Οι σκέψεις του φιλόσοφου Σενέκα για τον χρόνο-Μέρος Β

Συντάκτης: Μάριαμ Συρεγγέλα

Ο χρόνος είναι πολύτιμο αγαθό, αλλά τον σπαταλάμε χωρίς φειδώ, διότι μοιάζει άπλετος. Ωστόσο, η αξιοποίηση του χρόνου είναι αυτή που δίνει αξία στη ζωή του ανθρώπου.

Ο χρόνος ως αγαθό

Για τους ανθρώπους που πέφτουν σε αυτές τις παγίδες, ο Σενέκας λέει ότι «Η ‘ζωή’ είναι ένα μικρό μέρος του τι πραγματικά ζουν, τα υπόλοιπα είναι ‘σκέτος χρόνος’». Ο Σενέκας κάνει διάκριση μεταξύ ζωής και απλής ύπαρξης ή επιβίωσης.

Τα λευκά μαλλιά και οι ρυτίδες είναι σημάδια μιας μακράς ύπαρξης, όχι απαραίτητα μιας μακριάς ζωής. Ο ναύτης που η θύελλα έχει οδηγήσει σε αμέτρητους κύκλους μες το ίδιο νερό, δεν έχει ταξιδέψει κατ’ ανάγκην ένα μακρύ ταξίδι, έχει ξοδέψει, όμως, πολύ χρόνο ταλαντευόμενος πάνω κάτω και δεξιά αριστερά.

Η ζωή είναι η καλή χρήση του χρόνου: Ένα αγαθό που πρέπει να φρουρείται καλά.

Ίσως επειδή απευθύνεται στον επιστάτη των προμηθειών (praefectus annonae), υπεύθυνο για τον έλεγχο της προμήθειας σιτηρών της Ρώμης, ο Σενέκας γράφει και αναφέρεται στον χρόνο ως αγαθό, κάνοντας ένα λεκτικό παιχνίδι μεταξύ της διαχείρισης του χρόνου και της διαχείρισης των σιτηρών. «Ο χρόνος», έγραψε ο φιλόσοφος, «δεν είναι δόκιμος προς επιθεώρηση ή τιμολόγηση» με τον ίδιο τρόπο που είναι ένα αγαθό όπως το σιτάρι, «και, ως εκ τούτου, θεωρείται φθηνός».

Έχει, άραγε, ο χρόνος τιμή; Έχει, όπως όλα τα αγαθά, την τιμή που του δίνει η αγορά ή την τιμή που του δίνει ο καθένας μας; Το περίεργο είναι ότι ο χρόνος πάντα είχε και θα έχει ζήτηση, ότι όλοι δεν έχουμε αρκετό χρόνο, αλλά, παραδόξως, όταν τον έχουμε, δεν τον αξιοποιούμε.

Ποιος είναι ο λόγος; Είναι βαρεμάρα, τεμπελιά, φόβος; Ή παράλογη ελπίδα ότι πάντα θα υπάρχει, ενώ γνωρίζουμε καλά ότι δεν είναι έτσι; Και αν το γνωρίζουμε, τότε πόσο παράλογοι είμαστε καθημερινά; Διότι η λογική λέει ότι όσο τιμούμε τον χρόνο, τόσο τιμούμε και τη ζωή μας, που είναι ο χρόνος που ζούμε.

Ο θάνατος σέρνεται αθόρυβος και ήσυχος για αυτούς που σπαταλούν τον χρόνο τους, για αυτούς που υποθέτουν ότι ο χρόνος είναι φθηνός, διότι απλώς είναι εκεί. Όμως δεν θα είναι πάντα εκεί: Όπως όλα τα αγαθά, έτσι και ο χρόνος του καθενός μας έχει ημερομηνία λήξης. Και, όπως όλα τα αγαθά, όπως και το σιτάρι, η αξία του εξαρτάται από την καλή ή κακή χρήση του. Εμείς είμαστε ο χρόνος μας, εμείς είμαστε το χωράφι και ο σπόρος και το φυτό.

Η σχετικότητα του χρόνου

Αλλά ο χρόνος είναι επίσης σχετικός, όπως είπε και κάποιος χρόνια μετά τον Σενέκα. Ο φιλόσοφος μας διαφωτίζει όσον αφορά τους τρόπους με τους οποίους ο χρόνος μπορεί να συμπυκνωθεί ή να επιβραδυνθεί προς όφελός μας. «Ο πλούτος, όσο λίγος και αν είναι, αν ανατεθεί σε καλό θεματοφύλακα, αυξάνεται με τη χρήση. Με τον ίδιο τρόπο και η ζωή μας μπορεί να ‘πλουτίσει’ αν γίνει αντικείμενο σωστής διαχείρισης».

Συσσωρεύουμε γνώση με την πάροδο του χρόνου, αλλά τα βιβλία μας επιτρέπουν να συσσωρεύσουμε τον χρόνο που μας έδωσαν οι συγγραφείς τους. Σκεφτείτε τα βιβλία ως συμπυκνωμένο χρόνο. Συμπιεσμένα στις σελίδες των βιβλίων είναι χρόνια, δεκαετίες και αιώνες αποσταγμένης γνώσης και σοφίας. Αν διαβάσεις ένα καλό βιβλίο, συγκεντρώνεσαι στον χρόνο που έχεις.

«Από όλους τους ανθρώπους, αυτοί που προσέχουν τον χρόνο τους, που δεν τον σπαταλούν, μόνο εκείνοι είναι πραγματικά ζωντανοί», διότι μετρούν τη ζωή τους, της προσθέτουν έτος με έτος. Και εκείνοι που διαβάζουν «προσθέτουν στη ζωή τους και τα χρόνια, τον χρόνο και την εποχή όλων εκείνων των συγγραφέων που διαβάζουν».

Ο χρόνος ως αξία

Για να κάνει τα λόγια του πιο συγκεκριμένα, ο Σενέκας παρομοίαζε το να διαβάζει κάποιος τους φιλοσόφους με το να τους κάνει μια επίσκεψη. Ένα βιβλίο είναι πάντα χαρούμενο να έχει έναν επισκέπτη. «Κανένας από [τους μεγάλους φιλοσόφους] δεν θα είναι πολύ απασχολημένος για να σας δει», έγραψε. «Είναι στο σπίτι για όλους τους θνητούς νύχτα και μέρα».

«Καθίστε να πιείτε έναν καφέ, να συζητήσετε με τον Νίτσε, τον Χέγκελ, τον Πλάτωνα ή όποιον εσείς θέλετε. Θα δείτε ότι η συζήτηση θα είναι ενδιαφέρουσα, καθώς θα γνωρίζετε σιγά-σιγά τις απόψεις και τον κόσμο αυτών των σοφών ανθρώπων», λέει κάποιος άλλος -ίσως όχι τόσο γνωστός όσο ο φιλόσοφος, αλλά το ίδιο σοφός. Και έχει δίκιο, διότι οι κόσμοι των φιλοσόφων, των ποιητών, του κάθε συγγραφέα, είναι και εν δυνάμει δικοί μας ή, τουλάχιστον, είναι κόσμοι που περιμένουν να γίνουν δικοί μας.

Στο κάτω-κάτω, όλοι αυτοί οι λαμπροί νεκροί έχουν άπλετο χρόνο για επισκέψεις, καθώς δεν αναλώνονται στις καθημερινές δουλειές που έχουμε εμείς. Το γεγονός ότι είναι νεκροί, δεν σημαίνει ότι δεν μπορούμε να συζητήσουμε μαζί τους μέσω των βιβλίων τους, να ανταλλάξουμε απόψεις, να προσπαθήσουμε να κατανοήσουμε τη σκέψη τους.

Ο Σενέκας έλεγε: «Τώρα, όσο το αίμα σου είναι ζεστό, θα πρέπει να προχωρήσεις στο δρόμο σου με σθένος, προς εκείνα τα καλύτερα πράγματα. Σε αυτό το είδος της ζωής θα βρεις πολλά που αξίζουν τη μελέτη σου: την αγάπη και την εξάσκηση των αρετών, τη λήθη των παθών, τη γνώση του πώς να ζήσεις και να πεθάνεις, και μια ζωή βαθιάς ηρεμίας».

Ο χρόνος, ακριβώς επειδή δεν υπάρχει, είναι σχετικός. Εδώ, ένα τραπέζι είναι σχετικό, δεν θα είναι ο χρόνος; (Σκεφτείτε την τελευταία φορά που πήγατε να αγοράσετε τραπέζι για την τραπεζαρία: Πόσα είδατε πριν καταλήξετε;) Σχετίζεται ο χρόνος με τον πώς τον χρησιμοποιούμε, πώς τον αξιοποιούμε, πώς τον καταναλώνουμε, πώς τον σπαταλάμε και πόσο τον αγνοούμε, όπως αγνοούμε κάθε τι που δεν μας αρέσει.

Ο χρόνος δεν υπάρχει για ένα αιώνιο Συμπάν, θα μπορούσε, όμως, να μετρηθεί ως αξία από όντα που ο χρόνος τους ως απτών υποκειμένων όχι μόνο δεν είναι μετρημένος -διότι, αν ήταν μετρημένος, θα τον γνωρίζαμε- αλλά είναι άγνωστος.

Συντάκτης: Μάριαμ Συρεγγέλα,

Influence:

Έχει σπουδάσει ψυχολογία με μεταπτυχιακές σπουδές στο Illinois Institute of Technology (USA) και Surrey University (UK). Έχει μεγαλώσει στην Ελλάδα και στο Ιράν…