Ελεύθερη Καταλονία
Πρώτη φορά ταξίδεψα στη Βαρκελώνη το 1992, απεσταλμένος της εφημερίδας που εργαζόμουν τότε για ένα παιχνίδι μπάσκετ. Κάτι γνώριζα, ασαφές, για την Καταλονία και τους Καταλανούς, πλην όμως το θεωρούσα μια γεωγραφική ονομασία, όπως εμείς έχουμε την Πελοπόννησο και τη Θεσσαλία. Και σκεφτόμουν ότι όπως κάθε Πελοποννήσιος είναι περήφανος για τον τόπο του, έτσι και κάθε Καταλανός θα είναι για τον δικό του.
Στο αεροδρόμιο Ελ Πρατ δεν έδωσα σημασία στις επιγραφές. Μου έκανε εντύπωση, όμως, που παρατήρησα περιμένοντας για ταξί ότι η «σημαία», που καθορίζει αν το ταξί είναι ελεύθερο ή όχι, δεν έγραφε «libre», που νόμιζα ότι ήταν στα ισπανικά, αλλά «lliure». Πηγαίνοντας προς το κέντρο της πόλης, την Avinguda Diagonal, όπου ήταν και το ξενοδοχείο μου, έπεσα πάνω σε πολλά συνθήματα στους τοίχους που περιείχαν το «Catalunya Libertat». Μου έκανε πάλι εντύπωση, επειδή τα φτωχά ισπανικά μου επέτρεπαν να γνωρίζω ότι η ελευθερία λέγεται «libertad», όχι «libertat». Οπότε υπήρχαν δύο ενδεχόμενα: Είτε οι Καταλανοί ήταν τελείως ανορθόγραφοι, είτε μιλούσαν μια γλώσσα παρεμφερή μεν, αλλά όχι ίδια με τα ισπανικά που ήξερα.
Η συζήτηση με τον ταξιτζή, τον Ραφαέλ, μου άνοιξε έναν καινούργιο κόσμο. Αίφνης γνώριζα ότι η Ισπανία δεν είναι μια ενιαία χώρα με τον τρόπο που την είχα βάλει στο μυαλό μου, με μόνη εξαίρεση τους Βάσκους, που λόγω των τρομοκρατικών επιθέσεων της ΕΤΑ έκαναν συχνά-πυκνά την εμφάνισή τους στις ελληνικές ειδήσεις. Εμαθα ότι οι Καταλανοί, παρ’ ό,τι έχουν ενωθεί με τους Καστιλιάνους αιώνες τώρα, διατηρούν με πείσμα τη γλώσσα και τις παραδόσεις τους. Κι εκτός απ’ αυτούς (και τους Βάσκους, φυσικά) υπάρχουν κι άλλων «ειδών» Ισπανοί, με τη δική τους διάλεκτο, τις δικές τους παραδόσεις και τα δικά τους εθνικιστικά κινήματα, αν και λιγότερο δυνατά: Οι Γαλιθιάνοι, οι Αραγώνες, οι Κανάριοι, οι Ανδαλουσιάνοι…
Πριν από 20 χρόνια άκουσα για πρώτη φορά ότι υπάρχουν ορισμένοι Καταλανοί που δεν θέλουν να είναι Ισπανοί και δουλεύουν για να γίνει πάλι η χώρα τους ανεξάρτητη. Τότε δεν έδωσα και πολλή σημασία. Στο μυαλό μου η Καταλονία και η Καστίλλη έμοιαζαν με εγωιστές και καυγατζήδες αδελφούς. Που ναι μεν συναγωνίζονταν ο ένας τον άλλο, αλλά στο τέλος της ημέρας δεν μπορούσαν χώρια. Τότε, άλλωστε, η Ισπανία δεχόταν ακόμα τα πακέτα της ευρωπαϊκής ένωσης, στην οποία είχε προσχωρήσει το 1986.
Με τον καιρό έμαθα ότι επί αιώνες η Καταλονία και η Καστίλη δεν ήταν το ίδιο πράγμα. Για την ακρίβεια οι δύο περιοχές ενώθηκαν το 1469, με τον γάμο του Φερδινάνδου της Αραγωνίας και της Ισαβέλλας της Καστίλλης. Η Καταλονία τότε είχε υποβιβαστεί από ανεξάρτητο βασίλειο σε πριγκιπάτο του στέμματος της Αραγωνίας. Διατήρησε, όμως, μέχρι σήμερα κάποιας μορφής αυτονομία. Αλλοτε περισσότερη, άλλοτε λιγότερη. Το 1978, όταν το ισχύον ισπανικό σύνταγμα αναγνώρισε την Καταλονία ως ειδική εθνική περιοχή, η καταλανική γλώσσα αναβαθμίστηκε σε επίσημη της περιοχής. Πολλά θέματα που αφορούσαν την Καταλονία (παιδεία, δημόσια διοίκηση, υγεία) λύνονταν εντός της Καταλονίας.
Την περασμένη Κυριακή (25/11) οι Καταλανοί ψήφισαν σε πρόωρες εκλογές για το τοπικό τους κοινοβούλιο. Το κύριο θέμα των εκλογών ήταν αν θα έπρεπε η Καταλονία να ζητήσει τη διεξαγωγή δημοψηφίσματος για απόσχιση από την Ισπανία και τα αποτελέσματα είναι περίεργα. Το μεγαλύτερο κόμμα της περιοχής, που στηρίζει το δημοψήφισμα, υποχώρησε από τις 62 στις 50 έδρες. Τα άλλα κόμματα, όμως, που στηρίζουν την ανεξαρτησία αύξησαν πολύ τη δύναμή τους. Οι υπέρμαχοι της ανεξαρτησίας έχουν πια μια ανετότατη πλειοψηφία στο τοπικό κοινοβούλιο (87 έδρες στις 135) και έχουν τη μπάλα των εξελίξεων στα πόδια τους.
Είχαν προηγηθεί δύο ιστορικά γεγονότα. Τον περασμένο Ιούνιο ένα δημοψήφισμα όχι κάποιας κατευθυνόμενης εταιρείας, αλλά του αξιόπιστου CEO (Centre d’ Estudis d’ Opinio) έδειξε ότι το 51% των Καταλανών υποστηρίζουν ότι το καλύτερο για τον τόπο τους είναι να φύγει από την Ισπανία (μέχρι τότε και για τα προηγούμενα 20 χρόνια το ποσοστό κυμαινόταν από 29% ως 38%). Τον Σεπτέμβριο μία διαδήλωση υπέρ της ανεξαρτησίας, την οποία οργάνωσε το κυβερνόν κόμμα, έβγαλε στους δρόμους της Βαρκελώνης 1,5 εκατομμύριο Καταλανούς, δηλαδή σχεδόν έναν στους τρεις κατοίκους όλης της επαρχίας! Είναι φανερό ότι πια δεν μιλάμε για μειοψηφία, έστω και μεγάλη, αλλά για πλειοψηφικό ρεύμα.
Η ώθηση, φυσικά, είναι η οικονομία. Οσο τα λεφτά έφταναν για όλους, για τους Καταλανούς αρκούσε να μιλούν τη γλώσσα τους, να τραγουδούν τον ύμνο του τόπου τους πριν από τα ποδοσφαιρικά ματς της Μπαρτσελόνα και να υπερηφανεύονται ότι η μεγάλη Μονσερά Καμπαγέ είναι «δικιά τους» και όχι Ισπανίδα. Τώρα που τα λεφτά λείπουν, ο καθένας ψάχνει και αναλύει τις… αιτίες με το δικό του τρόπο. Η Καταλονία συμμετέχει στον κρατικό προϋπολογισμό της Ισπανίας με το 19,9% του ΑΕΠ. Της «επιστρέφεται», μέσω επενδύσεων και παροχών, μόνο το 13,6%. Αυτή η διαφορά 6,3%, πασπαλισμένη με λίγη εθνική υπερηφάνεια, αν θέλετε και… αθλητική υπερηφάνεια (η συντριπτική πλειοψηφία της εθνικής Ισπανίας, πρωταθλήτριας κόσμου και Ευρώπης, είναι Καταλανοί, όπως και οι καλύτεροι μπασκετμπολίστες της), και την προοπτική ότι στο μέλλον δεν θα κουβαλάνε σαν βαρίδια πίσω τους τις φτωχότερες ισπανικές περιοχές, φτάνουν και περισσεύουν για να αλλάξουν ριζικά το χάρτη της Ιβηρικής χερσονήσου και να προσθέσουν μία νέα χώρα στην ευρωπαϊκή οικογένεια.
Και η Ισπανία τι θα κάνει; Η κυβέρνηση της Μαδρίτης έχει ήδη διαμηνύσει ότι οποιαδήποτε τέτοια κουβέντα είναι όχι μόνο αντισυνταγματική (πουθενά στο σύνταγμα της Ισπανίας δεν προβλέπεται δημοψήφισμα για απόσχιση μιας περιοχής), αλλά θα μπορούσε να εκληφθεί και ως… αντεθνική, ως προδοσία, με τις ανάλογες συνέπειες. Οι πρόσφατα εκλεγμένοι Καταλανοί ηγέτες λένε ότι δεν θα προχωρήσουν σε καμία μονομερή ενέργεια, θα ζητήσουν από την κεντρική κυβέρνηση την άδεια για το δημοψήφισμα, όπου ο λαός θα εκφράσει τη βούλησή του ελεύθερα.
Εκεί είναι τα δύσκολα για τον πρωθυπουργό Μαριάνο Ραχόι: Μπορεί να απαγορέψει στο λαό, που στο κάτω-κάτω τον ψηφίζει, να εκφράσει τη γνώμη του; Μπορεί να οχυρωθεί πίσω από την αντισυνταγματικότητα αν υπάρχει τόσος κόσμος απέναντί του; Κι αν δεχτεί, δεν διακινδυνεύει ουσιαστικά την διάλυση της ίδιας της χώρας του; Διότι μετά τους Καταλανούς θα πάρουν σειρά οι Βάσκοι, που χρόνια τώρα παλεύουν (και πιο σκληρά) για τη δική τους πατρίδα… Τα πράγματα θα ξεκαθαρίσουν σύντομα, καθώς οι Καταλανοί ονειρεύονται το δημοψήφιμα πριν το 2016…
