Ενδοοικογενειακή βία: Μορφές, Παράμετροι, Συνέπειες του φαινομένου

Σε έναν κόσμο όπου η ενδοοικογενειακή βία έχει πάρει τεράστιες διαστάσεις, είναι καλό όλοι μας να γνωρίζουμε τα βασικά γνωρίσματά της, τους λόγους που μπορεί να οδηγούν στην εκδήλωσή της, και τις αρνητικές της επιπτώσεις στη σωματική & ψυχική υγεία του θύματος.

Η ενδοοικογενειακή βία αφορά στη βία που λαμβάνει χώρα στην ιδιωτική σφαίρα, δηλαδή στα πλαίσια της οικογένειας. Έτσι, αποτελεί μία από τις πιο «κρυφές» μορφές βίας. Περιστατικά ενδοοικογενειακής βίας δεν αναφέρονται, συνήθως, λόγω του φόβου του θύματος για στιγματισμό, αλλά και λόγω της ιδιαίτερης φύσης των οικογενειακών σχέσεων. Οι σύντροφοι/σύζυγοι και τα παιδιά που αντιμετωπίζουν ενδοοικογενειακή βία δεν είναι εύκολο να διαπραγματευτούν το γεγονός πως κάποιος που τους αγαπά τους πληγώνει και, εν συνεχεία, να αναφέρουν το περιστατικό στις αρμόδιες αρχές, με άλλα λόγια να καταδώσουν τον/την σύντροφό τους στην αστυνομία. 

Η ενδοοικογενειακή βία αποτελεί μείζον πολιτικό και κοινωνικό θέμα των δυτικών χωρών, καθώς συνδέεται άμεσα με την διασφάλιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων -ζωής, σωματικής ακεραιότητας και ανθρώπινης αξιοπρέπειας καθώς και με την ισότητα των δύο φύλων.

Oι μορφές βίας αναγνωρίζονται ως εξής:

• Σωματική βία

Ως σωματική, χαρακτηρίζεται οποιαδήποτε βίαιη πράξη με πρόθεση πρόκλησης πόνου, ή τραυματισμού. Κυμαίνεται από την βίαιη απώθηση, το χαστούκι, τα χτυπήματα με τα χέρια, το σφίξιμο στο λαιμό, μέχρι τις επιθέσεις και τα χτυπήματα με αντικείμενα ή όπλα, με αποκορύφωμα την απόπειρα ανθρωποκτονίας.

• Ψυχολογική βία

Σ’αυτήν τη μορφή βίας συμπεριλαμβάνονται οι βρισιές, οι προσβολές (λεκτική βία), οι ταπεινώσεις και η προσβολή της αξιοπρέπειας. Ο θύτης χρησιμοποιεί συχνά τις απειλές και τον εκφοβισμό, ως μέσο άσκησης ελέγχου, ενώ συχνά δημιουργεί σκηνές ζηλοτυπίας. Επίσης, ασκεί συστηματικό έλεγχο στην κοινωνική ζωή του θύματος με σκοπό την απομόνωσή του.

• Σεξουαλική βία

Αφορά τον εξαναγκασμό της γυναίκας σε σεξουαλική συνεύρεση με τον σύζυγο/ σύντροφό της. Ο σύζυγος/σύντροφος απαιτεί τη σεξουαλική συνεύρεση με βία, απειλές ή πιέσεις, που μπορεί να περιλαμβάνει και σεξουαλικές πρακτικές με τις οποίες εκείνη δεν είναι σύμφωνη. Δεν είναι λίγα τα περιστατικά βιασμού και σεξουαλικής παρενόχλησης στα πλαίσια του γάμου και των συντροφικών σχέσεων. Πολλοί άντρες, ή ακόμη και γυναίκες, πιστεύουν ότι στα πλαίσια του γάμου υπάρχει ένα αναφαίρετο «δικαίωμα για σεξουαλική συνεύρεση», με αποτέλεσμα ο σύζυγος να την απαιτεί ανεξάρτητα από την επιθυμία της συζύγου.

• Οικονομική βία

Αφορά πράξεις που οδηγούν σε στέρηση, ή απειλή στέρησης διατροφής, βασικών αγαθών και μέσων συντήρησης. Επίσης, την παρακράτηση χρημάτων, καθώς και ορισμένα εγκλήματα κατά της περιουσίας, που λαμβάνουν χώρα μέσα στα πλαίσια της συζυγικής, ή συντροφικής σχέσης. Για παράδειγμα, δεν επιτρέπεται στο θύμα να διαχειρίζεται τα εισοδήματά του, ή να εργάζεται.

Παράγοντες ενδοοικογενειακής βίας

Η ενδοοικογενειακή βία δεν εμφανίζεται ξαφνικά, αλλά στο πλαίσιο μιας συγκεκριμένης κοινωνίας. Οι πολιτισμικές αξίες, οι κοινωνικοί κανόνες και ρόλοι, οι νομικές προϋποθέσεις, οι παραδόσεις και τα πρότυπα που αναπαράγονται χαρακτηρίζουν αποφασιστικά τη νοοτροπία και τα μοτίβα συμπεριφοράς των μελών μιας κοινωνίας. Αυτό σημαίνει ότι αν η ενδοοικογενειακή βία είναι αποδεκτή ή ανεκτή σε μία κοινωνία και η χρήση της ως μέσο επίλυσης διαφορών στις βασικές δομές μιας κοινωνίας, όπως η οικογένεια δεν αμφισβητείται, είναι πιο πιθανό το άτομο να αποδεχθεί επίσης την άνιση κατανομή της εξουσίας και δύναμης μέσω της άσκησης βίας κι έτσι να μην αντιλαμβάνεται την ενδοοικογενειακή βία ως πρόβλημα. Κατά συνέπεια, η βία στην οικογένεια στα πλαίσια της συγκεκριμένης κοινωνίας θα αποτελεί θέμα ταμπού,  ένα κρυμμένο μυστικό που αν γίνει γνωστό στο κοινό θα προκαλέσει στιγματισμό του κακοποιημένου ατόμου.

Δεν υπάρχει μόνο ένας παράγοντας, ο οποίος να δικαιολογεί και να ερμηνεύει το κοινωνικό φαινόμενο της ενδοοικογενειακής βίας. Πληθώρα ερευνών εξετάζουν τις διαφορετικές κοινωνικές παραμέτρους του φαινομένου και ρίχνουν φως σε τέσσερις παράγοντες που ενδέχεται να συνυπάρχουν και να αλληλεπιδρούν στις περιπτώσεις ενδοοικογενειακής βίας . Συγκεκριμένα:

•  Πολιτισμικοί- κοινωνικοί-οικονομικοί, όπως πχ. πολιτισμικές αξίες που δίνουν περισσότερα δικαιώματα στους άνδρες έναντι των γυναικών, πίστη στην «ανωτερότητα» των ανδρών, αποδοχή της βίας σαν έναν τρόπο επίλυσης συγκρούσεων.
• Πολιτικοί, όπως π.χ. Παραμέληση του φαινομένου της ενδοοικογενειακής βίας από την πολιτεία, αίσθηση πως ο θεσμός της οικογένειας αφορά στον ιδιωτικό χώρο που βρίσκεται εκτός της σφαίρας επιρροής και ελέγχου του κράτους, περιορισμένη συμμετοχή των γυναικών στην πολιτική σε ορισμένα κράτη του κόσμου.
•  Νομικοί, όπως η έλλειψη νομοθετικού πλαισίου ή περιορισμένες νομικές ρυθμίσεις του φαινομένου της ενδοοικογενειακής βίας, έλλειψη νομοθετικού πλαισίου ή περιορισμένες νομικές ρυθμίσεις για τις περιπτώσεις διαζυγίου (κηδεμονία, διατροφή, περιουσιακά στοιχεία).

Συνέπειες Ενδοοικογενειακής Βίας
Η ενδοοικογενειακή βία θεωρείται καταστρατήγηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και επιφέρει αρνητικές συνέπειες στο θύμα και στα άλλα μέλη της οικογένειάς του, επηρεάζοντας σημαντικά την υγεία τους.
Οι συνέπειες τις ενδοοικογενειακής βίας αφορούν τόσο στη σωματική όσο και στην ψυχολογική υγεία των θυμάτων, ενώ σε ορισμένες περιπτώσεις τα περιστατικά ενδοοικογενειακής βίας μπορεί να οδηγήσουν ακόμα και στο θάνατο. Ορισμένες συνέπειες ενδεικτικά, είναι οι εξής:

• Στη σωματική υγεία :

–  Τραυματισμοί (εξωτερικές κακώσεις, κατάγματα και κακώσεις εσωτερικών οργάνων)

–  Ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη

–  Μόνιμες αναπηρίες

–  Αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές

• Στην ψυχική υγεία

–  Κατάθλιψη

–  Φόβος

–  Άγχος

–  Χαμηλή αυτοπεποίθηση

–  Διατροφικές διαταραχές

–  Μετατραυματικό στρες

Στις πιο σοβαρές συνέπειες, τις λεγόμενες θανατηφόρες, εντάσσονται η αυτοκτονία αλλά και η ανθρωποκτονία.

Συνοψίζοντας, η ενδοοικογενειακή βία αποτελεί ένα πολυσύνθετο φαινόμενο, η περιγραφή και η ερμηνεία του οποίου καθίσταται αρκετά δύσκολη. Εξαιτίας του πολυδιάστατου χαρακτήρα του ζητήματος, της συναισθηματικής και κοινωνικής φόρτισης που συνεπάγεται η διαχείριση του χρειάζεται την ευαισθητοποίηση όλων μας για την πλήρη εξάλειψη του φαινομένου και την αποτελεσματική αντιμετώπισή του.

Συντάκτης: Δήμητρα Πήττα, Εκπαιδευτικός & Επιστήμονας Ψυχικής Υγείας

Influence:

Είμαι απόφοιτος της Λεοντείου Σχολής Νέας Σμύρνης και Αριστούχος του Παιδαγωγικού Τμήματος Δημοτικής Εκπαίδευσης Αθηνών…