Η γνωστική δυσαρμονία στην καθημερινή ζωή: παραδείγματα και διαχείριση

Βιώνουμε το φαινόμενο της γνωστικής δυσαρμονίας ή κάθε φορά που οι σκέψεις ή οι ενέργειές μας δεν εναρμονίζονται με τις πεποιθήσεις ή τις αξίες  μας.

-Alexei von Jawkensky, “The Athenaeum”.

Μπορεί το φαινόμενο της γνωστικής δυσαρμονίας να μην αναφέρεται συχνά, ωστόσο διαρκώς  βιώνουμε εκδηλώσεις του στην καθημερινή μας ζωή.

Με ψυχολογικούς όρους, η γνωστική δυσαρμονία περιγράφει τη δυσφορία που αισθανόμαστε όταν οι πεποιθήσεις μας δε συμπνέουν με τις ενέργειές μας.

«Είναι συνηθέστερο απ’ όσο συνειδητοποιούμε», σύμφωνα με την Paraskevi Noulas, Δρ. Ψυχολογίας και κλινική βοηθός καθηγητή στην κλινική NYU Langone Health στη Νέα Υόρκη.

«Η γνωστική δυσαρμονία διατρέχει  τόσο τα μικρά, τα απλούστερα παραδείγματα, έως τα εσώτερα στρώματα της ανθρώπινης συμπεριφοράς, επιδρώντας στον τρόπο με τον οποίο αλληλεπιδρούμε και με τον οποίον αντιλαμβανόμαστε τον εαυτό μας και τον κόσμο». Ακούγεται βαρυσήμαντο, σωστά;

Συνεχίστε λοιπόν την ανάγνωση ώστε να μάθετε σε ποιες περιπτώσεις έχετε βιώσει τη γνωστική δυσαρμονία.

Περιπτώσεις γνωστικής Δυσαρμονίας που ίσως βιώνετε καθημερινά

Τη γνωστική δυσαρμονία μπορεί να μην την αντιλαμβάνεστε καν, καθώς  ο εγκέφαλος την επεξεργάζεται άμεσα, όπως για παράδειγμα όταν στο δρόμο για τη δουλειά, κάποιος σκοντάφτει επάνω σας με αποτέλεσμα να σας χύσει τον καφέ.

Ίσως αρχικά να θυμώσετε, στη συνέχεια όμως εκλογικεύετε το περιστατικό.

«Μπορεί να πείτε στον εαυτό σας ότι ούτως ή άλλως δεν είχε απομείνει πολύς καφές ή ότι έχει καφέ στη δουλειά», σύμφωνα με τη Δρ. Noulas.

Ενεργώντας έτσι, έχετε σχεδόν αμέσως  μετριάσει τη δυσαρμονία.

Υπάρχουν ακόμη φορές που οι εκλογικεύσεις δεν είναι τόσο λογικές.

Αν πάρουμε ως παράδειγμα μία καπνίστρια, η οποία γνωρίζει ότι το κάπνισμα μπορεί να προκαλέσει καρκίνο του πνεύμονα. Εξακολουθεί να καπνίζει λέγοντας στον εαυτό της ότι το τσιγάρο τη βοηθά στη διαχείριση του άγχους. Ή ότι ίσως δεν καπνίζει αρκετά ώστε να προκαλέσει σοβαρή βλάβη. Στην περίπτωση αυτή, η γυναίκα μετριάζει τη δυσαρμονία, πείθοντας τον εαυτό της ότι η συγκεκριμένη της συμπεριφορά δε δημιουργεί πρόβλημα.

Μία ακόμη περίπτωση γνωστικής δυσαρμονίας προκύπτει όταν παρατηρούνται παρασπονδίες σε μία δίαιτα.

Πόσες φορές ένα ντόνατς, ένα κεκάκι ή κάποια άλλη γευστική απόλαυση έχει απειλήσει τον εκτροχιασμό από τη δέσμευση ότι θα τρέφεστε υγιεινά.

Ενδεχομένως να σκεφθήκατε ότι «τι ζημιά μπορεί να κάνει ένα ντόνατς», ή «δε θα φάω το μεσημέρι για να ισοσταθμίσω τις θερμίδες».

Ή, μπορεί να λέτε στον εαυτό σας «σιγά, δεν έχει τόσες πολλές θερμίδες».

Η γνωστική δυσαρμονία μπορεί να βοηθήσει στην εκλογίκευση θετικών αλλαγών που ειδάλλως δε θα πραγματοποιούσαμε.

Πληθώρα από τα κοινώς αναφερόμενα παραδείγματα γνωστικής δυσαρμονίας αποτελούν οι περιπτώσεις δικαιολόγησης ή εκλογίκευσης των σφαλμάτων μας.

Υπάρχουν, ωστόσο περιπτώσεις όπου η γνωστική δυσαρμονία μπορεί να ωθήσει στην καθιέρωση θετικών συμπεριφορών ή αλλαγών τις οποίες η προσωπικότητα ή οι προϋπάρχουσες συνήθειες θα εμπόδιζαν από το να υιοθετήσουμε.

Στην περίπτωση για παράδειγμα που απεχθάνεστε τη γυμναστική, ίσως μπορείτε να πείσετε τον εαυτό σας πως η σωματική δραστηριότητα είναι ωφέλιμη για την υγεία και τη διάθεσή σας, γεγονός ερευνητικά τεκμηριωμένο, ανεξάρτητα από εάν σας αρέσει ή όχι η άσκηση.

Σύμφωνα με τον Δρ. Matt Johnson, καθηγητή και αναπληρωτή κοσμήτορα στη σχολή  Hult International Business School στο Σαν Φρανσίσκο, «υπάρχει κάτι μεγαλύτερο: ένας υψηλότερος σκοπός που τροφοδοτεί με δύναμη. Δεν θα γυμναζόσασταν χωρίς κάποιον ουσιαστικό λόγο, μα τώρα που έχετε ήδη αθληθεί, πρέπει  να το δικαιολογήσετε». 

Διαχείριση της Γνωστικής Δυσαρμονίας

Προκειμένου να σχηματίσουμε μία ξεκάθαρη εικόνα για τη γνωστική δυσαρμονία, θα ωφελούσε πρώτα να κατανοήσουμε τι συνεπάγεται η ένταση, ή η δυσαρμονία.

Σύμφωνα με τη Δρ. Corrine Leikam, αναπληρώτρια διευθύντρια στο κέντρο απεξάρτησης και συμβουλευτικής Sober College στο Λος Άντζελες, «η ενστικτώδης ανταπόκριση του ανθρώπου είναι η προσπάθεια επίλυσης της σύγκρουσης και η επαναφορά της σταθερότητας στη ζωή μας».

Αυτό συχνά συμβαίνει στο μυαλό μας χωρίς την αναγκαιότητα για ενεργή σκέψη.

«Αφ’ ης στιγμής αντιληφθούμε την αιτία της νοητικής και συναισθηματικής δυσφορίας, η συγκεκριμένη ανταπόκριση αποτελεί ένα γρήγορο, στιγμιαίο επόμενο βήμα προκειμένου να κατευνάσουμε με κάποιον τρόπο τη δυσαρμονία», πληροφορεί η Noulas.

«Ίσως απλά να προσαρμοστεί η σημασία κάποιας ιδέας, πίστης ή στάσης ώστε να είναι λιγότερο ασύμφωνη»,συμπληρώνει.

Στο παράδειγμα του καφέ που χύθηκε, ο άνθρωπος λέει άμεσα στον εαυτό του ότι δε συντρέχει πρακτικός λόγος να θυμώσει, καθώς σύντομα μπορεί να τον αντικαταστήσει με ελάχιστο κόστος, επιφέροντας έτσι τη σταθερότητα.

Άλλες φορές ίσως προσπαθείτε να εκλογικεύσετε την ασύμφωνη σκέψη ή συμπεριφορά, ώστε να μοιάζει περισσότερο συνεπής με τις πεποιθήσεις σας.

Προκειμένου να επιλυθεί η σύγκρουση, μπορεί ν’  αλλάξετε τη συμπεριφορά ή ακόμη να τροποποιήσετε τη στάση σας, καθιστώντας την πιο ευέλικτη, πληροφορεί η Δρ. Leikam.

Εν ολίγοις, εκλογικεύετε τα πεπραγμένα και πείθεστε ότι η συμπεριφορά δεν ήταν τόσο αποκλίνουσα από τις πεποιθήσεις σας.

Όταν η γνωστική δυσαρμονία γίνεται πρόβλημα

Η γνωστική δυσαρμονία αποτελεί κοινό τόπο και βιώνεται από τον καθένα.

Σύμφωνα με την ψυχίατρο και συνεργαζόμενο μέλος του δικτύου Rowe στο Χιούστον, την  Alauna Curry, «ο καθένας μπορεί να πει πως έχω σύστημα πεποιθήσεων, σύμφωνα με το οποίο ορίζω τον εαυτό μου».

Σ’ έναν ιδανικό κόσμο, θα εμφορούμασταν από ένα σταθερό σύστημα πεποιθήσεων που  θα όριζε τις ενέργειές μας (και όχι το αντίστροφο) και οι πεποιθήσεις μας θα ήταν ξεκάθαρα ευθυγραμμισμένες με τις πράξεις μας.

Η γνωστική δυσαρμονία γεννά ασυνέπεια που μπορεί να οδηγήσει σε νοητική αγωνία. Για να επιστρέψουμε λοιπόν στην κατάσταση της αρμονίας, έχουμε τις εξής επιλογές:

Μπορούμε ν’ αλλάξουμε τις πεποιθήσεις μας,

Ν’ αλλάξουμε τις ενέργειές μας,

Ή ν’ αλλάξουμε τον τρόπο με τον οποίον βλέπουμε τις ενέργειές μας.

Στην περίπτωση του καφέ που χύθηκε, η επιστροφή στη νοητική κατάσταση της αρμονίας δεν είναι τόσο δύσκολη.

Όταν οι ασυνέπειες είναι πιο σημαντικές, αν για παράδειγμα ένας άνθρωπος-υπόδειγμα στη ζωή μας έχει εμπλακεί σε εγκληματική ενέργεια-όπως ξέπλυμα χρήματος ή παράνομο τζόγο, τότε ίσως είναι δυσχερέστερο να συμφιλιωθούμε με το γεγονός ότι εξακολουθούμε να εκτιμούμε τον άνθρωπο αυτό, όμως ίσως και να διαφωνήσουμε σθεναρά με την εμπλοκή ή τη συμμετοχή του στην εγκληματική ενέργεια.

Η απλή αναγνώριση του βιώματος της έντασης μπορεί να βοηθήσει, ακόμη και όταν αδυνατείτε να επιλύσετε πλήρως τα αντικρουόμενα συναισθήματα.

Η Noulas πληροφορεί ότι έτσι προσφέρεται μία ευκαιρία για ωρίμανση, «όσο πιο συνειδητοποιημένοι είστε σχετικά με το βίωμα της γνωστικής δυσαρμονίας, τόσο πιο ικανοί γίνεστε στη βαθύτερη κατανόηση του εαυτού σας και την εξερεύνηση των σημαντικών για εσάς αξιών, ηθικών αρχών και πεποιθήσεων σε βάθος χρόνου», συμπληρώνει η ίδια.

Πηγή: https://www.everydayhealth.com/neurology/cognitive–dissonance/real–life–examples–how–we–react/

Συντάκτης: Saky Koulibaly,

Influence:

Αρθρογράφος του flowmagazine.gr.