Υπάρχουν φορές που θέτουμε τα όριά μας με ειλικρίνεια, ευγένεια και αυτοπεποίθηση, όμως αντί οι άλλοι να τα σεβαστούν, τα …
Η δύναμη του «όχι»: πώς τα όρια χτίζουν την αυτοεκτίμηση
Στην κοινωνία όπου μεγαλώσαμε, το «ναι» μοιάζει συχνά με αυτονόητη απάντηση. Από μικρά παιδιά μας έμαθαν ότι πρέπει να είμαστε συνεργάσιμοι, πρόθυμοι και «καλοί». Ένα παιδί που λέει «όχι» χαρακτηρίζεται συχνά ως δύσκολο, πεισματάρικο ή αγενές. Αυτή η νοοτροπία μάς ακολουθεί και στην ενήλικη ζωή, με αποτέλεσμα πολλοί άνθρωποι να δυσκολεύονται να θέσουν όρια και να εκφράσουν τις πραγματικές τους ανάγκες. Όμως, η αλήθεια είναι ότι το «όχι» δεν είναι ούτε σκληρό ούτε εγωιστικό∙ είναι μια πράξη αυτοσεβασμού και, ταυτόχρονα, βαθιάς ειλικρίνειας προς τους άλλους.
Γιατί δυσκολευόμαστε να πούμε «όχι»;
Η πρώτη και πιο συνηθισμένη αιτία είναι ο φόβος της απόρριψης. Φοβόμαστε ότι αν αρνηθούμε, ο άλλος θα θυμώσει, θα μας απομακρύνει ή θα μας θεωρήσει κακούς. Επίσης, συχνά έχουμε την ψευδαίσθηση ότι η αξία μας μετριέται από το πόσο διαθέσιμοι είμαστε για τους γύρω μας. Έτσι, καταλήγουμε να λέμε «ναι» σε δουλειές, υποχρεώσεις και σχέσεις που μας εξαντλούν, μόνο και μόνο για να διατηρήσουμε την εικόνα του «καλού παιδιού» ή του «αφοσιωμένου συνεργάτη».
Μια δεύτερη αιτία είναι η ενοχή. Όταν λέμε «όχι», νιώθουμε ότι στερούμε κάτι από τον άλλον. Σαν να έχουμε την υποχρέωση να καλύπτουμε πάντα τις ανάγκες του, ακόμα κι αν αυτό σημαίνει ότι παραμελούμε τον εαυτό μας. Αυτή η εσωτερική ενοχή μας κάνει να υποκύπτουμε, ακόμα κι όταν ξέρουμε ότι δεν αντέχουμε.
Το τίμημα του συνεχούς «ναι»
Το συνεχές «ναι» έχει σοβαρές συνέπειες στην ψυχική μας υγεία. Πρώτα απ’ όλα οδηγεί σε εξάντληση. Όταν φορτωνόμαστε με περισσότερα από όσα μπορούμε να διαχειριστούμε, δημιουργείται άγχος, πίεση και τελικά burnout. Επιπλέον, γεννά θυμό και πικρία: θυμό απέναντι στους άλλους που «μας εκμεταλλεύονται», αλλά κυρίως απέναντι στον εαυτό μας που δεν βρίσκει το θάρρος να πει την αλήθεια.
Παράλληλα, το να μην θέτουμε όρια μπορεί να καταστρέψει και τις σχέσεις μας. Όταν συνεχώς παραμερίζουμε τις ανάγκες μας για να ικανοποιήσουμε τους άλλους, χτίζεται μια ανισορροπία που αργά ή γρήγορα εκρήγνυται. Η δυσαρέσκεια, ακόμη κι αν δεν εκφράζεται, συσσωρεύεται και απομακρύνει τους ανθρώπους αντί να τους φέρνει πιο κοντά.
Το «όχι» ως πράξη ελευθερίας
Το να πούμε «όχι» δεν σημαίνει ότι απορρίπτουμε τον άλλον. Σημαίνει ότι αναγνωρίζουμε τα όριά μας και σεβόμαστε τον εαυτό μας. Σημαίνει ότι επιλέγουμε πού θα αφιερώσουμε τον χρόνο, την ενέργεια και την προσοχή μας. Στην πραγματικότητα, κάθε φορά που λέμε «όχι» σε κάτι που δεν μας εκφράζει, λέμε «ναι» σε κάτι πολύ σημαντικότερο: στον εαυτό μας.
Η τέχνη του «όχι» δεν είναι απόλυτη∙ δεν σημαίνει ότι γινόμαστε σκληροί ή απορριπτικοί απέναντι σε όλους. Σημαίνει ότι μαθαίνουμε να ζυγίζουμε κάθε αίτημα με βάση τις δικές μας δυνάμεις, επιθυμίες και αξίες. Όταν το «ναι» προκύπτει αυθεντικά, έχει μεγαλύτερη βαρύτητα, γιατί δεν προέρχεται από φόβο ή υποχρέωση, αλλά από ελεύθερη επιλογή.
Πώς μπορούμε να μάθουμε να λέμε «όχι»
Η αλλαγή ξεκινά με αυτοπαρατήρηση. Ας αναρωτηθούμε: πόσες φορές μέσα στην ημέρα λέμε «ναι» ενώ μέσα μας θέλουμε να πούμε «όχι»; Μπορούμε να ξεκινήσουμε από μικρά βήματα: να αφήσουμε λίγο χρόνο πριν απαντήσουμε, να δοκιμάσουμε φράσεις όπως «ευχαριστώ που με σκέφτηκες, αλλά δεν μπορώ τώρα», να πειραματιστούμε με την ιδέα ότι δεν χρειάζεται πάντα να δικαιολογούμαστε.
Είναι σημαντικό επίσης να αποδεχτούμε ότι δεν μπορούμε να αρέσουμε σε όλους. Όσο κι αν προσπαθούμε, πάντα θα υπάρχουν άνθρωποι που θα απογοητευτούν ή θα μας κρίνουν. Το «όχι» είναι και ένα φίλτρο που μας βοηθά να δούμε ποιοι σέβονται πραγματικά τα όριά μας και ποιοι μας θέλουν μόνο για όσα μπορούμε να τους προσφέρουμε.
Το δώρο του «όχι»
Στην ουσία, το «όχι» είναι δώρο – τόσο για εμάς όσο και για τους άλλους. Για εμάς, γιατί μας προστατεύει από την υπερφόρτωση και μας επιτρέπει να ζούμε με μεγαλύτερη ελευθερία και αλήθεια. Για τους άλλους, γιατί τους δίνει την ευκαιρία να γνωρίσουν τον πραγματικό μας εαυτό, να χτίσουν μαζί μας σχέσεις βασισμένες στην ειλικρίνεια και όχι στην καταπίεση.
Το «όχι» είναι η γλώσσα του αυτοσεβασμού. Είναι μια υπενθύμιση ότι οι ανάγκες μας έχουν αξία, ότι η φροντίδα του εαυτού δεν είναι πολυτέλεια αλλά προϋπόθεση για υγιείς σχέσεις και ουσιαστική ζωή. Κάθε φορά που τολμάμε να πούμε «όχι», ανοίγουμε χώρο για περισσότερη ελευθερία, περισσότερη αυθεντικότητα και τελικά περισσότερη αγάπη – πρώτα προς εμάς και ύστερα προς τους γύρω μας.
