Η αρκαδική γη εμπνέει και δημιουργεί ένα καλλιτεχνικό κίνημα που διατρέχει τους αιώνες. Παρίσι, Βιέννη, Λισαβόνα: κάποια από τα πνευματικά …
Εκπαιδεύοντας το βλέμμα ξανά
Ο Όλαφουρ Ελίασον, ένας από τους κορυφαίους δημιουργούς της σύγχρονης εποχής, μας προσκαλεί στο σύμπαν του. Στο «Palazzo Strozzi» στη Φλωρεντία και για σχεδόν όλο τον Ιανουάριο φιλοξενείται η σύνθετη δουλειά του Ισλανδοδανού καλλιτέχνη με τίτλο «Nel tuo tempo» (στην εποχή σας).
Η έκθεση με τα λόγια του δημιουργού
«Τα καλειδοσκόπια», λέει ο Ολαφουρ Ελίασον, «παίζουν με το γεγονός ότι αυτό που βλέπουμε μπορεί εύκολα να αποδιοργανωθεί ή αναδιαμορφωθεί. Χρησιμοποιούν το παιχνίδι προκειμένου να μας δείξουν διαφορετικούς τρόπους να βλέπουμε τον κόσμο. Με αυτή την έννοια θα μπορούσαμε να πούμε ότι ένα καλειδοσκόπιο αντιπροσωπεύει μια καινούργια οπτική της πραγματικότητας».
Ένα σύντομο βιογραφικό
Αυτός είναι ο πολυπράγμων Ισλανδοδανός καλλιτέχνης και ο τρόπος με τον οποίο εκφράζεται –μέσω της γλυπτικής, της ζωγραφικής, της φωτογραφίας, του κινηματογράφου, των εγκαταστάσεων και των ψηφιακών μέσων – τον έχει κάνει έναν από τους πιο διάσημους δημιουργούς της εποχής μας. Η τέχνη του δεν περιορίζεται μόνο σε μουσεία και γκαλερί, αλλά και σε δημόσιους χώρους, μεταμορφώνοντας αρχιτεκτονήματα. Τον ενδιαφέρει η διάδραση σε πολλά επίπεδα –δημιουργός, έργο, κοινό, χώρος και κοινωνία– επιδιώκοντας να ανατρέψει την αντίληψή μας για όσα θεωρούμε δεδομένα: το φως, την κίνηση, τις αισθητηριακές εμπειρίες και τα συναισθήματα για τον εαυτό μας και τους γύρω μας. Ετσι, μολονότι από το 1997 ήδη το άστρο του λάμπει δυνατά, μπορεί κάλλιστα να χαρακτηριστεί καλλιτέχνης του 21ου αιώνα. Πρωτότυπος και οραματιστής, ενεργός πολίτης απέναντι στα προβλήματα του καιρού του, όπως είναι η κλιματική αλλαγή και το μέλλον του πλανήτη, παραμένει περιζήτητος με εκθέσεις ανά τον κόσμο.
Λίγα λόγια για την έκθεση
Αυτή την περίοδο και έως το τέλος Ιανουαρίου, ο Ελίασον συναντάει το πολυπληθές κοινό του στη Φλωρεντία, στο αναγεννησιακό «Palazzo Strozzi». Εκεί φιλοξενείται η μεγαλύτερη έκθεση που ο ίδιος έχει παρουσιάσει ποτέ στην Ιταλία, μια σύνθετη δουλειά με τίτλο «Nel tuo tempo» (στην εποχή σας). Στην πραγματικότητα η έκθεση δεν φιλοξενείται απλά από το Palazzo, αλλά είναι εκείνο που την καθορίζει. Ο Ελίασον το επισκέφθηκε επανειλημμένα και έμεινε έκπληκτος από την αναγεννησιακή αρχιτεκτονική, ξεκινώντας μια μακρά συνομιλία με το συγκεκριμένο αρχιτεκτόνημα του 15ου αιώνα, «έναν περίπλοκο διάλογο του οποίου το νόημα αποστάζεται στην έκθεση», λέει. Το αποτέλεσμα τον δικαιώνει απόλυτα, καταφέρνοντας να θέσει υπό αμφισβήτηση τη διάκριση μεταξύ πραγματικότητας, αντίληψης και απεικόνισης μέσα από την καλειδοσκοπική του ματιά.
Φως και κίνηση
Με την είσοδό τους στην αυλή του Palazzo, οι επισκέπτες συναντούν μια μεγάλη ελλειπτική οθόνη που αιωρείται περίπου οκτώ μέτρα πάνω από τα κεφάλια τους, μια γιγάντια ελλειπτική κατασκευή με ύψος πάνω από δέκα μέτρα. Η οθόνη, η οποία φαίνεται να τρεμοπαίζει και να αλλάζει καθώς οι επισκέπτες μετακινούνται στην αυλή, παρουσιάζει ένα μοτίβο με συνεχείς κυματισμούς. Αυτό συμβαίνει κάθε φορά που δύο ή περισσότερα παρόμοια μοτίβα επικαλύπτονται και συγκρούονται. Καθώς οι θεατές μετακινούνται, το μοτίβο φαίνεται να αλλάζει συγχρονισμένο με τις κινήσεις τους, ενθαρρύνοντάς τους να μετακινούνται ακόμη περισσότερο. Με το συγκεκριμένο έργο που έχει τίτλο «Under the weather» και δημιουργήθηκε φέτος ειδικά για τον συγκεκριμένο χώρο, η αυστηρή ορθογώνια αρχιτεκτονική του «Palazzo Strozzi» αμφισβητείται και εμπλουτίζεται η αμετάβλητη ιστορική δομή του.
Καθώς το κοινό περνάει από την αυλή στις αίθουσες του παλατιού, αποκαλύπτεται ο άμεσος διάλογος του Ελίασον με το κτίριο: παίζει μαζί του προσθέτοντας τεχνητά φώτα, φευγαλέες σκιές, αντανακλάσεις, εφέ κυματισμών και έντονα χρώματα. Προφανώς ο καλλιτέχνης δεν αναζήτησε εδώ ένα σκηνικό για να τοποθετήσει τη δουλειά του, αλλά ένα κτίριο – συμπαραγωγό των έργων του. Ετσι, στα τρία πρώτα δωμάτια του κυρίως ορόφου έχει παρέμβει στα παράθυρα με εγκαταστάσεις που μεταβάλλουν το φως. Οι παρεμβάσεις του είναι ελάχιστες αλλά εύστοχες, ώστε να δημιουργήσει δυνατές, ελκυστικές εικόνες-ψευδαισθήσεις, που αλλάζουν την ατμόσφαιρα και τη σχέση μεταξύ του εξωτερικού και εσωτερικού χώρου. Τα φώτα αποκαλύπτουν τις ανωμαλίες του γυαλιού στα παράθυρα: φυσαλίδες, γρατσουνιές και σκόνη κάνουν εμφανή την υλικότητά του, οδηγώντας τους επισκέπτες να αντιληφθούν το τζάμι ως μια «μεμβράνη» που χωρίζει το εσωτερικό από το εξωτερικό. Αυτή η βασική «διαμεσολαβητική» επιφάνεια καθιστά δυνατή τη στέγαση και την οικογενειακή ζωή, ενώ επιτρέπει επίσης την οπτική επικοινωνία, θυμίζοντας τα μεγάλα γοτθικά και αναγεννησιακά παράθυρα των εκκλησιών της Φλωρεντίας, στα οποία το φως θεωρείτο ορατή εκδήλωση του θείου, μια κοσμική μεταφορά της πνευματικής ανύψωσης.
Αντικατοπτρισμοί και ψευδαισθήσεις
Το θέμα του κύκλου και της έλλειψης που εισάγεται στην αυλή επιστρέφει στον εσωτερικό χώρο με δύο έργα. Το «How do we live together» είναι ένα μεγάλο μεταλλικό τόξο που διχοτομεί δραματικά το δωμάτιο με μια διαγώνιο, αντιστρέφοντας το επάνω και το κάτω με μια απλούστατη, σχεδόν ταχυδακτυλουργική έμπνευση, ενώ το «Solar Compression» είναι ένας δίσκος με καθρέφτες σε κάθε πλευρά, που σαν να αιωρείται στο διάστημα, περιστρέφεται σταθερά. Το έργο εκπέμπει ένα κίτρινο φως και από τις δύο όψεις του δίσκου, πλημμυρίζοντας το δωμάτιο με μια αίσθηση ζεστασιάς, ενώ ταυτόχρονα περιορίζει όλα τα χρώματα σε αποχρώσεις του γκρι και του κίτρινου, αυξάνοντας κατ’ αυτόν τον τρόπο την αντίληψη των λεπτομερειών.
Ένα παιχνίδι με τα χρώματα του ορατού φάσματος αποτελεί και το έργο «Beauty», ένα αστραφτερό ουράνιο τόξο στο οποίο δέσμες λευκού φωτός που λάμπουν μέσα από ένα παραπέτασμα ομίχλης διασπούν τα άλλα χρώματα του φάσματος δημιουργώντας μια οπτασία μοναδική για το βλέμμα του κάθε θεατή. Το «Colour spectrum kaleidoscope», το μεγάλο πολύεδρο που είναι τοποθετημένο στο ίδιο δωμάτιο, έχει κατασκευαστεί από κομμάτια πράσινου, πορτοκαλί, κίτρινου, κυανού και ροζ γυαλιού και γεννήθηκε από το πολύχρονο ενδιαφέρον του καλλιτέχνη για τη γεωμετρία και το φως – μια εγκατάσταση που θυμίζει μαγικές παραμορφώσεις μέσα από κάτοπτρα διαφόρων χρωμάτων σε εξαγωνικό καλειδοσκόπιο.
«Μια διαδικασία για να ξαναμάθουμε πώς λειτουργεί η όραση, που περιλαμβάνει όχι μόνο αυτή τη συγκεκριμένη αίσθηση, αλλά και την κίνηση του κεφαλιού, του σώματος και του εγκεφάλου», είναι κατά τον Ελίασον το έργο του «Your view matter» (2022), που κλείνει την περιήγηση. Εδώ χρησιμοποιεί τεχνολογία VR προκειμένου να εξερευνήσουν οι επισκέπτες τη σωματική αντίληψη στον ψηφιακό χώρο. Φορώντας ένα ειδικό ακουστικό, οι τελευταίοι εισέρχονται σε έναν κόσμο που περιλαμβάνει μια σειρά από έξι εικονικούς χώρους. Πέντε από αυτούς έχουν τη μορφή ενός από τα «πλατωνικά στερεά» –το τετράεδρο, το οκτάεδρο, το εικοσάεδρο, το δωδεκάεδρο και τον κύβο, που στην πλατωνική φιλοσοφία συμβόλιζαν τα δομικά στοιχεία του σύμπαντος–, ενώ το έκτο μας μεταφέρει σε μια τεράστια σφαίρα. Εδώ οι επισκέπτες μπορούν να μετακινηθούν στους χώρους της εικονικής πραγματικότητας, συνοδευόμενοι από ένα μινιμαλιστικό σάουντρακ που δημιουργήθηκε από τον καλλιτέχνη. Οι τοίχοι και οι οροφές –μερικοί από τους οποίους είναι αρκετά πολύχρωμοι, ενώ άλλοι εμφανίζονται σε έντονο μαύρο και άσπρο– σπινθηροβολούν και μοιάζει να κυματίζουν.
* Εως τις 22 Ιανουαρίου.
