Ποιος θα το φανταζόταν πως υπάρχει ένα όργανο που μπορεί να αντισταθεί στη φθορά του χρόνου; Ο κεντρικός υπολογιστής του …
Νευροπλαστικότητα: Πως λειτουργεί και γιατί είναι σημαντική;
Η νευροπλαστικότητα είναι ένα από τα πιο συναρπαστικά και ελπιδοφόρα πεδία της νευροεπιστήμης. Αναφέρεται στην ικανότητα του εγκεφάλου να αναδιοργανώνεται, να δημιουργεί νέες συνδέσεις μεταξύ των νευρώνων και να προσαρμόζεται σε νέες εμπειρίες ή προκλήσεις. Αυτή η ικανότητα αποδεικνύει ότι ο εγκέφαλός μας δεν είναι στατικός αλλά ένας δυναμικός μηχανισμός, ικανός να εξελίσσεται συνεχώς.
Πώς λειτουργεί η νευροπλαστικότητα;
Ο εγκέφαλος αποτελείται από περισσότερους από 86 δισεκατομμύρια νευρώνες που επικοινωνούν μέσω συνάψεων. Όταν μαθαίνουμε κάτι νέο ή αλλάζουμε μια συμπεριφορά, οι νευρώνες δημιουργούν νέες συνδέσεις ή ενισχύουν τις ήδη υπάρχουσες. Στην ουσία, ο μηχανισμός αυτός λειτουργεί μέσω δύο βασικών αρχών:
Συναπτική πλαστικότητα: Οι συνάψεις δυναμώνουν ή αποδυναμώνονται ανάλογα με το πόσο συχνά χρησιμοποιούνται.
Αναδιοργάνωση του εγκεφάλου: Αν ένα τμήμα του εγκεφάλου υποστεί βλάβη, άλλες περιοχές μπορούν να αναλάβουν τις λειτουργίες του.
Γιατί είναι σημαντική η νευροπλαστικότητα;
Η νευροπλαστικότητα επιτρέπει στον εγκέφαλό μας να:
- Μαθαίνει και να προσαρμόζεται σε νέες εμπειρίες.
- Αποκαθιστά τη λειτουργία του μετά από τραυματισμούς ή εγκεφαλικά επεισόδια.
- Αντικαθιστά παλιές, μη λειτουργικές συνήθειες με νέες, ωφέλιμες συμπεριφορές.
- Βελτιώνει τη μνήμη και τη συγκέντρωση.
- Καταπολεμά τον εκφυλισμό του εγκεφάλου, μειώνοντας τον κίνδυνο για άνοια και νόσο Αλτσχάιμερ.
Ισχύει η νευροπλαστικότητα σε όλες τις ηλικίες;
Ναι!: Αν και η νευροπλαστικότητα είναι πιο έντονη στην παιδική ηλικία, οι επιστημονικές έρευνες αποδεικνύουν ότι συνεχίζει να λειτουργεί ακόμη και στην τρίτη ηλικία. Μάλιστα, μελέτη του 2007 έδειξε ότι οι ενήλικες μπορούν να μάθουν νέες δεξιότητες και να ενισχύσουν τις εγκεφαλικές συνδέσεις μέσω πρακτικής (Draganski et al., 2007). Επιπλέον, έρευνα του 2018 βρήκε ότι η νευροπλαστικότητα είναι ενεργή ακόμα και σε ανθρώπους 80 ετών, αρκεί να εξασκούν τον εγκέφαλό τους (Reuter-Lorenz & Park, 2018).
Πώς Μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε τη νευροπλαστικότητα για θετικές αλλαγές;
Η νευροπλαστικότητα μας δίνει τη δύναμη να αλλάξουμε τη ζωή μας. Μπορούμε να την αξιοποιήσουμε για να:
1. Σταματήσουμε τις κακές συνήθειες
Οι συνήθειες είναι απλώς επαναλαμβανόμενα μοτίβα νευρωνικής δραστηριότητας. Αν τις αντικαταστήσουμε με νέες, υγιεινές συμπεριφορές και επιμείνουμε, ο εγκέφαλος θα δημιουργήσει νέες συνδέσεις.
Πώς;
- Αντικατάσταση παλιάς συνήθειας με νέα (π.χ. περπάτημα αντί για κάπνισμα).
- Συνεχής επανάληψη της νέας συμπεριφοράς μέχρι να γίνει αυτόματη.
- Αποφυγή ερεθισμάτων που ενισχύουν την παλιά συνήθεια (π.χ. μην έχετε γλυκά στο σπίτι αν θέλετε να σταματήσετε την κατανάλωση ζάχαρης).
2. Ξεπεράσουμε περιοριστικές πεποιθήσεις
Οι αρνητικές πεποιθήσεις («δεν είμαι αρκετά καλός», «δεν μπορώ να αλλάξω») είναι απλώς μοτίβα σκέψης που μπορούν να ξαναγραφούν.
Πώς;
- Επαναπρογραμματισμός σκέψης μέσω θετικών δηλώσεων (“Μπορώ να το καταφέρω”).
- Συνειδητή αντικατάσταση αρνητικών σκέψεων με θετικές.
- Οπτικοποίηση της επιτυχίας, που ενεργοποιεί τα ίδια νευρωνικά δίκτυα σαν να συνέβη στην πραγματικότητα.
3. Ξεπεράσουμε εμπόδια και αρνητικά συναισθήματα
Η νευροπλαστικότητα μας επιτρέπει να διαχειριζόμαστε το άγχος, τη θλίψη και τις φοβίες.
Πώς;
- Τεχνικές χαλάρωσης και διαλογισμού, που αλλάζουν τα εγκεφαλικά μοτίβα.
- Εκπαίδευση στην ανθεκτικότητα, ώστε να αντιδρούμε πιο θετικά στις δυσκολίες.
Μπορούμε να το κάνουμε μόνοι μας ή χρειαζόμαστε βοήθεια;
Εξαρτάται: Σε απλές περιπτώσεις (όπως νέες δεξιότητες, διαχείριση άγχους) μπορούμε να εφαρμόσουμε μόνοι μας τεχνικές νευροπλαστικότητας. Ωστόσο, για βαθύτερες αλλαγές (π.χ. θεραπεία τραυμάτων, αλλαγή νοοτροπίας), ένας ειδικός μπορεί να επιταχύνει τη διαδικασία.
Οι νευροεπιστήμονες, ψυχολόγοι και coaches χρησιμοποιούν εργαλεία όπως:
- Γνωσιακή συμπεριφορική θεραπεία (CBT)
- Νευροανάδραση (Neurofeedback)
- Διαλογισμό και mindfulness
Μπορεί η νευροπλαστικότητα να δουλέψει εναντίον μας;
Δυστυχώς, ναι: Αν ο εγκέφαλός μας επαναλαμβάνει αρνητικά μοτίβα, αυτά ενισχύονται. Για παράδειγμα:
Άγχος και κατάθλιψη: Αν συνεχώς σκεφτόμαστε αρνητικά, ενισχύουμε τις αντίστοιχες εγκεφαλικές συνδέσεις.
Εθισμοί: Οι εξαρτήσεις είναι αποτέλεσμα επαναλαμβανόμενης ενεργοποίησης των ίδιων νευρικών κυκλωμάτων.
Τοξικές σχέσεις: Αν δεχόμαστε συνεχώς αρνητικές συμπεριφορές, ο εγκέφαλος τις θεωρεί “φυσιολογικές”.
Δείτε επίσης: Αναγνωρίστε τις τοξικές σχέσεις στη ζωή σας
Στρατηγική για να Χρησιμοποιήσουμε τη Νευροπλαστικότητα προς Όφελός μας
Επιλέγουμε συνειδητά τις σκέψεις μας: Οι θετικές σκέψεις ενισχύουν τις αντίστοιχες νευρωνικές συνδέσεις.
Ασκούμε νέες συνήθειες καθημερινά: Η επανάληψη είναι το κλειδί.
Χρησιμοποιούμε τη δύναμη της οπτικοποίησης: Ο εγκέφαλος δεν ξεχωρίζει την πραγματική εμπειρία από τη φανταστική.
Εξασκούμαστε στη συνειδητότητα (mindfulness): Βοηθά στην αποφυγή αυτόματων, αρνητικών αντιδράσεων.
Δείτε επίσης: Mindfulness: Οι ασκήσεις ενσυνειδητότητας μπορούν να βελτιώσουν το άγχος
Περιβάλλουμε τον εαυτό μας με θετικούς ανθρώπους: Το περιβάλλον επηρεάζει τον εγκέφαλο.
Συμπέρασμα
Η νευροπλαστικότητα είναι το κλειδί για την αλλαγή και τη βελτίωση της ζωής μας. Ο εγκέφαλός μας προσαρμόζεται και εξελίσσεται σε όλη τη διάρκεια της ζωής μας αρκεί να του δώσουμε τα σωστά ερεθίσματα. Αν την αξιοποιήσουμε σωστά, μπορούμε να αλλάξουμε σκέψεις, συνήθειες και περιορισμούς, δημιουργώντας τη ζωή που πραγματικά θέλουμε.
