Οι καταθλιπτικές διαταραχές στα παιδιά και τους εφήβους

Οι καταθλιπτικές διαταραχές χαρακτηρίζονται από θλίψη ή ευερεθιστότητα που είναι αρκετά σοβαρή ή επίμονη ώστε να παρεμβαίνει στη λειτουργικότητα ή να προκαλεί σημαντική δυσφορία.

Η διάγνωση γίνεται με κλινικά κριτήρια. Η θεραπεία γίνεται με αντικαταθλιπτικά, υποστηρικτική και γνωσιακή-συμπεριφορική θεραπεία ή συνδυασμό αυτών των μεθόδων.

Οι καταθλιπτικές διαταραχές σε παιδιά και εφήβους περιλαμβάνουν:

• Διαταραχή Διασπαστικής Απορρύθμισης της Διάθεσης
• Μείζονα καταθλιπτική διαταραχή
• Εμμένουσα καταθλιπτική διαταραχή (δυσθυμία)

Ο όρος κατάθλιψη χρησιμοποιείται συχνά για να περιγράψει τη χαμηλή ή αποθαρρυμένη διάθεση που προκύπτει από απογοήτευση (π.χ. σοβαρή ασθένεια) ή απώλεια (π.χ. θάνατος αγαπημένου προσώπου). Ωστόσο, τέτοιες χαμηλές διαθέσεις, σε αντίθεση με την κατάθλιψη, εμφανίζονται σε κύματα που τείνουν να συνδέονται με σκέψεις ή υπενθυμίσεις του γεγονότος που τις προκάλεσε, υποχωρούν όταν οι συνθήκες ή τα γεγονότα βελτιώνονται, μπορεί να διανθίζονται με περιόδους θετικού συναισθήματος και χιούμορ και δεν συνοδεύονται από διάχυτα συναισθήματα αναξιότητας και αυτοαπόρριψης.

Η πεσμένη διάθεση διαρκεί συνήθως ημέρες και όχι εβδομάδες ή μήνες και οι αυτοκτονικές σκέψεις και η παρατεταμένη απώλεια λειτουργικότητας είναι πολύ λιγότερο πιθανές. Τέτοιες χαμηλές διαθέσεις ονομάζονται καταλληλότερα αποθάρρυνση ή θλίψη. Ωστόσο, τα γεγονότα και οι στρεσογόνοι παράγοντες που προκαλούν αποθάρρυνση και θλίψη μπορούν επίσης να προκαλέσουν ένα μείζον καταθλιπτικό επεισόδιο.

Η αιτιολογία της κατάθλιψης στα παιδιά και τους εφήβους είναι άγνωστη, αλλά είναι παρόμοια με την αιτιολογία των ενηλίκων- πιστεύεται ότι προκύπτει από αλληλεπιδράσεις γενετικά καθορισμένων παραγόντων κινδύνου και περιβαλλοντικού στρες (ιδίως στρες στην πρώιμη ζωή, όπως κακοποίηση, τραυματισμός, φυσική καταστροφή, ενδοοικογενειακή βία, θάνατος μέλους της οικογένειας και στέρηση.

Κατά τη διάρκεια της πανδημίας COVID-19, τα συμπτώματα κατάθλιψης διπλασιάστηκαν στους νέους, ιδίως στους μεγαλύτερους εφήβους και οι επισκέψεις σε υπηρεσίες ψυχικής υγείας για κατάθλιψη αυξήθηκαν σε μεγάλο βαθμό.

Διαβάστε επίσης: Η καθημερινή συνήθεια που ενισχύει το άγχος και την κατάθλιψη στα παιδιά

Συμπτώματα και σημάδια

 Οι βασικές εκδηλώσεις των καταθλιπτικών διαταραχών στα παιδιά και τους εφήβους είναι παρόμοιες με εκείνες των ενηλίκων, αλλά σχετίζονται με τυπικές ανησυχίες των παιδιών, όπως η σχολική εργασία και το παιχνίδι. Τα παιδιά μπορεί να μην είναι σε θέση να εξηγήσουν τα εσωτερικά συναισθήματα ή τις διαθέσεις. Η κατάθλιψη θα πρέπει να εξετάζεται όταν τα παιδιά με προηγουμένως καλές επιδόσεις δεν έχουν καλή επίδοση στο σχολείο, αποσύρονται από την κοινωνία ή επιδεικνύουν παραβατικές συμπεριφορές.

Σε ορισμένα παιδιά με καταθλιπτική διαταραχή, η κυρίαρχη διάθεση είναι η ευερεθιστότητα και όχι η θλίψη (μια σημαντική διαφορά μεταξύ της παιδικής και της ενήλικης μορφής). Η ευερεθιστότητα που σχετίζεται με την παιδική κατάθλιψη μπορεί να εκδηλωθεί ως υπερδραστηριότητα και επιθετική, αντικοινωνική συμπεριφορά.

Στα παιδιά με νοητική αναπηρία, οι καταθλιπτικές ή άλλες διαταραχές της διάθεσης μπορεί να εκδηλωθούν ως σωματικά συμπτώματα και διαταραχές της συμπεριφοράς.

Διαταραχή Διασπαστικής Απορρύθμισης της Διάθεσης

Η Διαταραχή Διασπαστικής Απορρύθμισης της Διάθεσης περιλαμβάνει επίμονη ευερεθιστότητα και συχνά περιστατικά συμπεριφοράς που είναι εκτός ελέγχου και εκδηλώνεται σε παιδιά ηλικίας 6 έως 10 ετών. Πολλά παιδιά έχουν και άλλες διαταραχές, ιδίως Αντιθετική Προκλητική Διαταραχή, Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής/Υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ) ή Αγχώδη Διαταραχή.

Η διάγνωση δεν τίθεται πριν από την ηλικία των 6 ετών ή μετά την ηλικία των 18 ετών. Ως ενήλικες, οι ασθενείς μπορεί να αναπτύξουν Μονοπολική (και όχι διπολική) κατάθλιψη ή αγχώδη διαταραχή.

Οι εκδηλώσεις περιλαμβάνουν την παρουσία των ακόλουθων για ≥ 12 μήνες (χωρίς περίοδο ≥ 3 μηνών χωρίς όλα αυτά):

• Σοβαρές επαναλαμβανόμενες εκρήξεις θυμού (π.χ. λεκτική οργή ή/και σωματική επιθετικότητα προς ανθρώπους ή ιδιοκτησία) που είναι κατάφωρα δυσανάλογες με την κατάσταση και που συμβαίνουν ≥ 3 φορές/εβδομάδα κατά μέσο όρο
• Ξεσπάσματα θυμού που δεν συνάδουν με το αναπτυξιακό επίπεδο.
• Ευέξαπτη, θυμωμένη διάθεση που υπάρχει καθημερινά για το μεγαλύτερο μέρος της ημέρας και παρατηρείται από άλλους (π.χ. γονείς, εκπαιδευτικούς, συνομηλίκους)
• Τα ξεσπάσματα και η θυμωμένη διάθεση πρέπει να εμφανίζονται σε 2 από τα 3 περιβάλλοντα (στο σπίτι ή στο σχολείο, με συνομηλίκους).

Μείζων καταθλιπτική διαταραχή

Η μείζων καταθλιπτική διαταραχή είναι ένα διακριτό καταθλιπτικό επεισόδιο διάρκειας ≥ 2 εβδομάδων. Εμφανίζεται στο 2% των παιδιών και στο 5% των εφήβων. Η μείζων καταθλιπτική διαταραχή μπορεί να εμφανιστεί για πρώτη φορά σε οποιαδήποτε ηλικία, αλλά είναι πιο συχνή μετά την εφηβεία. Χωρίς θεραπεία, η μείζων κατάθλιψη μπορεί να υποχωρήσει σε 6 έως 12 μήνες. Ο κίνδυνος υποτροπής είναι υψηλότερος στους ασθενείς που έχουν σοβαρά επεισόδια, που είναι νεότεροι ή που είχαν πολλαπλά επεισόδια. Η επιμονή ακόμη και ήπιων καταθλιπτικών συμπτωμάτων κατά τη διάρκεια της ύφεσης αποτελεί ισχυρό προγνωστικό παράγοντα υποτροπής.

Για τη διάγνωση, ≥ 1 από τα ακόλουθα πρέπει να είναι παρόν για το μεγαλύτερο μέρος της ημέρας σχεδόν κάθε μέρα κατά τη διάρκεια της ίδιας περιόδου 2 εβδομάδων:

• Αίσθημα θλίψης ή παρατήρηση από άλλους ότι είναι θλιμμένοι (π.χ. δακρυσμένοι) ή ευερέθιστοι
  Απώλεια ενδιαφέροντος ή ευχαρίστησης για όλες σχεδόν τις δραστηριότητες (συχνά εκφράζεται ως βαθιά πλήξη)
• Επιπλέον, πρέπει να υπάρχουν ≥ 4 από τα ακόλουθα:
• Μείωση του βάρους (στα παιδιά, μη επίτευξη της αναμενόμενης αύξησης του βάρους) ή μείωση ή αύξηση της όρεξης
• Αϋπνία ή υπερυπνία
• Ψυχοκινητική διέγερση ή καθυστέρηση που παρατηρείται από άλλους (όχι αυτοαναφερόμενη)
  Κόπωση ή απώλεια ενέργειας
  Μειωμένη ικανότητα σκέψης, συγκέντρωσης και λήψης αποφάσεων
  Επαναλαμβανόμενες σκέψεις θανάτου (όχι μόνο φόβος θανάτου) και/ή αυτοκτονικός ιδεασμός ή σχέδια αυτοκτονίας
  Αισθήματα αναξιότητας (δηλαδή, αίσθημα απόρριψης και μη αγάπης) ή υπερβολική ή ακατάλληλη ενοχή.

Η μείζων κατάθλιψη στους εφήβους αποτελεί παράγοντα κινδύνου για ακαδημαϊκή αποτυχία, χρήση ουσιών και αυτοκτονική συμπεριφορά. Ενώ βρίσκονται σε κατάθλιψη, τα παιδιά και οι έφηβοι τείνουν να υστερούν πολύ σε ακαδημαϊκό επίπεδο και να χάνουν σημαντικές σχέσεις με συνομηλίκους. Σε πολύ σοβαρή κατάθλιψη μπορεί να εμφανιστούν ψυχωsικά συμπτώματα.

Εμμένουσα Καταθλιπτική Διαταραχή (Δυσθυμία)

Η Δυσθυμία είναι μια επίμονη καταθλιπτική ή ευερέθιστη διάθεση που διαρκεί το μεγαλύτερο μέρος της ημέρας για περισσότερες ημέρες για ≥ 1 έτος συν ≥ 2 από τα ακόλουθα:

• Κακή όρεξη ή υπερφαγία
• Αϋπνία ή υπερυπνία
• Χαμηλή ενέργεια ή κόπωση
• Χαμηλή αυτοεκτίμηση
• Κακή συγκέντρωση
• Αισθήματα απελπισίας

Τα συμπτώματα μπορεί να είναι περισσότερο ή λιγότερο έντονα από εκείνα της μείζονος καταθλιπτικής διαταραχής.

Ένα μείζον καταθλιπτικό επεισόδιο μπορεί να εμφανιστεί πριν από την έναρξη ή κατά τη διάρκεια του πρώτου έτους (δηλαδή πριν από την εκπλήρωση του κριτηρίου διάρκειας για την Εμμένουσα καταθλιπτική διαταραχή).

Διάγνωση

• Ψυχιατρική αξιολόγηση
• Κριτήρια του Διαγνωστικού και Στατιστικού Εγχειριδίου Ψυχικών Διαταραχών, Πέμπτη έκδοση (DSM-5-TR)

Η διάγνωση των καταθλιπτικών διαταραχών βασίζεται σε συμπτώματα και σημεία, συμπεριλαμβανομένων των κριτηρίων που αναφέρονται παραπάνω.

Οι πηγές πληροφοριών περιλαμβάνουν συνέντευξη με το παιδί ή τον έφηβο και πληροφορίες από τους γονείς και τους εκπαιδευτικούς. Διάφορα σύντομα ερωτηματολόγια είναι διαθέσιμα για τον έλεγχο. Βοηθούν στον εντοπισμό ορισμένων καταθλιπτικών συμπτωμάτων, αλλά δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν μόνα τους για τη διάγνωση. Συγκεκριμένες ερωτήσεις κλειστού τύπου βοηθούν στον προσδιορισμό του κατά πόσον οι ασθενείς έχουν τα συμπτώματα που απαιτούνται για τη διάγνωση μείζονος κατάθλιψης, βάσει των κριτηρίων DSM-5-TR.

Το ιστορικό θα πρέπει να περιλαμβάνει αιτιολογικούς παράγοντες όπως η ενδοοικογενειακή βία, η σεξουαλική κακοποίηση και εκμετάλλευση και οι ανεπιθύμητες ενέργειες των φαρμάκων. Θα πρέπει να τίθενται ερωτήσεις σχετικά με την αυτοκτονική συμπεριφορά (π.χ. ιδεασμός, χειρονομίες, απόπειρες).

Απαιτείται προσεκτική εξέταση του ιστορικού και κατάλληλες εργαστηριακές εξετάσεις για τον αποκλεισμό άλλων διαταραχών (π.χ. λοιμώδης μονοπυρήνωση, διαταραχές του θυρεοειδούς, διαταραχές χρήσης ουσιών) που μπορεί να προκαλέσουν παρόμοια συμπτώματα.

Άλλες ψυχιατρικές διαταραχές που μπορεί να αυξήσουν τον κίνδυνο και/ή να τροποποιήσουν την πορεία των καταθλιπτικών συμπτωμάτων (π.χ. αγχώδεις και διπολικές διαταραχές) πρέπει να λαμβάνονται υπόψη. Ορισμένα παιδιά που τελικά αναπτύσσουν διπολική διαταραχή ή σχιζοφρένεια μπορεί να παρουσιάζουν αρχικά μείζονα κατάθλιψη.

Αφού διαγνωστεί η κατάθλιψη, πρέπει να αξιολογηθεί το οικογενειακό και κοινωνικό περιβάλλον για να εντοπιστούν οι πιέσεις που μπορεί να προκάλεσαν την κατάθλιψη.

Αντιμετώπιση

• Ταυτόχρονα μέτρα που απευθύνονται στην οικογένεια και το σχολείο
• Για τους εφήβους, συνήθως αντικαταθλιπτικά συν ψυχοθεραπεία
• Για προεφήβους, ψυχοθεραπεία ακολουθούμενη, εάν χρειάζεται, από αντικαταθλιπτικά

Τα κατάλληλα μέτρα που απευθύνονται στην οικογένεια και το σχολείο πρέπει να συνοδεύουν την άμεση θεραπεία του παιδιού για την ενίσχυση της συνεχιζόμενης λειτουργικότητας και την παροχή κατάλληλων εκπαιδευτικών προσαρμογών. Σύντομη νοσηλεία μπορεί να είναι απαραίτητη σε οξείες κρίσεις, ιδίως όταν εντοπίζεται αυτοκτονική συμπεριφορά.

Για τους εφήβους (όπως και για τους ενηλίκους), ο συνδυασμός ψυχοθεραπείας και αντικαταθλιπτικών συνήθως υπερτερεί κατά πολύ σε σχέση με οποιαδήποτε από τις δύο μεθόδους που χρησιμοποιούνται μόνες τους (1). Για τους προεφήβους, η κατάσταση είναι πολύ λιγότερο σαφής. Οι περισσότεροι κλινικοί γιατροί επιλέγουν την ψυχοθεραπεία σε μικρότερα παιδιά- ωστόσο, τα φάρμακα μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε μικρότερα παιδιά (η φλουοξετίνη μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε παιδιά ≥ 8 ετών), ιδίως όταν η κατάθλιψη είναι σοβαρή ή δεν έχει ανταποκριθεί προηγουμένως στην ψυχοθεραπεία.

Πηγή

Συντάκτης: Αθανασία Ζημιλιάγκου,

Influence:

Αρθρογράφος του flowmagazine.gr.