Εταίρες και η εξουσία τους στην αρχαιότητα

Ἑταῖρα σήμαινε σύντροφη, φίλη. Από εκεί προέρχεται και η εταιρεία, που αρχικά ήταν η συντροφιά. Στον αρχαίο ελληνικό κόσμο, που η θέση της γυναίκας ήταν υποτιμημένη, οι εταίρες κατείχαν περίοπτη θέση. Πολλοί τις ταυτίζουν με τις πόρνες. Ήταν, όμως, έτσι; 

Οι εταίρες συναναστρέφονταν κυρίως τους καλλιτέχνες, τους φιλοσόφους, τους πολιτικούς, τους ποιητές, την κοινωνική και πνευματική ελίτ της εποχής τους θα λέγαμε, τους οποίους ενέπνεαν, αλλά και επηρέαζαν σε σημείο να ασκούν εξουσία, με τον έναν ή με τον άλλο τρόπο, αφού βρίσκονταν στο επίκεντρο της ζωής σημαντικών ανδρών. 

Οι εταίρες ήταν πολυάριθμες, αφιερωμένες στη θεά Αφροδίτη, οι οποίες προκαλούσαν σχεδόν αποκλειστικά την προσοχή των ανδρών, ακόμη και των παντρεμένων. Οι πιο φημισμένες και ξακουστές ήταν οι εταίρες της Κορίνθου.

Δεν υπάρχουν σαφή στοιχεία για τους τρόπους με τους οποίους ασκούσαν την -έμμεση, αλλά ισχυρότατη- εξουσία τους. Από τη σχετική γνώση της κοινωνίας και των ηθών της εποχής, μπορούμε, όμως, να καταλάβουμε πως πίσω από σημαντικές αποφάσεις ισχυρών ανδρών ή πίσω από μνημειώδη έργα καλλιτεχνών, κρυβόταν μια έντονη επίδραση κάποιας καλλιεργημένης και πανέμορφης εταίρας. Λόγω, λοιπόν, της έντονης προσωπικότητάς τους, κάποιες από αυτές έμειναν στην ιστορία.

Ασπασία, η εταίρα-σύζυγος

Αναμφίβολα, η πιο ένδοξη και φημισμένη εταίρα της αρχαίας Ελλάδας, ήταν η Ασπασία. Όχι μόνο επειδή ήταν ιδιαίτερα όμορφη και καλλιεργημένη, αλλά κι επειδή υπήρξε σύντροφος του μεγαλύτερου στην εποχή του, Αθηναίου άνδρα, του Περικλή. 

Λένε ότι η Ασπασία δεν επηρέαζε απλώς τον Περικλή, αλλά ότι ασκούσαν την εξουσία από κοινού και ότι όλες οι αποφάσεις που παίρνονταν για τα κοινά της πόλεως αποτελούσαν συμφωνία και των δύο. Δεν θα ήταν παράξενο ή παράλογο να το σκεφτεί κανείς αυτό, αρκεί να δει την άνθηση των τεχνών και των γραμμάτων της  εποχής αυτής, τα σπουδαία μνημεία που ανοικοδομήθηκαν, καθώς και τα περίφημα γλυπτά που φιλοτεχνήθηκαν.

Έλληνες της εποχής της χρεώνουν, μεταξύ άλλων και τη σύγκρουση των Αθηναίων με τους Μεγαρείς, αιτία της οποίας υπήρξε -όπως λένε- η αρπαγή μιας παρθένας από τα Μέγαρα, της Σιμαίθης, από τον Αλκιβιάδη. Όταν είδε την κοπέλα η Ασπασία, τη θαύμασε για την ομορφιά της και την πήρε στη «Σχολή» της (η οποία βρισκόταν μέσα στο σπίτι της, όπου ζούσε με τον Περικλή), για να τη μορφώσει και να την καταστήσει τέλεια εταίρα, μαζί με τις άλλες τρεις κοπέλες που ήδη εκπαίδευε.

Οι Μεγαρείς, σε μια ανέμελη εκδρομή, έκλεψαν δύο από τις εκπαιδευόμενες κοπέλες της Ασπασίας, τη Δροσίδα και την Πράξιλλα, σχεδόν κάτω από τη μύτη του Αλκιβιάδη και της Ασπασίας, οι οποίοι δεν πρόλαβαν να αντιδράσουν. Ο Περικλής τους ζήτησε πίσω τις δύο κοπέλες, αλλά οι Μεγαρείς δέχτηκαν με την προϋπόθεση να τους επιστρέψουν τη Σιμαίθη. Η Ασπασία, αλλά κι η ίδια η απαχθείσα, δεν το δέχτηκαν κι έτσι ο Περικλής απέκλεισε τους Μεγαρείς από τα λιμάνια της αθηναϊκής επικράτειας και την αγορά των Αθηνών, μέχρις ότου να επιστρέψουν τις δύο εκπαιδευόμενες της Ασπασίας. Έτσι, σημειώθηκε το πρώτο εμπάργκο της ιστορίας και μια από τις αφορμές του Πελοποννησιακού πολέμου, αν θέλουμε να πιστέψουμε τον Αριστοφάνη.

Η πανέμορφη αλλά φιλοχρήματη Λαΐς η Κορίνθια

Στην Κόρινθο, μεγάλο λιμάνι της εποχής, έζησε κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου, η Λαΐς. Η ομορφιά της ήταν παροιμιώδης και το όνομά της συνδέθηκε με τον φιλόσοφο Διογένη, ο οποίος λέγεται πως, όταν ζήτησε να πλαγιάσει μαζί της κι εκείνη τον κορόιδεψε στέλνοντας μια άλλη στη θέση της, είπε το παροιμιώδες: «Λύχνου σβησθέντος, πάσα γυνή Λαΐς». Όταν μετέφεραν τα νέα στον επίσης φιλόσοφο Αρίστιππο που διατηρούσε σχέση μαζί της, εκείνος είπε: «Την πληρώνω για να ευχαριστεί εμένα, όχι για να μην ευχαριστεί άλλους».

Η σαγηνευτική, σπάταλη και πανέξυπνη Γλυκέρα

Η Γλυκέρα, ήταν εταίρα της εποχής του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Πέρα από τα κάλλη της, τα οποία ήταν σπάνια και ακατανίκητα -όπως λεγόταν- διακρινόταν για την ευφυΐα των απαντήσεών της και την ετοιμολογία της. Εραστής της Γλυκέρας ήταν ο φίλος του Μεγαλέξανδρου, ο Άρπαλος. Όταν μάλιστα διορίστηκε απ’ αυτόν διοικητής στη Βαβυλώνα, πήρε μαζί του και τη Γλυκέρα. Εκεί, έγινε γρήγορα γνωστή για τα αμύθητα ποσά που δαπανούσε. Το ίδιο, βέβαια, τρυφηλός και ακόλαστος ήταν και ο Αρπαλος. Όταν του προτάθηκε να τον ανακηρύξουν βασιλιά της Βαβυλώνας, το δέχτηκε μόνον με την προϋπόθεση να γίνει η Γλυκέρα βασίλισσα. Είχε την αξίωση να της αποδίδουν τιμές βασίλισσας, κάτι το οποίο κι η ίδια αποδεχόταν με ικανοποίηση. 

Όταν ο Αλέξανδρος πληροφορήθηκε τις σπατάλες και τις ασωτίες του Αρπαλου, διέταξε τη σύλληψη και τη φυλάκισή του. Αυτός τότε διέφυγε στην Αθήνα, μαζί φυσικά με τη Γλυκέρα. Εκεί, προσπάθησε να στρέψει τους Αθηναίους εναντίον του μεγάλου στρατηλάτη. Επειδή, όμως, δεν ευοδώθηκαν τα σχέδιά τους, κατέφυγαν στην Κρήτη. Εκεί, ο Αρπαλος δολοφονήθηκε. Η Γλυκέρα επέστρεψε, φτωχή και άσημη στην Αθήνα, όπου συνδέθηκε γρήγορα με πολλούς ονομαστούς άνδρες, ένας από τους οποίους, ο ποιητής Μένανδρος, ήταν ο έρωτας της ζωής της με τον οποίο έζησε μέχρι το θάνατό του, αφοσιωμένη στο πλάι του.

Θαΐς, η εκδικητική

Η Θαΐς από την Αθήνα, ήταν φίλη του Μ. Αλέξανδρου και πανέμορφη εταίρα, μία από τις πολλές που συνόδευαν τον Αλέξανδρο στην εκστρατεία του. Έγινε γνωστή γιατί σύμφωνα με τον Κλείταρχο, ήταν εκείνη που ευθυνόταν για τον εμπρησμό των ανακτόρων του Ξέρξη στην Περσέπολη. Η Θαΐς,  ήταν η ερωμένη του Πτολεμαίου και λίγο πριν εκστρατεύσει ο Αλέξανδρος κατά του Δαρείου έκανε μεγάλο γλέντι, με πολλές γυναίκες, ποτό, μέθη και γενικότερη κραιπάλη. Μέσα, λοιπόν, στη γενική μέθη και ευθυμία, σηκώθηκε με ένα ποτήρι στο χέρι η Θαΐς και φώναξε, ώστε να ακουστεί απ’ όλους, ότι είναι πολύ χαρούμενη, αλλά θα αισθανόταν μεγαλύτερη ευτυχία και δικαίωση, αν πυρπολούσε το σπίτι του Ξέρξη, ο οποίος είχε κάψει την πατρίδα της, την Αθήνα. 

Μάλιστα, είπε με πάθος ότι θα ήθελε εκείνη πρώτη να ανάψει τη φωτιά και να διαδοθεί παντού, πως μια γυναίκα εκδικήθηκε περισσότερο τους Πέρσες, απ’ ό,τι οι ναύαρχοι κι οι στρατηγοί. Πρώτος ο Αλέξανδρος, σηκώθηκε και της πήγε μια λαμπάδα. Τον ακολούθησαν όλοι, επευφημώντας και επιδοκιμάζοντας τον ίδιο και τη Θαΐδα. Πήραν και τις δάδες στα χέρια τους και προχώργσαν όλοι προς τα ανάκτορα. Όταν έφτασαν εκεί, πρώτη η Θαΐς, μετά τον βασιλιά, έριξε την αναμμένη δάδα στα ανάκτορα. Κι έτσι, σύμφωνα με την επιθυμία της φλογερής εταίρας, όλος ο κόσμος έλεγε την επόμενη ημέρα ότι την ιεροσυλία του Ξέρξη στην Αθήνα την εκδικήθηκε, ύστερα από πολλά χρόνια, μια γυναίκα που διακατεχόταν από το ίδιο πάθος.

Δείτε επίσης: Η θέση της γυναίκας στην Αρχαία Αθήνα

Η αυτοθυσία της Λέαινας

Μια Αθηναία εταίρα, η οποία έμεινε στην ιστορία, όχι τόσο για τα σωματικά κάλλη και την καλλιέργεια της, όσο για την ψυχική δύναμη και την αυτοθυσία της, ήταν η Λέαινα. Η εταίρα αυτή ήταν ερωμένη του Αρμοδίου, που μαζί με τον Αριστογείτονα, σκότωσε τον Ίππαρχο, αδελφό του τύραννου Ιππία. Ο Ιππίας,  συνέλαβε τη Λέαινα και την υπέβαλε σε φρικτά βασανιστήρια για να ομολογήσει ποιος σκότωσε τον αδελφό του. Η Λέαινα, έδειξε σπάνιο θάρρος. Για να μην αναγκαστεί να μαρτυρήσει, λέγεται πως έκοψε με τα δόντια της τη γλώσσα της. Ο Παυσανίας, μάλιστα, αναφέρει ότι «έφτυσε» τη γλώσσα της στο πρόσωπο του ίδιου του Ιππία. Τελικά, η γενναία εταίρα πέθανε από τα βασανιστήρια και οι Αθηναίοι, προς τιμήν της, έστησαν στα προπύλαια της Ακρόπολης χάλκινο άγαλμα, την «Άγλωττον Λέαιναν».

Φρύνη, η φιλοχρήματη

Η πιο διάσημη, βεβαίως, απ’ όλες τις εταίρες ήταν αναμφισβήτητα η Φρύνη. Λένε πως διέθετε τέτοια σωματικά χαρίσματα, ώστε κάποια στιγμή θεωρήθηκε ότι δεν ήταν κοινή θνητή, αλλά η ίδια η θεά Αφροδίτη! Μάλιστα, το όνομά της το πήρε από τους βατράχους φρήνους που το δέρμα τους ήταν λεπτό και διάφανο. Η Φρύνη, ήταν υπερβολικά φιλοχρήματη και πολλοί την παρομοίαζαν με τη Χάρυβδη. Όπως εκείνη καταβρόχθιζε τα σκάφη και τα πληρώματα, έτσι καταβρόχθιζε κι η Φρύνη τα χρήματα των εραστών της. Υπήρξε ερωμένη του Πραξιτέλη, του μεγάλου γλύπτη, για τα έργα του οποίου πόζαρε ως μοντέλο. Ήταν η μούσα του, καθώς δεν υπήρχε όμοια της στην ομορφιά του προσώπου και στην αρμονία του σώματος. Λέγεται ότι ο Πραξιτέλης δοξάστηκε χάρη στη μοναδική ομορφιά της Φρύνης και ότι η Φρύνη πέτυχε τόσους ερωτικούς θριάμβους χάρη στον Πραξιτέλη. Ασκούσε δε τέτοια εξουσία πάνω του, ώστε εικάζεται πως χωρίς αυτήν ο Πραξιτέλης δεν θα είχε φτάσει ποτέ την τέχνη του στα ύψη όπου την έφτασε. Είχε μάλιστα τόσο πολλά χρήματα, ώστε ήθελε να ανοικοδομήσει τα ερειπωμένα τείχη των Θηβών αποκλειστικά από τη δική της περιουσία, με τον όρο να υπάρξει επιγραφή που να λέει: «Αλέξανδρος μεν κατέστρεψεν, ανέστησε δε Φρύνη, η εταίρα». 

Οι Θηβαίοι, όμως, δεν το δέχτηκαν κι έτσι η Φρύνη δεν προχώρησε στο σχέδιό της. Ενδεικτικό της σπάνιας ψυχολογικής εξουσίας που ασκούσε, όχι μόνον πάνω στους καλλιτέχνες, αλλά σε μεγάλα πλήθη λαού, είναι το περιστατικό που συνέβη σε κάποια γιορτή των Ελευσινίων και Ποσειδωνίων στην Ελευσίνα. Όταν, λοιπόν, το πλήθος είχε κατακλύσει την παραλία της Ελευσίνας και οι γιορτές είχαν αρχίσει με κάθε μεγαλοπρέπεια, η Φρύνη έβγαλε τα ρούχα της, έλυσε τα μαλλιά της και προχώρησε τελείως γυμνή μέσα στη θάλασσα. Αυτό προκάλεσε κύμα υστερίας στους παριστάμενους, που νόμιζαν ότι είχαν μπροστά τους μια θεά! 

Η φήμη μάλιστα ότι δεν ήταν θνητή, είχε διαδοθεί τόσο, ώστε  την έσωσε σε μελλοντικό δικαστήριο που έγινε εις βάρος της, όταν κατηγορήθηκε για ασέβεια. Όλο το συντηρητικό δικαστήριο ήταν εναντίον της, μέχρι που ο δικηγόρος της, ρήτορας Υπερείδης για να τους πείσει ότι είναι θεά, την οδήγησε στο πιο εμφανές σημείο της Ηλιαίας, σκίζοντας τα ρούχα της για να δουν όλοι ότι το λαμπρό κάλλος της ήταν τόσο τέλειο, ώστε δεν μπορούσε παρά να είναι θεϊκό. Έτσι, η Φρύνη αθωώθηκε. Η σαρκική εξουσία, πολλές φορές, αποδεικνύεται δυνατότερη από οποιαδήποτε άλλη, πολιτική ή δικαστική.

Συντάκτης: Ανδριάνα Τσιάτσου, Φιλόλογος-Ιστορικός

Influence:

Αρθρογράφος του flowmagazine.gr.