«Η μνήμη είναι ο θησαυρός του νου που φυλάσσονται οι εμπειρίες και η σοφία μας» όπως υποστηρίζει ο Σαμουήλ Τζόνσον. …
Γιατί δεν έχουμε αναμνήσεις από όταν ήμασταν μωρά;
Η βρεφική αμνησία είναι το φαινόμενο κατά το οποίο δεν έχουμε αναμνήσεις από τα πρώτα χρόνια της ζωής μας, συνήθως μέχρι την ηλικία των 3-4 ετών. Αν και είναι κάτι κοινό και αποδεκτό, παραμένει ένα μυστήριο για τους επιστήμονες.
Πολλοί αναρωτιούνται γιατί δεν θυμόμαστε τα πρώτα χρόνια της ζωής μας; Τι συμβαίνει με τις αναμνήσεις από τη βρεφική ηλικία καθώς μεγαλώνουμε; Σε αυτό το άρθρο, θα αναλύσουμε τις πιο πρόσφατες έρευνες γύρω από τη βρεφική αμνησία και θα δούμε γιατί τα μωρά δεν διατηρούν αναμνήσεις από τις πρώτες τους εμπειρίες.
Η βρεφική αμνησία αναφέρεται στην αδυναμία του ατόμου να θυμάται γεγονότα ή καταστάσεις από τη βρεφική ή πρώιμη παιδική ηλικία. Οι πρώτες αναμνήσεις που έχουμε συνήθως διαμορφώνονται από την ηλικία των 3-4 ετών, με λίγες εξαιρέσεις, ενώ τα γεγονότα που συμβαίνουν πριν από αυτήν την ηλικία είναι θολά ή εντελώς άγνωστα.
Ενώ κάποια άτομα μπορεί να θυμούνται εικόνες ή συναισθήματα από τη βρεφική τους ηλικία, οι αναμνήσεις αυτές είναι συνήθως θολές ή αυθαίρετες και δεν αναφέρονται σε συγκεκριμένα γεγονότα με ακρίβεια.
Αν και οι επιστήμονες δεν έχουν καταλήξει σε μία ενιαία εξήγηση για τη βρεφική αμνησία, υπάρχουν διάφορες θεωρίες που προσπαθούν να εξηγήσουν γιατί δεν θυμόμαστε τα πρώτα χρόνια της ζωής μας:
- Ανώριμος Εγκέφαλος
Ένα από τα πιο συχνά αναφερόμενα αίτια της βρεφικής αμνησίας είναι η ανωριμότητα του εγκεφάλου κατά τη διάρκεια της βρεφικής ηλικίας. Η μνήμη, όπως την κατανοούμε, είναι συνδεδεμένη με τη λειτουργία του ιππόκαμπου, ενός μέρους του εγκεφάλου που είναι υπεύθυνο για την αποθήκευση και την ανάκτηση των αναμνήσεων. Στα πρώτα χρόνια της ζωής, ο ιππόκαμπος είναι ακόμα σε πρώιμο στάδιο ανάπτυξης και δεν είναι σε θέση να αποθηκεύει και να ανακτά μνήμες με την ίδια ικανότητα που έχει σε μεγαλύτερη ηλικία.
- Εξέλιξη και Ανάπτυξη της Γλώσσας
Η ανάπτυξη της γλώσσας παίζει επίσης σημαντικό ρόλο στην ικανότητά μας να δημιουργούμε αναμνήσεις. Σύμφωνα με μια μελέτη που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Psychological Science, η ικανότητα να αναγνωρίζουμε και να αποθηκεύουμε αναμνήσεις εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την ικανότητά μας να εξηγήσουμε τα γεγονότα με λόγια. Τα βρέφη δεν έχουν την αναπτυγμένη γλωσσική ικανότητα που θα τους επέτρεπε να δημιουργήσουν και να κατανοήσουν αναμνήσεις με τρόπο που μπορούμε να κάνουμε ως ενήλικες.
- Σχέση με την Αυτογνωσία
Η θεωρία της αυτογνωσίας, η οποία υποστηρίζει ότι οι αναμνήσεις σχηματίζονται όταν το παιδί αρχίζει να αναγνωρίζει τον εαυτό του ως ξεχωριστό άτομο, είναι άλλη μια παράμετρος για τη βρεφική αμνησία. Η αυτογνωσία συνήθως αναπτύσσεται περίπου γύρω από την ηλικία των 2-3 ετών, γεγονός που συνάδει με το χρονικό διάστημα κατά το οποίο οι άνθρωποι αρχίζουν να σχηματίζουν τις πρώτες τους μακροχρόνιες αναμνήσεις.
Μια μελέτη που πραγματοποιήθηκε από το Πανεπιστήμιο της Μασαχουσέτης, η οποία δημοσιεύθηκε στο περιοδικό «Science» το 2010, υποδεικνύει ότι οι αναμνήσεις από τη βρεφική ηλικία δεν είναι απλά χαμένες, αλλά με τον καιρό «ξεθωριάζουν» λόγω της ανάπτυξης νέων νευρωνικών συνδέσεων και της αναδιοργάνωσης του εγκεφάλου. Η μελέτη αυτή δείχνει ότι το σύστημα μνήμης του εγκεφάλου δεν είναι αρκετά ανεπτυγμένο για να αποθηκεύσει μνήμες από τα πρώτα χρόνια της ζωής, καθώς τα εγκεφαλικά κύτταρα που είναι υπεύθυνα για τις αναμνήσεις δεν έχουν πλήρως σχηματιστεί.
Μια άλλη έρευνα που πραγματοποιήθηκε από το Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια το 2015 και δημοσιεύθηκε στο «Journal of Neuroscience», διαπίστωσε ότι οι αναμνήσεις που διατηρούνται από τη βρεφική ηλικία είναι πολύ πιο έντονες σε άτομα που έχουν βιώσει σημαντικά, συναισθηματικά φορτισμένα γεγονότα κατά την παιδική τους ηλικία. Αν και οι περισσότερες μνήμες εξαφανίζονται, τα γεγονότα που σχετίζονται με έντονα συναισθήματα (όπως η απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου ή ένα τραυματικό συμβάν) φαίνεται να παραμένουν στη μνήμη και είναι πιο εύκολο να ανακληθούν ακόμα και σε πολύ μικρή ηλικία.
Καθώς μεγαλώνουμε, η ικανότητα αποθήκευσης αναμνήσεων αλλάζει. Με την πάροδο του χρόνου, οι αναμνήσεις από την πρώιμη παιδική ηλικία που έχουν διατηρηθεί ενδέχεται να συνδυαστούν με νέες πληροφορίες, δημιουργώντας αναμνήσεις που δεν είναι απόλυτα ακριβείς. Η διαδικασία αυτή συχνά ονομάζεται “συνδυασμός αναμνήσεων”, όπου οι παλιές αναμνήσεις από τη βρεφική ηλικία συνδυάζονται με νέες εμπειρίες και γεγονότα που βιώσαμε στην παιδική ηλικία και την εφηβεία. Επιπλέον, η συγκέντρωση και η ανάκληση αναμνήσεων γίνεται πιο σύνθετη καθώς ενσωματώνουμε προσωπικές ερμηνείες και ιστορίες γύρω από τα γεγονότα που ζήσαμε.
Η βρεφική αμνησία παραμένει ένα ενδιαφέρον πεδίο έρευνας και οι πρόσφατες μελέτες προσφέρουν σημαντικές πληροφορίες για το πώς ο εγκέφαλος αναπτύσσεται και διαμορφώνει τη μνήμη. Οι θεωρίες γύρω από την αδυναμία αποθήκευσης αναμνήσεων από τη βρεφική ηλικία επικεντρώνονται στην ανωριμότητα του εγκεφάλου, στην ανάπτυξη της γλώσσας και στην έννοια της αυτογνωσίας, ενώ οι τελευταίες μελέτες δείχνουν ότι οι συναισθηματικά φορτισμένες αναμνήσεις μπορούν να παραμείνουν στη μνήμη, παρά την έλλειψη αναμνήσεων από τα πρώτα χρόνια της ζωής.
