Το σημερινό εκπαιδευτικό σύστημα δεν ανταποκρίνεται στις ανάγκες των μαθητών, με αποτέλεσμα οι έφηβοι που το βιώνουν να αδιαφορούν και …
Δημιουργικότητα υπό καθεστώς; Πόσο ενθαρρύνει το σχολείο τη φαντασία των παιδιών;
Η δημιουργικότητα είναι θεμέλιο της σκέψης και της μάθησης. Αλλά το σχολείο την ενισχύει ή την περιορίζει;
Η δημιουργικότητα είναι κάτι περισσότερο από καλλιτεχνική έκφραση – είναι ο τρόπος με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε, φανταζόμαστε και αντιμετωπίζουμε τον κόσμο. Είναι η ικανότητα να βρίσκουμε νέες ιδέες, να λύνουμε προβλήματα με πρωτότυπους τρόπους, να τολμούμε το διαφορετικό. Τα παιδιά γεννιούνται με μια φυσική ροπή προς τη δημιουργικότητα: θέλουν να εξερευνούν, να ρωτούν, να φαντάζονται, να παίζουν χωρίς κανόνες. Το μεγάλο ερώτημα όμως είναι αν το σχολείο, όπως έχει διαμορφωθεί σήμερα, ενισχύει αυτή τη δημιουργική ικανότητα ή αν –συνειδητά ή ασυνείδητα– την καταπνίγει.
Οι τάξεις με τους αυστηρούς κανόνες, την πίεση των εξετάσεων, τα αναλυτικά προγράμματα γεμάτα ύλη και η λογική του «σωστού λάθους» συχνά αφήνουν ελάχιστο χώρο για πρωτοβουλία, πειραματισμό ή ελεύθερη σκέψη. Τα παιδιά, αντί να ενθαρρύνονται να φαντάζονται, μαθαίνουν να προσαρμόζονται. Αντί να επιβραβεύεται η φαντασία τους, αξιολογούνται για την ικανότητά τους να αναπαράγουν γνώσεις. Έτσι, η δημιουργικότητα γίνεται μια σπάνια εξαίρεση, αντί να είναι κεντρικό στοιχείο της μαθησιακής εμπειρίας.
Όμως, στον 21ο αιώνα, όπου η καινοτομία και η ευελιξία θεωρούνται βασικά προσόντα, είναι καιρός να αναρωτηθούμε: Τι είδους πολίτες θέλουμε να διαμορφώσουμε μέσα από τα σχολεία μας; Πόσο χώρο αφήνουμε στην αυθεντικότητα και την πρωτοβουλία; Και τελικά, μήπως ήρθε η ώρα να επαναπροσδιορίσουμε τι σημαίνει “καλή εκπαίδευση”;
Η δημιουργικότητα ως ανάγκη, όχι πολυτέλεια
Σε έναν διαρκώς μεταβαλλόμενο κόσμο, η δημιουργικότητα θεωρείται πια βασική δεξιότητα – όχι μόνο για τις τέχνες, αλλά για κάθε πεδίο: από την τεχνολογία και την επιχειρηματικότητα, μέχρι την επίλυση προβλημάτων στην καθημερινή ζωή. Παρ’ όλα αυτά, το εκπαιδευτικό σύστημα φαίνεται συχνά να λειτουργεί με λογικές που βασίζονται στη συμμόρφωση, την αποστήθιση και την «ορθή απάντηση».
Σχολείο: Ένα περιβάλλον υποστήριξης ή περιορισμού;
Οι περισσότερες σχολικές δομές είναι σχεδιασμένες γύρω από προκαθορισμένα αναλυτικά προγράμματα, εξετάσεις και αξιολόγηση με «σωστό» ή «λάθος». Αυτός ο τρόπος προσέγγισης αφήνει λίγο χώρο για ανοιχτές ερωτήσεις, πρωτότυπες σκέψεις ή διαφορετικές οπτικές. Τα παιδιά που διαπρέπουν σε δημιουργικές δεξιότητες (φαντασία, παιχνίδι, εναλλακτικές λύσεις) συχνά δεν αναγνωρίζονται ως «καλοί μαθητές» – και ίσως ούτε ως ικανά.
Η δημιουργικότητα δεν χωράει σε τετράγωνα
Από μικρή ηλικία, τα παιδιά έχουν φυσική ροπή στη φαντασία: φτιάχνουν κόσμους, ζωγραφίζουν χωρίς όρια, παίζουν χωρίς κανόνες. Όσο όμως μεγαλώνουν μέσα σε ένα σύστημα με αυστηρά πλαίσια, χάνουν συχνά την εμπιστοσύνη στη φαντασία τους. Όταν το λάθος τιμωρείται αντί να εκλαμβάνεται ως ευκαιρία μάθησης, η δημιουργικότητα σιγά-σιγά καταστέλλεται.
Υπάρχουν ελπίδες;
Ναι. Πολλά σύγχρονα σχολεία και εκπαιδευτικές προσεγγίσεις παγκοσμίως προσπαθούν να επαναφέρουν την ελεύθερη σκέψη και τη δημιουργικότητα στο προσκήνιο:
- Μέσα από project-based learning (μάθηση με εργασίες),
- Διαθεματικά προγράμματα,
- Δημιουργικά εργαστήρια (art labs, drama, makerspaces),
- Αξιολόγηση με βάση τη διαδικασία και όχι το αποτέλεσμα.
Ωστόσο, αυτά τα παραδείγματα παραμένουν μειοψηφικά, ειδικά στην Ελλάδα.
Τι μπορούν να κάνουν οι εκπαιδευτικοί και οι γονείς;
- Ενθάρρυνση της ερώτησης και της περιέργειας.
- Αποδοχή των λαθών ως μέρους της δημιουργικής διαδικασίας.
- Δημιουργία ευκαιριών για ελεύθερη έκφραση (γραφή, ζωγραφική, παιχνίδι ρόλων).
- Χρήση τεχνολογικών εργαλείων που αναδεικνύουν πολλαπλούς τύπους νοημοσύνης.
- Καλλιέργεια ενσυναίσθησης και ανοιχτού διαλόγου.
Η δημιουργικότητα δεν είναι πολυτέλεια ή προνόμιο των λίγων, είναι θεμελιώδης ανθρώπινη ανάγκη και ικανότητα. Όσο το σχολείο συνεχίζει να βασίζεται στην ομοιομορφία και την αξιολόγηση μέσω βαθμών, τόσο θα περιορίζει το μέλλον που επιθυμεί να χτίσει. Αν θέλουμε παιδιά που θα δημιουργούν, θα σκέφτονται και θα καινοτομούν, τότε πρέπει να τους επιτρέψουμε – και να τους ενθαρρύνουμε – να ονειρεύονται μέσα στην τάξη.
