Η Ιστορία και η εξέλιξη του Πατρινού καρναβαλιού

Η Πάτρα, είναι η δεύτερη πρωτεύουσα της Ελλάδας και αυτές τις ημέρες τα φώτα είναι στραμμένα πάνω της λόγω του Πατρινού καρναβαλιού. Το Πατρινό Καρναβάλι είναι μια πρόκληση συλλογικών δράσεων που από τη φύση τους μπορούν να ανατρέψουν διαθέσεις και στερεότυπα. Εξέχουσα ικανότητά του, να μετατρέπει την γκριμάτσα σε πλατύ χαμόγελο, την έμπνευση σε δημιουργία, την καλλιτεχνική ανησυχία σε πρωτότυπες και ευρηματικές εκδηλώσεις, καθώς η ευγενής άμιλλα, το κέφι, η ανιδιοτέλεια και η αυτόβουλη εθελοντική δράση μπολιάζουν όλες τις ηλικίες στη μαγική εμπειρία της συμμετοχής.

Το Πατρινό Καρναβάλι είναι μια κυψέλη χαράς, νέων ιδεών, αυθόρμητης έκφρασης και δημιουργικής διεξόδου για όσους γευτούν λίγο από το μέλι του. Είναι η μεγαλύτερη αποκριάτικη εκδήλωση στην Ελλάδα, κι ένα από τα σημαντικότερα καρναβάλια στην Ευρώπη όπου αναπτύσσονται δεκάδες φαντασμαγορικά και εντυπωσιακά χάπενινγκ, θεατρικά δρώμενα, χοροί, παρελάσεις και παιχνίδια από τη ημέρα της Τελετής Έναρξης μέχρι και την Τελετή Λήξης.

Οι ρίζες του πατρινού καρναβαλιού

Ο ιστορικός ερευνητής Νίκος Πολίτης προσδιορίζει τις πρώτες αποκριάτικες εκδηλώσεις στα μέσα του 19ου αιώνα, που ήταν κυρίως χοροί σε σπίτια και σε δημόσιους χορούς. Σε αυτές κυριαρχούσαν οι ελληνικοί δημοτικοί χοροί, αλλά και οι Ευρωπαϊκοί της εποχής, όπως πόλκα, μαζούρκα, καντρίλιες και βαλς. Πρώτος αποκριάτικος χορός έχει καταγραφεί αυτός που έγινε το 1829 στο σπίτι του Πατρινού εμπόρου Μωρέτη. Στις λαϊκές γειτονιές όμως της πόλης τα πράγματα ήταν πιο απλά και πιο αυθόρμητα και πολύ αργότερα εμφανίστηκαν οι πρώτες μπούλες, το γαϊτανάκι, τα πειράγματα και η σκωπτική θεώρηση καταστάσεων και γεγονότων.

Ερευνάται κατά πόσο οι αποκριάτικες εκδηλώσεις εκείνης της εποχής επηρεάστηκαν από την παρουσία των Γάλλων στρατιωτών του στρατηγού Μαιζών, οι οποίοι στάθμευσαν για ένα διάστημα στην Πάτρα αμέσως μετά την απελευθέρωση από τους Τούρκους.

Η ένωση των Επτανήσων με την Ελλάδα το 1864 είχε ως αποτέλεσμα την εγκατάσταση στην Πάτρα πολλών Επτανήσιων, οι οποίοι με το προοδευτικό πνεύμα και τα τραγούδια τους στις λιγοστές ταβέρνες του λιμανιού και της παλιάς πόλης, επηρέασαν την εξέλιξη του καρναβαλιού. Ιδιαίτερη συμβολή στη διαμόρφωση του χαρακτήρα του Πατρινού Καρναβαλιού, είχε το λιμάνι της πόλης και οι επαφές που ανέπτυξαν οι Πατρινοί με τη Δύση, κυρίως με την γειτονική Ιταλία και τα περίφημα καρναβάλια της. Έτσι εξηγούνται αρκετά μεσογειακά και δυτικότροπα χαρακτηριστικά του Πατρινού Καρναβαλιού.

Τα πρώτα καρναβαλικά άρματα

Την περίοδο της οικονομικής ανάπτυξης της πόλης – δεκαετία του 1870 – εμφανίζονται τα πρώτα καρναβαλικά άρματα, την περίοδο της Μπέλ Επόκ, κυρίως την πρώτη δεκαετία του 1900το καρναβάλι αρχίζει να αποκτά ταυτότητα, ενώ για πρώτη φορά παίρνουν μέρος σε αυτό, άτομα απ’ όλες τις κοινωνικές τάξεις. Ακολουθεί μια υποτονική περίοδος εξαιτίας των Βαλκανικών Πολέμων, του Α΄ Παγκόσμιου, του εθνικού διχασμού και της Μικρασιατικής καταστροφής, ενώ η ανάκαμψη που παρατηρείται αμέσως μετά, με καλύτερες στιγμές τις χρονιές 1938 και 1939 ανακόπτεται την περίοδο της Γερμανικής κατοχής και του εμφυλίου 1940 – 1950, όπου σταματούν οι εκδηλώσεις του

Το καρναβάλι την μεταπολεμική περίοδο

Η αναβίωσή του Πατρινού Καρναβαλιού τοποθετείται το 1951 με τους μουσικούς ομίλους του «Ορφέα» και της «Πατραϊκής Μαντολινάτας» να πρωτοστατούν στη διοργάνωσή του. Από το 1952 την διοργάνωση του Καρναβαλιού αναλαμβάνει ο Δήμος Πατρών.

Το 1966, εμφανίζεται ένα καινούργιο ομαδικό παιχνίδι, ο Κρυμμένος Θησαυρός, στο οποίο λαμβάνει μέρος ένας μικρός αριθμός μεταμφιεσμένων με αυτοκίνητα. Είναι το κλασικό προσκοπικό παιχνίδι πλοήγησης. Την επόμενη χρονιά είχαμε και τα πρώτα μασκαρεμένα αυτοκίνητα.

Το 1974 γίνεται μια ακόμη αλλαγή. Οι καρναβαλιστές αφήνουν τα αυτοκίνητά τους και παρελαύνουν πεζοί στους δρόμους της πόλης συνοδευόμενοι από τα καρναβαλικά άρματα. Ξεκινά έτσι από τότε η μεγάλη παρέλαση της Κυριακής η οποία εκτοξεύει πραγματικά το καρναβάλι στα ύψη και γεμίζει την Πάτρα εκείνες τις μέρες με χιλιάδες επισκέπτες.

Το 1980 το Παιχνίδι του Κρυμμένου Θησαυρού με τα πληρώματα και τ΄ άρματά του εντάσσεται για πρώτη φορά στην Μεγάλη Παρέλαση της Κυριακής επιδρώντας καταλυτικά στη διαμόρφωσή της, προσδίδοντάς της έκταση, ποικιλομορφία, ζωντάνια, και σφρίγος.

Το καρναβάλι στη σύγχρονη εποχή

Χαρακτηρίζεται από τη συνεχή αύξηση της συμμετοχής των καρναβαλιστών στις εκδηλώσεις του. Το Πατρινό Καρναβάλι στη σύγχρονη μορφή του εκτείνεται δημιουργικά καθ΄ όλη την καρναβαλική περίοδο από την Τελετή Έναρξης μέχρι και την Τελετή Λήξης με ένα σύνολο εκδηλώσεων, που περιλαμβάνουν χορούς, παρελάσεις, το Παιχνίδι Κρυμμένου Θησαυρού, το Καρναβάλι των Παιδιών, τα Μπουρμπούλια, θέατρα δρόμου, εκθέσεις, εικαστικές δραστηριότητες, συναυλίες, κ.α. Κορυφώνεται το τελευταίο Σαββατοκύριακο με τη νυχτερινή παρέλαση των πληρωμάτων το Σάββατο και την εντυπωσιακή μεγάλη Παρέλαση αρμάτων και πληρωμάτων την Κυριακή. Η αυλαία του πέφτει με τη φαντασμαγορική καύση του Καρνάβαλου στην Τελετή Λήξης στο μόλο της Αγίου Νικολάου.

Πιο διεξοδικά:

• Η έναρξη του καρναβαλιού γίνεται στις 17 Ιανουαρίου κάθε χρόνο και για την έναρξη πληροφορεί τους δημότες της Πάτρας ο τελάλης του Πατρινού Καρναβαλιού, που είναι μια ειδική κατασκευή με τη μορφή μουσικού άρματος. Ο τελάλης γυρνά στους δρόμους της πόλης και προσκαλεί όλους τους πολίτες στην Τελετή Έναρξης που γίνεται το βράδυ στην πλατεία Γεωργίου. Εκεί κατά τη διάρκεια μιας φαντασμαγορικής γιορτής ο δήμαρχος Πατρέων βγαίνει στον εξώστη του Δημοτικού Θεάτρου «Απόλλων» και κηρύσσει την έναρξη του Πατρινού Καρναβαλιού.

• Το Σάββατο το βράδυ (στο τελευταίο τριήμερο της Αποκριάς) γίνεται η νυχτερινή ποδαράτη παρέλαση. Λέγεται έτσι επειδή δεν συμμετέχουν άρματα, αλλά μόνο οι ομάδες του κρυμμένου θησαυρού. Η νύχτα, οι φωτισμοί, η γρήγορη ροή, τα χρώματα και το κέφι, οι φωτοβολίδες που ανάβουν οι καρναβαλιστές δίνουν ένα φαντασμαγορικό θέαμα. Ο χορός, η μουσική, τα πάρτι που γίνονται αυτή τη νύχτα παντού σε όλη την πόλη σε σπίτια, σε μαγαζιά, σε στέκια, στους δρόμους, βάζουν φωτιά στη διασκέδαση.

• Και έρχεται η Κυριακή κατά την οποία πραγματοποιείται η μεγάλη παρέλαση, η κορυφαία εκδήλωση του Πατρινού Καρναβαλιού. Προηγούνται τα καρναβαλικά άρματα του Δήμου κι ακολουθούν χωρίς τελειωμό οι ομάδες του κρυμμένου θησαυρού. Παρά την ικανοποιητική ροή που επιτυγχάνεται η παρέλαση, λόγω του μεγάλου αριθμού των συμμετεχόντων ( 35-40.000 τα τελευταία χρόνια), διαρκεί αρκετές ώρες. Διασχίζει την πόλη, παρακολουθείται από δεκάδες χιλιάδες θεατές στα πεζοδρόμια, τα μπαλκόνια των σπιτιών και τις κερκίδες και μεταδίδεται τηλεοπτικά, όπως κι αυτή του Σαββάτου, από πανελλήνιας εμβέλειας μέσα ενημέρωσης.

• Μετά το τέλος της παρέλασης όλος ο κόσμος μαζεύεται στο λιμάνι όπου και γίνεται η τελετή λήξης του Πατρινού Καρναβαλιού. Το άρμα του Καρνάβαλου παραδίδεται στις φλόγες και χιλιάδες πυροτεχνήματα κατακλύζουν τον ουρανό. Ο Δήμαρχος Πατρέων κηρύσσει τη λήξη του Πατρινού Καρναβαλιού και όλη η πόλη παραδίδεται σε ξέφρενο γλέντι ως τις πρωινές ώρες της Καθαρής Δευτέρας, οπότε και οι Πατρινοί κατακλύζουν την πλαζ και τις εξοχές της περιοχής για να γιορτάσουν τα κούλουμα.

Οι διοργανωτές του πατρινού καρναβαλιού

Κι ενώ το Πατρινό Καρναβάλι ξεκίνησε από ιδιωτική πρωτοβουλία τις τελευταίες δεκαετίες το μεγαλύτερο μέρος της διοργάνωσης το αναλαμβάνει ο Δήμος Πατρέων με τη Δημοτική Επιχείρηση Πολιτιστικής Ανάπτυξης Πάτρας (ΔΕΠΑΠ). Η ΔΕΠΑΠ έχει υπ’ ευθύνη της το καρναβαλικό εργαστήρι που διαθέτει ειδικό χώρο και μια ομάδα καταπληκτικών καλλιτεχνών οι οποίοι κατασκευάζουν τα μοναδικά άρματα του βασιλιά Καρνάβαλου και της συνοδείας του καθώς και άλλες κατασκευές που κοσμούν την πόλη στη διάρκεια της Αποκριάς. Το καρναβάλι ενίοτε λαμβάνει την οικονομική στήριξη του ΥΠΠΟ και άλλων φορέων.

Συντάκτης: Ρουμπίνα Στεφάτου,

Influence:

Η Ρουμπίνα Στεφάτου είναι υποψήφια διδάκτωρ του Παντείου Πανεπιστημίου, ασχολείται με την εκπαίδευση κάνοντας ιδιαίτερα μαθήματα ιστορίας…