Η εστίαση ελέγχου και ο καθοριστικός ρόλος της στη ζωή μας

Ο όρος Locus of Control (Εστίαση Ελέγχου) (LOC) δημιουργήθηκε από τον Julian B. Rotter το 1954 και αποτελεί την βάση για την θεωρία του πάνω στην κοινωνική μάθηση της προσωπικότητας (social learning theory of personality). 

H ιδέα είναι ότι οι άνθρωποι εστιάζουν σε έναν εσωτερικό έλεγχο όσων βιώνουν πιστεύοντας ότι μπορούν να ελέγξουν την δική τους ζωή ή εστιάζουν σε έναν εξωτερικό έλεγχο, πιστεύοντας ότι η ζωή τους ελέγχεται από εξωτερικούς παράγοντες, τους οποίους δεν μπορούν να επηρεάσουν, ότι η τύχη ή η μοίρα ελέγχουν την ζωή τους. 

Ο όρος αυτός χρησιμοποιείται από τους ειδικούς της θεραπείας ψυχικού τραύματος ως Locus of Control Shift (LOCS – Μετατόπιση Εστίασης Ελέγχου) (Ross C. 2000 και Schwarz, L. et al. 2018), για να περιγράψει τον ασυνείδητο νευροχημικό μηχανισμό επιβίωσης που αναπτύσσουν τα παιδιά που κακοποιούνται από τους γονείς τους.

Πώς λειτουργεί αυτός ο μηχανισμός;

Ο φόβος, η θλίψη, η οργή, η αηδία και η ντροπή ρυθμίζονται (γίνονται δηλαδή διαχειρίσιμα για το νευρικό σύστημα) με την υιοθέτηση της ευθύνης από το ίδιο το παιδί για αυτό που του συμβαίνει. Δημιουργείται η ψευδαίσθηση ισχύος/ελέγχου, και πολλές φορές αυτό ενθαρρύνεται από τον ίδιο τον γονέα, ότι «αν προσπαθήσω να είμαι καλύτερο παιδί θα σταματήσω την κακοποίηση ή θα λάβω την αγάπη και φροντίδα που έχω ανάγκη». 

Αυτός ο μηχανισμός επιβίωσης, όχι μόνο ρυθμίζει την υπερδιέγερση των συναισθημάτων που αναδύονται από το παράδοξο της κακοποίησης («ο γονέας με αγαπά – ο γονέας με μισεί»), αλλά επιτρέπει στο παιδί να συνεχίσει να αναζητά την πρόσδεση (με τον κακοποιητικό γονέα) έτσι ώστε να επιβιώσει από τον τρόμο της μη σύνδεσης. Αυτή είναι η πηγή της ντροπής και της αυτο-ακύρωσης που βιώνουν τα θύματα κακοποίησης στην ενήλικη ζωή τους. 

Είναι ένας μαθημένος νευροχημικός μηχανισμός διάσχισης (του Αυτόνομου Νευρικού Συστήματος) που εδραιώνεται στα πρώιμα χρόνια που το παιδί έχει ως μοναδικές φιγούρες πρόσδεσης τους γονείς, και γι’ αυτό είναι δύσκολη η επίλυση/θεραπεία του. 

Τι συμβαίνει στο μυαλό του ατόμου; 

Το άτομο δεν έχει επίγνωση αυτού του μηχανισμού, ως μηχανισμό ψυχολογικής επιβίωσης και εμφανίζεται με άρνηση της κακοποιητικής πλευράς του γονέα, αμνησία των τραυματικών γεγονότων και συναισθηματικών καταστάσεων, αυτοκαταστροφικών τάσεων, αυτο-υποτίμησης και ενοχής και ένα αφήγημα που λέει «μα με αγαπάει, δεν μπορεί να είναι κακός/η, μάλλον εγώ φταίω». 

Είναι το software που χτίζεται στην πορεία της ανάπτυξης και καθορίζει τον τρόπο που βλέπουμε τον κόσμο και τους άλλους στην υπόλοιπη ζωή του. Το αφήγημα αυτού του software μας ακολουθεί ως ενήλικες σε όλες τις σχέσεις μας, και φυσικά καθορίζει την σχέση και στάση μας προς την κάθε μορφής εξουσίας. Η παράδοξη αυτή «λύση» που δίνεται από το παιδί ως τρόπος επιβίωσης προέρχεται από μία «αποδιοργανωμένη κατάσταση πρόσδεσης» με τον κακοποιητικό γονέα και είναι αποτέλεσμα αυτού που ονομάζουμε τραύμα πρόσδεσης. 

Τα προβλήματα με την γονική μέριμνα συνδέονται με πολλούς δυσμενείς στρεσογόνους παράγοντες όπως π.χ. σοβαρή χρόνια συζυγική σύγκρουση, περιγεννητική απώλεια προηγούμενου μωρού, επιλόχεια κατάθλιψη/ψύχωση, γονική ψυχιατρική νοσηρότητα και βίαιο περιβάλλον. Η επιβίωση μας μέσα σε μία τραυματική πρόσδεση με τον γονέα είναι εφικτή μέσω του μηχανισμού διάσχισης (dissociation). 

Τι είναι η διάσχιση 

Η παρουσία τραύματος συνεπάγεται την παρουσία διάσχισης. Η διάσχιση είναι μία ψυχολογική αμυντική απόκριση που προστατεύει από οδυνηρά συναισθήματα και αναμνήσεις και συγχρόνως μια οργανική και αυτόματη απόκριση σε άμεσο κίνδυνο. Με λίγα λόγια αποκοβόμαστε από τον αβάσταχτο πόνο για την προδοσία του γονέα γιατί αν δεν συνδεθούμε μαζί του, με οποιοδήποτε κόστος ο εγκέφαλός μας θα ενεργοποιήσει, αυτόματα πάλι, τον τρόμο του θανάτου. 

Το νευρωνικό σύστημα πρόσδεσης είναι εξελικτικά σχεδιασμένο να αναγκάζει εγγενώς ένα μωρό/παιδί να συνδέεται σταθερά με μία φιγούρα πρόσδεσης (βλ. γονέα), για λόγους επιβίωσης, ακόμη και κάτω από τραυματικές καταστάσεις. Ακόμη και οι πιο δυσμενείς, επώδυνες εμπειρίες μπορούν να ενσωματωθούν σε αυτή την πρώιμη μορφή σχέσης.

Το locus of control στην κοινωνία 

Το κράτος-γονέας συστηματικά παραμελεί, κακοποιεί και παραβιάζει τα δικαιώματα του πολίτη-παιδιού. Ακόμη και στα αντικειμενικά πιο δημοκρατικά κράτη του πλανήτη, το φαινόμενο της χειραγώγησης, παραπλάνησης, παραμέλησης και κακοποίησης των πολιτών είναι πραγματικότητα, γι’ αυτό υπάρχουν κινήματα και αντιδράσεις σε διάφορα θέματα που επιβάλλονται από το κράτος που αφορούν στους πολίτες. 

Σε μία παγκόσμια επιβολή πρωτόγνωρων μέτρων, που διαπερνά και προσπερνά οποιαδήποτε γεωγραφικά τοποθετημένη εξουσία, ο κάθε πολίτης του πλανήτη Γη καλείται να κατανοήσει και να διαχειριστεί την σχέση με την εξουσία καθώς τα, πρότερα αυτονόητα, δικαιώματά του τίθενται σε αμφιβολία, με δικαιολογία το «κοινό καλό» και την «δημόσια υγεία». 

Ο μηχανισμός Μ.Ε.Ε. σε συλλογικό επίπεδο ενεργοποιείται έτσι ώστε ο φόβος, η αγωνία, ο θυμός, ο πανικός αλλά και η ντροπή, από την μη ασφαλή σύνδεση με το κράτος-γονέα, να κατευναστεί, να μην βιωθεί, δηλαδή να διασχιστεί, ειδικά όταν το κράτος-γονέας θέτει τον αδιαπραγμάτευτο όρο της αναγκαστικής υποταγής και συμμόρφωσης για το συλλογικό καλό, ενισχύοντας αυτή την επιβολή με πρόστιμο ή ακόμη και φυλάκιση. 

Συντάκτης: Ευαγγελία Μποζαντζόγλου,

Influence:

Αρθρογράφος του flowmagazine.gr.