Η ένδεια του ψεύδους

Λέμε ψέματα· κι όποιος σας έχει πει ότι δεν έχει ποτέ πει, σας λέει ψέματα.

Έχουμε πιαστεί να λέμε ψέματα και σε κανέναν μας δεν άρεσε αυτή η αλήθεια. Σκεφτόμαστε εάν αξίζει τον κόπο, αλλά καθώς η αλήθεια είναι συχνά μεγαλύτερος κόπος, επιλέγουμε το ψέμα.

Παραδεχόμαστε ότι είναι κάκιστο ως πράξη- αφού μας πιάσουν. Όμως  έχουμε ποτέ σκεφτεί τι μπορεί να είναι το ψέμα ως κατασκευή σε σχέση με την πραγματικότητα; (διότι δημιουργία δεν είναι).

Κατασκευή

Η ιδανική θεώρηση ενός «τέλειου» ψεύδους του οποίου ο κατασκευαστής θα επιστράτευε και θα συνέθετε σοφά όλα τα παρελθόντα δεδομένα μαζί με όλα τα παρόντα για να  επινοήσει με διορατικότητα και αμεσότητα μια ορθολογική (όχι λογική μια και πρόκειται για ψέμα) κι έτσι πιστευτή παράσταση της πραγματικότητας (το ψέμα), είναι μια θεωρία που καλλιεργούμε για τον εαυτό μας.

Κι όπως με  όλες οι θεωρίες, θέλουμε απεγνωσμένα να την πιστέψουμε. Κι όπως με όλες τις θεωρίες θέλουμε να την περάσουμε από έλεγχο, ώστε να την επαληθεύσουμε πειραματικά. Κι όπως με όλες τις θεωρίες,  πιστεύουμε ότι θα δουλέψει για εμάς, ενώ αποδεδειγμένα δεν δουλεύει για όλους τους άλλους.  Και καθώς πιστεύουμε ευκολότερα σε ό,τι ελπίζουμε, βάζουμε την θεωρία σε πράξη- ξανά και ξανά.

Το τελικό αποτέλεσμα (ψέμα) είναι πολύ διαφορετικό από την ορθολογική κατασκευή, διότι είναι το αποτέλεσμα της στιγμιαίας συγκέντρωσης αναγκαστικά (αντίθετων) δυνάμεων (ψεύδη και αλήθειες) των όποιων η ένωση δεν εξασφαλίζει, ούτε μπορεί να προβλέψει ένα έγκυρο μέλλον –τι μπορεί να εξασφαλίσει κάτι τέτοιο παραμένει αμφίβολο, ενώ η μόνη σιγουριά είναι ότι το ψέμα δεν μπορεί.

Πρακτικές δυνατότητες

Οι πρακτικές δυνατότητες του ψεύδους εξαντλούνται σχεδόν αμέσως μετά την παρουσίασή του, μια και είναι ένα παρόν που δεν σχετίζεται με το παρελθόν, ακόμη κι αν δανείζεται κομμάτια του, κι έτσι σαν πρακτικός κοινωνικός μηχανισμός είναι άχρηστο καθώς  αγνοεί 3 βασικές κοινωνικές ιδιότητες: 1. την εξέλιξη, την πρόοδο που πατεί στην γνώση του σήμερα ώστε να οραματιστεί και να κτίσει το αύριο. 2. την πρόβλεψη: η εξέλιξη βασίζεται εν μέρει  στην προσπάθεια του ανθρώπου να προβλέψει μελλοντικά γεγονότα και 3. την προσαρμοστικότητα: ότι δε προσαρμόζεται με το περιβάλλον, τείνει προς την εξαφάνιση (πχ το τέρας του Λοχ-Νες).

1. Εξέλιξη: Μια απόδειξη του ότι η εξέλιξη είναι αναπόσπαστη του βίου της κοινωνίας του ανθρώπου είναι η ύπαρξη της ιστορίας. Ιστορία δίχως εξέλιξη δεν νοείται. Ιστορία της τέχνης, ιστορία της μουσικής, ιστορία της φιλοσοφίας, ιστορία της Χ χώρας, κλπ. Όλες οι δραστηριότητές μας, ανεξάρτητα από τον διάφορο προσδιορισμό τους διατηρούν ένα κοινό: την έννοια της ιστορίας. Το ψέμα δεν έχει ιστορία, μια ατελείωτη χρονική εξέλιξη, διότι κάθε ψέμα σταματά με την αποκάλυψη της αλήθειας. Χρονική εξέλιξη έχει ο άνθρωπος που λέει το ψέμα.

Εκτός κι αν θεωρήσουμε πως το πρώτο αρχικό μας ψέμα μέσα στον κήπο της Εδέμ συνεχίζεται έως σήμερα: εάν θεωρήσουμε το γεγονός πως καθημερινά σχεδόν ψευδόμαστε προς την οικογένειά μας,  τους φίλους μας, τους συνεργάτες μας, αλλά και προς τον ίδιο τον Θεό, το ένα και το ίδιο αέναο,  συνεχόμενο ψέμα: «Δεν έχω εγώ την ευθύνη. Ο άλλος φταίει!».

2. Πρόβλεψη: Το ψέμα είναι η κατασκευή μη πραγματικών γεγονότων από πραγματικά γεγονότα και φανταστικές νοητικές εικόνες, δηλαδή μια αυθαίρετη κατασκευή μιας συγκεκριμένης χρονικής στιγμής που όμως αδυνατεί να χρησιμοποιηθεί για να προβλέψει το οτιδήποτε, διότι στην πραγματικότητα δεν υπάρχει. Οι προβλέψεις που γίνονται με βάση ένα ψέμα, θα αποδώσουν μόνο σε περίπτωση τύχης-όπως και πολλές άλλες προβλέψεις για τις οποίες παίρνουμε εμείς τα εύσημα.
3. Προσαρμοστικότητα: Το ιδανικό ψέμα θα ήταν εκείνο που προσαρμόζεται στην πραγματικότητα 100%, που σε αυτήν την περίπτωση δεν θα ήταν πλέον ψέμα. Το ψέμα δεν προσαρμόζεται, αλλά προσ-ομοιάζει την πραγματικότητα κατά το δυνατόν. Με κάθε δε, νέο ψέμα το οποίο λέγεται για να καλύψει το προηγούμενο, η προσ-ομοίωση μειώνεται αισθητά, καθώς όλο και απομακρύνεται από την πραγματικότητα που προσπαθεί να προσομοιώσει.

Δυναμική

Το ψέμα είναι μια συνειδητή και, εκείνη την στιγμή, ελεγχόμενη πράξη με στατική δυναμική (καλείται να καλύψει μια μόνο χρονική περίοδο) της οποίας όμως η μελλοντική εξέλιξη είναι μια μη- ελεγχομένη,  καλπάζουσα δυναμική. Είναι ένα “one night stand” του όποιου τα «δεινά» όχι μόνο δεν ξεχνιούνται την επομένη, αλλά σε κατατρέχουν κιόλας, σαν τον ερωτευμένο που δεν καταλαβαίνει την απόρριψη γιατί η στιγμιαία σαγήνη του έχει ξάφνου γίνει ένα μόνιμο βάρος.

Πως λοιπόν θα προβλέψει ή θα εξελιχθεί με την έννοια της προόδου κάτι που δεν μπορεί καν να ομολογηθεί;

Ηθική και χρόνος

Δεν ηθικολογώ, μην με παρεξηγείτε. (ρωτήστε φίλους μου και θα σας βεβαιώσουν ότι η ηθική δεν είναι το φόρτε μου- εκτός αν σας πουν ψέματα. Βέβαια, αν σας πουν την αλήθεια δεν θα είναι αληθινοί φίλοι). Αραδιάζω σκέψεις πάνω σε μια πράξη της οποίας όλοι είμαστε «ένοχοι» και ως συνένοχοι, καταλαβαίνουμε και διατηρούμε μια συμπάθεια ο ένας  για τον άλλον.

Αυτό που προτείνω είναι το εξής: ψέματα λέμε. Καθώς όμως απ ότι φαίνεται δεν καταφέρνουμε να τα τελειοποιήσουμε, αρά, ως είδος,  δεν προοδεύουμε και δεν εξελισσόμαστε όσον αφορά την ποιότητα, σε αυτόν τον τομέα, αν και έχουμε σημειώσει απεριόριστη πρόοδο όσον αφορά την ποσότητα, ίσως θα πρέπει να  εξετάσουμε το ψέμα με περισσότερη ειλικρίνεια και πιο σοβαρά.

Έχουμε  λοιπόν, αυξανόμενη ποσότητα και μια, στην καλύτερη περίπτωση, μέση ποιότητα, η οποία τείνει κι αυτή να χαλάσει- κοιτάξτε γύρω σας: τα καλύτερα ψέματα μονίμως τα λένε οι άλλοι. Άρα το όλο πράγμα φαίνεται να είναι ασύμφορο ως μακροχρόνιος μηχανισμός  άμυνας και επιβίωσης του είδους μας. Έχει βραχεία ζωή ραφιού, όπως λένε κι οι έμποροι για τα μπρόκολα.

Ναι και; Θα εξαφανιστούμε από τα ψεύδη μας; Όχι, αλλά μπορούμε κάλλιστα να καταστραφούμε από τα αποτελέσματα των ψευδών μας- απ’ ότι γνωρίζω έχει συμβεί και στις καλύτερες των οικογενειών. Όπως και να ‘χει φαίνεται επικίνδυνο σπορ – όχι ότι δεν έχει την πλάκα, την γοητεία και το suspense του, όπως όλα τα extreme sports. 

Η δική μου πρόταση είναι η έξης: Μιας και λέμε ψέματα και μιας και δεν θα σταματήσουμε να τα λέμε, μήπως να τα λέμε με πλήρη συνείδηση του τι και γιατί το κάνουμε  και έχοντας κατά νου ότι ένα ψέμα έχει διάρκεια ζωής μια ζωή; Κάπως σαν την αιωνιότητα: Μια στιγμή, σου λέει είναι, αλλά διαρκεί όσο δεν μπορούμε  να φανταστούμε. Για να μην σας πω ότι διαρκεί και μετά θάνατον:

• Ρε, τον θυμάσαι τον θείο Κώστα;
• Εεε, πως δεν τον θυμάμαι!!! Τι φοβερά ψέματα που έλεγε, ε;;!!
• Πέθανε!
• Ψέματαααα. Αα, τον καημένο…

Αλλά υπάρχουν κι άλλοι πολλοί, που δεν τους θυμόμαστε με τόση χαρά…

Συντάκτης: Μάριαμ Συρεγγέλα,

Influence:

Έχει σπουδάσει ψυχολογία με μεταπτυχιακές σπουδές στο Illinois Institute of Technology (USA) και Surrey University (UK). Έχει μεγαλώσει στην Ελλάδα και στο Ιράν…