Με θαυμασμό πάντοτε κοιτούν τους ταχυδακτυλουργούς τα παιδιά και με απορία οι μεγάλοι. Αν σας έμειναν …απωθημένο τα «μαγικά» κόλπα …
Η μαγεία της γλώσσας μας…
Στο άκουσμα της λέξης «μαγεία» ο νους όλων πάει σε ξόρκια, φίλτρα και μάγισσες. Τι είναι όμως μαγεία; Αναζητώντας την προέλευση της λέξης, έπεσα πάνω σε αρκετά ενδιαφέροντα ευρήματα…
Η ρίζα της λέξης είναι από το αρχαιοελληνικό ρήμα «μάσσω» που σημαίνει ψηλαφώ, κατεργάζομαι, ζυμώνω). Το θέμα του είναι μαγ+j+ω = μάσσω ή μάττω.
Παράγωγα; πολλά…
Έχουμε και λέμε: το μαγεῖον ή ἐκμαγεῖον είναι το αποτύπωμα ή το πρόπλασμα, το καλούπι δηλαδή. Ο μάγειρας είναι «ο τας μάζας μερίζων». Ακόμη και τα υλικά που χρησιμοποιεί φαίνεται να προέρχονται από την ίδια ρίζα. Έτσι, το προζύμι ονομάστηκε μαγιά, ενώ η σκάφη μέσα στην οποία ζυμώνουμε, μάκτρα, αλλά μάκτρα ήταν η σκάφη μέσα στην οποία έπλεναν, πλένονταν και λουζόταν.
Μάκτρα όμως ήταν και η πετσέτα που επικράτησε να τη λέμε σήμερα, δηλαδή το πανί με το οποίο καθαρίζεις κάτι. Επειδή χρησιμοποιούνταν πολύ είχε πολλά συνθετικά: χειρόμακτρον, ποδόμακτρον, ρινόμακτρον κλπ. ανάλογα με το σημείο του σώματος που ήθελε κανείς να σκουπίσει.
Η μαγίς ήταν είδος ζυμαρικού που έμοιαζε με πίτα και ο μαγεύς ήταν αυτός που ζύμωνε. Το ψωμί που δημιουργούνταν από τη ζύμη ονομάστηκε μάζα και ήταν αρχικά το κρίθινο ψωμί, ενώ μάκτης ο ζυμωτής και μακτός ο ζυμωμένος.
Οτιδήποτε τώρα πυκνόρρευστο ονομάστηκε μάγμα και από εδώ έχουμε και το αντιδάνειο μασσίφ (γαλλ. massif) που σημαίνει κάτι συμπαγές. Το μάγμα αρχικά περιέγραφε κάτι μαλακό, εύπλαστο, όπως η ζύμη, ενώ σήμερα παραπέμπει στους γεωλόγους, όταν αναφέρονται στη λάβα των ηφαιστείων.
Ένα είδος ζύμωσης γίνεται και στο στόμα μας όταν τρώμε και ονομάζεται μάσηση από το μασ(σ)ώ που έδωσε επίσης πλήθος λέξεων: μάσα, μασέλα, μασητικός, μαστίχα, αλλά και μύστακα (το μουστάκι).
Όμως δεν ήταν μόνο οι μάγειροι οι οποίοι χρησιμοποιούσαν τα χέρια τους, για να ζυμώσουν, αλλά και οι μάγοι που με έμπλαστρα προέλεγαν το μέλλον απομασσόμενοι πάντα. Αρχικά ήταν ένα είδος θεραπευτών στην αρχαία Ελλάδα, οι οποίοι μεταξύ άλλων ανακάτευαν διάφορα υλικά/βότανα, τα ζύμωναν μεταξύ τους και παρασκεύαζαν έμπλαστρα, αλοιφές ή οτιδήποτε άλλο μπορούσε να θεραπεύσει τον άρρωστο.
Επειδή επικαλούνταν και διάφορες θεότητες για τη θεραπεία των ασθενών, έφτασε να συνυφανθεί το όνομά τους με το υπερφυσικό. Σε κάθε περίπτωση πάντως οι μάγοι ήταν γνωστοί πριν την εμφάνιση των Περσών και των Μήδων και ακόμη πιο πριν από τον Όμηρο και κακώς η λέξη «μάγος» θεωρείται δάνειο από την ιρανική.
Τέλος πάντων, από τον μάγο προήλθαν οι λέξεις μαγεία, μάγια, μαγγανία. Επειδή υπήρξαν και απατεώνες, το όνομα των μάγων συνυφάνθηκε με την απατεωνιά και τη δολιότητα. Γι’ αυτό και σήμερα οι άνθρωποι που «εξαπατούν» με διάφορα μαγικά κόλπα λέγονται μάγοι.
Αυτός που τριγυρνούσε εδώ κι εκεί, ο αγύρτης που έκανε μικροαπατεωνιές κάθε είδους για να επιβιώσει ονομάστηκε μάγκας. Κάποιοι συνδέουν ετυμολογικά τη λέξη με την τούρκικη manga μια ομάδα άτακτων στρατιωτών κατά την επανάσταση του 1821, επειδή και αυτοί δεν ανήκαν στον τακτικό στρατό, αλλά περιφέρονταν δεξιά και αριστερά.
Συνεχίζουμε με τη μηχανή, από τη δωρική λέξη μαχανά. Ως γνωστόν η δωρική διάλεκτος χρησιμοποιούσε όπου η το α, εξού και το γνωστό «Ἤ τάν ἤ ἐπί τᾶς». Από εδώ έχουμε το μηχανεύομαι, μηχανικός, βιομηχανία, μηχανουργός, μηχανολόγος, αμηχανία κ.ά. Με τη σειρά του κι αυτό μας πάει στο αγγλικό ρήμα make που μας έδωσε ως αντιδάνειο το make–up, το γαλλικό μακιγάζ, έναντι του ελληνικού ψυμμυθιῶ. Η σημασία μαλάσσω παρήγαγε τις λέξεις μαλακός, μαλακτικό, μάλαγμα (έμπλαστρο), μάλαξις, μασσέρ και μασσάζ.
Παράγωγες του «μάσσω» στις γνωστές αλλοδαπές γλώσσες εκτός του make των Άγγλων που προαναφέρθηκε, είναι το mouth (=στόμα), mild (=απαλός), το γαλλικό maçon που δηλώνει τον κτίστη και από εδώ προέρχονται και οι μασόνοι ή αλλιώς τέκτονες (=κτίστες). Οι Γερμανοί με το ρήμα machen δηλώνουν ότι φτιάχνουν, κατασκευάζουν, ενώ οι Ισπανοί με το amassar ότι ζυμώνουν, και με το mascar μασούν.
Από το συγγενικό αμέλγω (=αρμέγω) έχουμε το Αμάλθεια αλλά και το milk (=γάλα). Τέλος, οι γείτονες Ιταλοί για να φάνε λένε mangiare, ενώ mangiatore είναι ο αδηφάγος.
Σκέτη μαγεία λοιπόν η αναζήτηση της προέλευσης της ρίζας των λέξεων!
