Επιλεκτική Αλαλία: Τι είναι και πως αντιμετωπίζεται

Τα παιδιά πολλές φορές ντρέπονται και δεν θέλουν να μιλάνε σε άτομα που δεν γνωρίζουν. Αυτό συνήθως αλλάζει με την πάροδο της συναναστροφής, καθώς η γλώσσα τους «λύνεται» όταν νιώσουν πιο άνετα. Ωστόσο, υπάρχουν παιδιά που δεν πρόκειται να αρθρώσουν ούτε μία λέξη σε συγκεκριμένες καταστάσεις, ενώ έχουν τη δυνατότητα επικοινωνήσουν λεκτικά. Αυτή είναι η εικόνα της επιλεκτικής αλαλίας, μιας κατάστασης που συχνά ανησυχεί τους γονείς και φροντιστές των παιδιών.

Τι είναι η Επιλεκτική Αλαλία;

Η επιλεκτική αλαλία αποτελεί μία σύνθετη αγχώδη διαταραχή, κατά την οποία το άτομο χάνει την ικανότητά του να μιλήσει σε συγκεκριμένες κοινωνικές καταστάσεις, όπως για παράδειγμα με τους συμμαθητές του στο σχολείο ή με συγγενείς τους οποίους δεν βλέπει συχνά.

Επηρεάζει περίπου 1 στα 140 μικρά παιδιά και εμφανίζεται πιο συχνά σε κορίτσια και παιδιά που μαθαίνουν μία δεύτερη γλώσσα (π.χ. παιδιά μεταναστών).

Τα περισσότερα άτομα με αυτή τη διαταραχή έχουν γενετική προδιάθεση για άγχος, για αυτό και σε πολλές περιπτώσεις παρουσιάζουν άγχος αποχωρισμού, εκρήξεις θυμού, προβλήματα ύπνου, κυκλοθυμία κ.α.

Αξίζει να σημειωθεί πως τα άτομα με επιλεκτική αλαλία δεν αρνούνται να μιλήσουν, ούτε είναι η αλαλία τους μία επιλογή της στιγμής – είναι κυριολεκτικά ανίκανα να μιλήσουν σε ορισμένες περιστάσεις. Μάλιστα, το διάστημα της αναμονής προτού χρειαστεί να μιλήσουν σε συγκεκριμένα πρόσωπα ενεργοποιεί μία αντίδραση παγώματος (freeze response), που συνοδεύεται από αίσθημα πανικού.

Με το πέρασμα του χρόνου, το άτομο με επιλεκτική αλαλία μαθαίνει να «αναμένει» τις συνθήκες που του προκαλούν αυτήν την αντίδραση και κάνει ό,τι είναι δυνατόν προκειμένου να τις αποφύγει.
Από την άλλη, τα άτομα αυτά μπορούν και μιλούν ελεύθερα σε συγκεκριμένα άτομα, κυρίως σε στενούς συγγενείς και φίλους, όταν δεν υπάρχει κάποιος άλλος στο χώρο.

Ποια είναι τα σημάδια της Επιλεκτικής Αλαλίας;

Η διαταραχή συνήθως κάνει την εμφάνισή της κατά την πρώιμη παιδική ηλικία (2-4 έτη) και γίνεται σαφής όταν το παιδί ξεκινά να συναναστρέφεται με άτομα εκτός των κοντινών του. Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η έναρξη της εκπαίδευσης (παιδικός σταθμός, νηπιαγωγείο ή σχολείο).

Κατά τη διάρκεια των συναναστροφών αυτών, το παιδί πιθανόν να αποφεύγει τη βλεμματική επαφή και να παρουσιάζεται ως νευρικό, αγενές ή ντροπαλό μεταξύ άλλων.

Τα παιδιά με περισσότερη αυτοπεποίθηση πιθανόν να χρησιμοποιούν νεύματα, εκφράσεις προσώπου και χειρονομίες για να επικοινωνήσουν, ενώ κάποια άλλα ίσως να απαντούν με λίγες λέξεις ή να μιλούν με τροποποιημένη τη φωνή τους (π.χ. ψίθυρος). 

Πώς αντιμετωπίζεται η Επιλεκτική Αλαλία;

Χάρη στην εξέλιξη των επιστημών, πλέον υπάρχει η γνώση για το πως να αντιμετωπιστεί αυτή η κατάσταση. Με την κατάλληλη μεταχείριση και θεραπεία, τα περισσότερα παιδιά θα ξεπεράσουν την αλαλία.

Όσο πιο νωρίς γίνει η διάγνωση, τόσο λιγότερο διάστημα θα χρειαστεί προκειμένου να αντιμετωπιστεί. Η αποτελεσματικότητα της θεραπείας θα εξαρτηθεί από:

• Το διάστημα που το άτομο εμφανίζει την αλαλία
• Την παρουσία επιπλέον δυσκολιών στην επικοινωνία ή τη μάθηση
• Την παρουσία αγχών
• Τη συνεργασία όλων των ατόμων που εμπλέκονται στη ζωή του (κυρίως στην οικογενειακή και την σχολική του ζωή)

Οι κύριοι επαγγελματίες που θα βοηθήσουν στην αντιμετώπιση της αλαλίας είναι ο ιατρός, ο λογοθεραπευτής και ο ψυχολόγος.
– Ο ιατρός ίσως προτείνει φαρμακευτική αγωγή, αν κρίνει πώς είναι απαραίτητο για το άγχος του παιδιού.
– Ο λογοθεραπευτής θα δουλέψει  την επικοινωνία του παιδιού, αντιμετωπίζοντας και τις όποιες δυσκολίες στον λόγο και την ομιλία (εάν αυτές υπάρχουν).
– Ο ψυχολόγος θα ασχοληθεί με την προσέγγιση του άγχους του παιδιού. Σε περίπτωση που κριθεί απαραίτητο ίσως χρειαστεί έναρξη συμβουλευτικής γονέων για τη βέλτιστη αντιμετώπιση της κατάστασης.
Οι επαγγελματίες συνεργάζονται με τους γονείς, φροντιστές και παιδαγωγούς των παιδιών για την μέγιστη αποτελεσματικότητα της παρέμβασης.

Η θεραπεία της διαταραχής δεν εστιάζει στην ομιλία αυτή καθ’ αυτή, αλλά στη μείωση των επιπέδων άγχους που συνδέονται με την ομιλία. Αφού αφαιρεθεί η πίεση που νιώθει το άτομο για να μιλήσει, σταδιακά χαλαρώνει στις κοινωνικές συνθήκες που του προκαλούν αναστάτωση και έπειτα ξεκινά να επικοινωνεί εκφέροντας μεμονωμένες λέξεις ή προτάσεις με ένα άτομο που επιλέγει.

Το τελικό στάδιο της θεραπείας είναι φυσικά η ικανότητά του να μιλήσει ελεύθερα με όλους τους παρευρισκόμενους σε όλα τα κοινωνικά περιβάλλοντα.

Η ανάγκη για εξατομικευμένη θεραπεία μπορεί να αποφευχθεί εάν η οικογένεια και οι παιδαγωγοί αναγνωρίσουν την κατάσταση νωρίς και συνεργαστούν προκειμένου να περιοριστεί το άγχος του παιδιού.

Αυτό επιτυγχάνεται με τη δόμηση ενός θετικού περιβάλλοντος και βασίζεται στα εξής:

• Διαβεβαιώστε το παιδί ότι θα μπορέσει να μιλήσει όταν νιώσει έτοιμο
• Επικεντρωθείτε στο να περνάει καλά
• Επαινέστε όλες τις προσπάθειες του παιδιού για αλληλεπίδραση, όπως το να δείχνει το αντικείμενο που θέλει ή να ανταλλάζει τα παιχνίδια του
• Αποφύγετε το να κάνετε σαφές στο παιδί πως είστε αγχωμένοι
• Αποφύγετε το να δείχνετε την έκπληξή σας όταν το παιδί μιλά – αντιδράστε με τον ίδιο, όμορφο τρόπο που θα αντιδρούσατε αν μιλούσε οποιοδήποτε παιδί

Συμβουλές για γονείς και φροντιστές

• Μην χρησιμοποιείτε πίεση ή δωροδοκία ως ενθάρρυνση για ομιλία.
• Γνωστοποιήστε στο παιδί σας ότι καταλαβαίνετε τη δυσκολία του να μιλήσει. Πείτε του ότι μπορεί να κάνει μικρά βήματα όποτε εκείνο είναι έτοιμο και διαβεβαιώστε το ότι θα του γίνει πιο εύκολο το να μιλάει όσο περνάει ο καιρός.
• Διαβεβαιώστε το ότι η μη λεκτική επικοινωνία (χειρονομίες, εκφράσεις προσώπου κ.α.) είναι ένας καλός τρόπος επικοινωνίας, μέχρι να νιώσει πιο άνετα με τη λεκτική έκφραση
• Μην επαινείτε το παιδί σας δημόσια για το γεγονός ότι μίλησε, καθώς αυτό μπορεί να το κάνει να νιώσει ντροπή. Περιμένετε να βρεθείτε μόνοι σας και παρέχετέ του κάποια ανταμοιβή για αυτό του το κατόρθωμα.
• Ζητήστε από συγγενείς και φίλους να δώσουν χρόνο στο παιδί και να επικεντρώνονται στο να αξιοποιήσουν το χρόνο μαζί του, όχι στο να το καταφέρουν να μιλήσει.
• Μην αποφεύγετε συναθροίσεις (π.χ. πάρτι ή επισκέψεις). Αντ’ αυτού, σκεφτείτε τι αλλαγές μπορούν να γίνουν στο περιβάλλον για να νιώσει το παιδί πιο άνετα.

Και η τελευταία αλλά ίσως πιο σημαντική συμβουλή…

• Να είστε υπομονετικοί, υποστηρικτικοί και να δείχνετε στο παιδί σας και την κατάστασή του πολλή αγάπη!

Πηγή 1, Πηγή 2, Πηγή 3

Συντάκτης: Σταυρίνα Κούτρη,

Influence:

Γεννημένη και μεγαλωμένη στην πολύπλευρη πρωτεύουσα, διανύοντας την δεκαετία των ρίσκων και των μεγάλων αλλαγών για την ώρα…