταξύ εγρήγορσης και ονείρων.
Κανονικά παραλύουμε, ενώ κοιμόμαστε. Ακόμα και κατά τη διάρκεια των πιο έντονων ονείρων μας οι μύες μας παραμένουν χαλαροί. Οι εκδηλώσεις στον έξω κόσμο συνήθως αγνοούνται. Ορισμένα, μάλιστα, πειράματα έχουν αποδείξει ότι ακόμη και αν κοιμάστε με τα μάτια σας ανοιχτά και κάποιος αναβοσβήνει ένα φως, είναι πιθανό ότι θα επηρεάσει τα όνειρά σας. Αλλά η πόρτα μεταξύ ονείρου και έξω κόσμου δεν είναι εντελώς κλειστή. Δύο είδη κινήσεων δραπετεύουν από τον εγκέφαλο, και η καθεμία κίνηση έχει μια διαφορετική ιστορία να πει.
Η μάχη του εγκεφάλου
Οι πιο συνηθισμένες κινήσεις κατά τη διάρκεια ύπνου είναι οι ταχείες οφθαλμικές κινήσεις. Όταν ονειρευόμαστε, τα μάτια μας κινούνται σύμφωνα με το περιεχόμενο του ονείρου. Αν, για παράδειγμα, ονειρευόμαστε ότι παρακολουθούμε ένα παιχνίδι τένις, τα μάτια μας μετακινούνται από αριστερά προς τα δεξιά για κάθε χτύπημα της μπάλας. Αυτές οι κινήσεις που δημιουργούνται στον κόσμο του ονείρου ξεφεύγουν από την κανονική παράλυση ύπνου και διαρρέουν στον πραγματικό κόσμο. Κατά τη διάρκεια ύπνου η κίνηση των ματιών είναι η ισχυρότερη ένδειξη του ονείρου.
Τα υπνικά τραντάγματα δεν είναι όμοια κατάσταση. Παρατηρούνται πιο συχνά στα παιδιά, όταν τα όνειρά τους είναι πιο απλά και δεν αντικατοπτρίζουν αυτό που συμβαίνει στον κόσμο των ονείρων. Για παράδειγμα, αν το όνειρο αφορά ποδηλασία, τα πόδια δεν κάνουν κυκλική κίνηση. Αντί αυτού, τα υπνικά τραντάγματα φαίνεται να είναι ένα σημάδι ότι το σύστημα του κινητήρα εξακολουθεί να ασκεί κάποιο έλεγχο πάνω στο σώμα, ενόσω η παράλυση του ύπνου παίρνει τον έλεγχο. Αντί να έχουμε έναν διακόπτη στον εγκέφαλό μας (δηλαδή ON τη νύχτα, OFF κατά τη διάρκεια της ημέρας), έχουμε δύο συστήματα αντίθετα σαν να χορεύουν αποσπώντας την προσοχή του ενός από τη λειτουργία του άλλου.
Πιο ειδικά, βαθιά στον εγκέφαλο, κάτω από τον φλοιό (το πιο αναπτυγμένο μέρος του ανθρώπινου εγκεφάλου) βρίσκεται ένα δίκτυο νευρικών κυττάρων. Το δίκτυο αυτό είναι φωλιασμένο ανάμεσα στα μέρη του εγκεφάλου που διέπουν τις βασικές φυσιολογικές διαδικασίες, όπως την αναπνοή. Όταν το σύστημα ενεργοποίησης είναι σε πλήρη ισχύ αισθανόμαστε ανησυχία και εγρήγορση, κατάσταση που υποδηλώνει ότι είμαστε ξύπνιοι.
Στον αντίποδα αυτού του συστήματος βρίσκεται ένας πληθυσμός νευρώνων στην κοιλιακή – πλάγια προοπτική [ventrolateral preoptic] περιοχή είναι ενεργός κατά τη διάρκεια του ύπνου ενώ παραμένει ενεργός και κατά την αφύπνιση σε πειραματόζωα που τους έχει στερηθεί ο ύπνος, γεγονός που δείχνει ότι αυτός ο πληθυσμός κυττάρων μπορεί να έχει ρόλο στο χρέος ύπνου [sleep debt]. Εμείς το ονομάζουμε VLPO. Η VLPO οδηγεί στην υπνηλία, και η θέση του κοντά στο οπτικό νεύρο είναι τέτοια, έτσι ώστε να μπορεί να συλλέξει πληροφορίες σχετικά με την αρχή και το τέλος των ωρών της ημέρας επηρεάζοντας τους κύκλους του ύπνου μας.
Καθώς το μυαλό περνά από το έργο της ερμηνείας του εξωτερικού κόσμου, παράγει τώρα τη δική του ψυχαγωγία, και ο αγώνας μεταξύ του συστήματος ενεργοποίησης και δικτύου VLPO γέρνει υπέρ των τελευταίων. Η υπνική παράλυση τίθεται σε λειτουργία. Τι θα συμβεί στη συνέχεια, δεν είναι απολύτως σαφές, αλλά φαίνεται ότι ο αγώνας για τον έλεγχο του συστήματος του κινητήρα δεν τελειώνει ακόμα. Λίγες μάχες κερδίζονται στιγμιαία. Καθώς η παράλυση του ύπνου αδρανοποιείται στο υπόλοιπο της ημέρας ανάβει και ξεσπά με φαινομενικά τυχαίες κινήσεις. Με άλλα λόγια, τα υπνικά τινάγματα είναι οι τελευταίες ανάσες της κανονικής ημέρας του ελέγχου του κινητήρα.
Έτσι, υπάρχει μια ευχάριστη συμμετρία στα δύο είδη κινήσεων του ύπνου. Οι ταχείες οφθαλμικές κινήσεις είναι τα ίχνη των ονείρων και μπορούν να γίνουν ορατές στον εξωτερικό κόσμο. Τα υπνικά τραντάγματα είναι τα ίχνη της «ξυπνητής» ζωής που διεισδύουν στον κόσμο των ονείρων.
