Μιανμάρ: Αργά προς τη δημοκρατία
Το πρώτο ταξίδι του Μπαράκ Ομπάμα μετά την επανεκλογή του στον θώκο του πλανητάρχη δεν είχε προορισμό κάποια μεγάλη ευρωπαϊκή πρωτεύουσα. Ο Αμερικάνος πρόεδρος πήγε στη Μιανμάρ, σ’ αυτή την μεγάλη χώρα με το εξωτικό όνομα, που στην Ελλάδα τυχαίνει να την γνωρίζουμε καλύτερα με το παλιό της όνομα, Βιρμανία. Συμβολική, δίχως άλλο, η επίσκεψη σε μια χώρα που σιγά-σιγά πετάει τις αγκυλώσεις του παρελθόντος και προσπαθεί να κάνει βήματα προς τη δημοκρατία, μετά από δεκαετίες ολόκληρες στην απομόνωση της διεθνούς διπλωματίας. Η συγκυρία είναι ιδανική για να γνωρίσουμε λίγο καλύτερα την άγνωστη στους περισσότερους από εμάς Μιανμάρ.
Η Βιρμανία είναι μια περιοχή με αρχαιότατο πολιτισμό (πρόσφατα ανακαλύφθηκαν επιγραφές και ζωγραφιές από τη Νεολιθική εποχή). Το πρώτο καθ’ εαυτό βιρμανέζικο βασίλειο χρονολογείται από το 849 μ.Χ. Επί σχεδόν μία χιλιετηρίδα οι Βιρμανοί, ένα μίγμα σινο-θιβετικών φυλών του βορρά και αυστρο-ασιατικών του νότου, κυριαρχούσαν σε μια έκταση σχεδόν πέντε φορές όσο αυτή της Ελλάδας. Η πληθυσμιακή τους αύξηση τους βοήθησε να κυριαρχήσουν επί άλλων φυλών (Σαν, Τσιν, Ρακίνε, Κάρεν κτλ.) οι οποίοι ζούσαν στις περιοχές τους σε καθεστώς υποτέλειας. Ολόκληρη η περιοχή της σημερινής Μιανμάρ πέρασε στον έλεγχο των Βρετανών, που πολέμησαν τρεις φορές από το 1824 μέχρι το 1885 με τους Βιρμανούς για να επεκτείνουν τα σύνορα της ακμάζουσας Αυτοκρατορίας των Ινδιών, εκεί παραδίπλα.
Οι Βρετανοί χρησιμοποίησαν τη γνωστή τακτική του «διαίρει και βασίλευε». Παραχώρησαν μια τυπική αυτονομία στις μη βιρμανικές φυλές και έστρεφαν τον ένα εναντίον του άλλου, για να παρεμβαίνουν όποτε χρειαζόταν ένας «διαιτητής». Κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου πολλοί Βιρμανοί είδαν την κατάκτηση της χώρας τους από την Ιαπωνία ως απελευθέρωση και ο λαός διχάστηκε. Οι Βρετανοί, αποφασισμένοι μετά τον Πόλεμο να αφήσουν την Ινδία, δεν είχαν κανένα λόγο να κρατήσουν την απείρως μικρότερης σημασίας Βιρμανία. Ετσι, λοιπόν, τον Ιανουάριο του 1948, λίγους μήνες πριν τους Ινδούς, παραχώρησαν στους Βιρμανούς ανεξαρτησία, με την ευχή να μεταβληθούν γρήγορα σε μια δυτικού τύπου δημοκρατία.
Αποδείχτηκε γρήγορα ότι οι θεσμοί δεν μπορούσαν να λειτουργήσουν. Οι Βιρμανοί, που αποτελούν το 70% του πληθυσμού, είχαν την πλειοψηφία να κάνουν ό,τι θέλουν και οι τοπικές κοινότητες απομονώθηκαν ακόμα περισσότερο. Κάποιες έφτασαν στο σημείο μέχρι και να ζητήσουν την… επιστροφή των Βρετανών, επειδή υπό την κυριαρχία των ξένων απολάμβαναν μεγαλύτερη αυτονομία. Κι όταν είδαν ότι αυτό δεν μπορούσε να γίνει γύρισαν στην ένοπλη αντίσταση. Η χώρα περιήλθε στο χάος από τις διάφορες αντιστασιακές ομάδες, ώσπου επενέβη ο στρατός. Από το 1962, όταν έγινε το πρώτο στρατιωτικό πραξικόπημα, η Βιρμανία δεν έχει βιώσει πραγματικούς δημοκρατικούς θεσμούς.
Εδώ και μισό αιώνα οι Βιρμανοί ζουν σχετικά απομονωμένοι, με ελάχιστες σχέσεις με τη δύση. Μπορεί η χώρα να άλλαξε το όνομά της σε Μιανμάρ, ώστε να μην ταυτίζεται το όνομά της μόνο με τους Βιρμανούς, αλλά και με τους άλλους λαούς. Οι αντιστασιακές ομάδες δεν είχαν εξωτερική βοήθεια και για να αγοράσουν μόνοι τους τα χρειαζούμενα όπλα και εφόδια άρχισαν να καλλιεργούν όπιο στις ζούγκλες και να το διακινούν στη μαύρη αγορά. Ακόμα και σήμερα η Βιρμανία είναι η μεγαλύτερη οπιοπαραγωγός χώρα στον κόσμο.
Το παράξενο με την χώρα είναι ότι δεν έχει αναδείξει ένα προσωποπαγές αυταρχικό καθεστώς, όπως συνέβη στις περισσότερες χώρες όπου κάνει κουμάντο ο στρατός. Ένα επαναστατικό στρατιωτικό συμβούλιο, μία χούντα δηλαδή, λάμβανε τις αποφάσεις με γνώμονα πάντα το συμφέρον της μεγαλύτερης κοινότητας. Οποιαδήποτε δημοκρατική φωνή χανόταν από προσώπου γης, οι μειονότητες ήταν υπό εδαφικό περιορισμό και οι φοιτητές, το πιο ζωντανό τμήμα της κοινωνίας, έρχονταν συχνά-πυκνά αντιμέτωποι με το στρατό.
Τα πράγματα άρχισαν να αλλάζουν από το 2008, όταν οι αυξήσεις σε τιμές βασικών ειδών έφεραν εκατοντάδες χιλιάδες κόσμου στο δρόμο, στη λεγόμενη «επανάσταση του σαφράν»! Η χούντα υποσχέθηκε μετάβαση σε μια «δημοκρατία με πειθαρχημένη άνθηση» (!) και το νέο σύνταγμα, που επικυρώθηκε με δημοψήφισμα, άρχισε να βάζει δημοκρατικούς θεσμούς. Τυπικά η χούντα διαλύθηκε στις 30 Μαρτίου 2011, όμως στην ουσία ελέγχει τα πράγματα διακριτικά, από το παρασκήνιο. Η επίσκεψη του Ομπάμα έγινε για την ενδυνάμωση των δημοκρατικών θεσμών.
Η εμβληματική φιγούρα της αντίστασης στη χούντα υπήρξε εδώ και δεκαετίες μία γυναίκα, η Αουνγκ Σαν Σου Κίι. Ηγέτης της αντιπολίτευσης από φοιτήτρια, γνώρισε την αυταρχικότητα του καθεστώτος από το 1968, όταν με τη ρητορεία της εξελίχθηκε σε σημαντικό πόλο έλξης του δημοκρατικού κινήματος. Η χούντα δεν μπόρεσε να τη λυγίσει, έστω κι αν την είχε καταδικάσει σε κατ’ οίκον περιορισμό που κράτησε κάτι περισσότερο από… 20 χρόνια! Από το 1989 ως το 2010 η αλύγιστη γυναίκα προτιμούσε να μένει φυλακισμένη, κατ’ ουσίαν, παρά να εγκαταλείψει τη χώρα, όπως την προέτρεπαν οι χουντικοί. Το 1991 τιμήθηκε με το Νόμπελ Ειρήνης, αλλά η χούντα δεν της επέτρεψε να μεταβεί στο Οσλο για τη βράβευση. Τελικά απελευθερώθηκε μόλις το Νοέμβριο του 2010 και, στα 67 της πια, ηγείται της αντιπολίτευσης. Η υγεία της έχει επιβαρυνθεί μετά τον μακρόχρονο εγκλεισμό της, όμως λέει χαριτολογώντας ότι δεν έχει σκοπό να πεθάνει πριν δει την χώρα της να λειτουργεί εντελώς δημοκρατικά…
To μέλλον σ’ αυτή τη χώρα που αριθμεί περισσότερα από 60 εκ. κατοίκους διαγράφεται πολύ πιο ευοίωνο. Με ανάπτυξη 5,5% ετησίως και σημαντικές ποσότητες πρώτων υλών (ακόμα και πετρέλαιο και φυσικό αέριο) η οικονομική άνθηση θεωρείται δεδομένη. Το θέμα είναι αν οι Βιρμανοί θα αφήσουν να ανασάνουν και οι υπόλοιπες εθνότητες και θα βρουν μια ισορροπία.
