Το ποίημα «Φωνές» του Κ.Π. Καβάφη, γραμμένο το 1904, ανήκει στην κατηγορία των συμβολικών του ποιημάτων και αναδεικνύει με τρόπο …
«Ο στρατιώτης ποιητής» του Μίλτου Σαχτούρη
Το ποίημα «Ο στρατιώτης ποιητής» ανήκει στη συλλογή Τα φάσματα ή η χαρά στον άλλο δρόμο (1958) και εκφράζει τα κυρίαρχα στην ποίηση του Σαχτούρη αισθήματα της φρίκης και του φόβου, δίνοντας μια ζωντανή εικόνα της εποχής του.
Ο στρατιώτης ποιητής
Δεν έχω γράψει ποιήματα
μέσα σε κρότους
μέσα σε κρότους
κύλησε η ζωή μου
Τη μιαν ημέρα έτρεμα
την άλλην ανατρίχιαζα
μέσα στο φόβο
μέσα στο φόβο
πέρασε η ζωή μου
Δεν έχω γράψει ποιήματα
δεν έχω γράψει ποιήματα
μόνο σταυρούς
σε μνήματα
καρφώνω
Τα φάσματα ή η χαρά στον άλλο δρόμο, 1958.
Το ποίημα «Ο στρατιώτης ποιητής» του Μίλτου Σαχτούρη αποτελεί μια λιτή αλλά βαθιά συγκινητική ποιητική κατάθεση πάνω στην εμπειρία του πολέμου, του φόβου και της αδυναμίας της ποιητικής πράξης να εξανθρωπίσει τη βαρβαρότητα. Σε μόλις δεκατρείς στίχους, ο ποιητής συμπυκνώνει το τραύμα μιας ολόκληρης εποχής, με τρόπο απερίφραστα υπαρξιακό και αντιηρωικό.
Το ποίημα αρχίζει με την αρνητική διακήρυξη: «Δεν έχω γράψει ποιήματα». Η φράση αυτή επαναλαμβάνεται δυο φορές, σαν μανιφέστο σιωπής και ταυτόχρονα σαν ομολογία αποτυχίας. Η ποιητική δημιουργία τίθεται εδώ υπό αίρεση, όχι επειδή λείπει το ταλέντο ή η πρόθεση, αλλά επειδή η ίδια η πραγματικότητα του πολέμου και του τρόμου δεν αφήνει περιθώρια για ποίηση. Αντί για στίχους, ο ποιητής «καρφώνει σταυρούς σε μνήματα», η γραφή δηλαδή μετατρέπεται σε πράξη πένθους, όχι δημιουργίας, σε νεκρική επιμέλεια, όχι σε αισθητική απόλαυση.
Ο χρόνος της ζωής του ποιητικού υποκειμένου κυλάει «μέσα σε κρότους», δηλαδή μέσα σε πολεμικό περιβάλλον, διαρκώς διαταραγμένο από τον ήχο των όπλων και των βομβών. Οι ηχητικές επαναλήψεις («μέσα σε κρότους», «μέσα στο φόβο») εντείνουν το αίσθημα καταδίωξης και ασφυξίας, ενώ ο εσωτερικός ρυθμός του ποιήματος μιμείται το μονότονο και αμείλικτο σφυροκόπημα της βίας. Παράλληλα, οι στίχοι «Τη μιαν ημέρα έτρεμα / την άλλην ανατρίχιαζα» περιγράφουν μια διαρκή κατάσταση ψυχικού παραλύματος, στην οποία η ζωή δεν εξελίσσεται αλλά διασπάται σε σπαράγματα φόβου.
Αν και ο τίτλος παραπέμπει σε μια ένδοξη, έστω ηρωική, μορφή του ποιητή-πολεμιστή, το περιεχόμενο του ποιήματος αντιστρέφει πλήρως την προσδοκία αυτή. Δεν πρόκειται για έναν ποιητή που αντλεί έμπνευση από το μέτωπο, αλλά για έναν καταρρακωμένο μάρτυρα, που το μόνο που του απομένει είναι να σηματοδοτεί τον θάνατο. Η μεταφορά της ποίησης στους «σταυρούς» φανερώνει και μια μεταποίηση της γραφής σε επιτάφια πράξη, σε μνήμη, σε τεκμήριο απώλειας.
Η κατάληξη του ποιήματος με το ρήμα «καρφώνω», με τη σκληρότητα και τη βαρύτητά της, επισφραγίζει τη μετατροπή του ποιητή από δημιουργό σε νεκροθάφτη της εποχής του. Πρόκειται για ένα ισχυρό αντιπολεμικό μήνυμα, που αναδεικνύει όχι μόνο τη φρίκη του πολέμου αλλά και την αμφιβολία για τη δυνατότητα της ποίησης να σταθεί απέναντι σε αυτήν.
Συνολικά, ο «Στρατιώτης ποιητής» του Σαχτούρη δεν είναι ήρωας αλλά μια σκοτεινή σιλουέτα, ένα πρόσωπο που η ιστορία το συνέθλιψε.
Το ποίημα αποτελεί ένα ποιητικό έγγραφο της αδυναμίας, που εκφράζει ωστόσο με θαυμαστή δύναμη τη σιωπηλή κραυγή μιας ολόκληρης γενιάς. Μέσα από την αποποίηση της ποίησης, ο Σαχτούρης επιτυγχάνει την ουσία της ποίησης: να δώσει φωνή στο ανέκφραστο.
