Διαταραχή κοινωνικού άγχους στα παιδιά: αναγνώριση, αξιολόγηση, θεραπεία

Μια διαταραχή με έντονα συμπτώματα, που βασανίζει κάποια παιδιά, είναι το κοινωνικό άγχος. Πώς εκδηλώνεται και πώς μπορεί να αντιμετωπιστεί;

Η διαταραχή κοινωνικού άγχους (επίσης γνωστή ως «κοινωνική φοβία») είναι ένας υπερβολικός, δυσβάσταχτος φόβος για κοινωνικές καταστάσεις και συναναστροφές. Είναι ένα κοινό πρόβλημα ψυχικής υγείας, που επηρεάζει άτομα όλων των ηλικιών. Παρ’ όλο που όλοι μας ανησυχούμε κατά καιρούς για την αντιμετώπιση μιας κοινωνικής κατάστασης, για τα άτομα με διαταραχή κοινωνικού άγχους, η ανησυχία ή ο φόβος μπορεί να διαρκέσει πολύ και να επηρεάσει σοβαρά τη ζωή τους. Φοβούνται να κάνουν ή να πουν κάτι που θα οδηγήσει σε αμηχανία, ταπείνωση ή απόρριψη από άλλους. Ανησυχούν μήπως, για παράδειγμα, κοκκινίσουν, ιδρώσουν, φανούν νευρικοί ή βαρετοί, ανόητοι ή περίεργοι. Αυτοί οι φόβοι και οι ανησυχίες μπορούν να συμβούν πριν, κατά τη διάρκεια ή και μετά από οποιαδήποτε κοινωνική κατάσταση.

Τα άτομα με διαταραχή κοινωνικού άγχους συνήθως αποφεύγουν κοινωνικές καταστάσεις όπως ομαδικές δραστηριότητες, πάρτι ή συγκεντρώσεις. Αν τύχει να παραβρεθούν σε κάποιο από τα παραπάνω, αντιμετωπίζουν εξαιρετικό άγχος. Συχνά δεν μιλούν σε ομάδες ή συναντήσεις και δυσκολεύονται να ξεκινήσουν μια συνομιλία με άλλο άτομο. Εξαιτίας αυτού, μπορεί να δυσκολευτούν να παραμείνουν στο σχολείο ή στη δουλειά τους, ακόμη και αν τα πηγαίνουν καλά. Μπορεί να δυσκολεύονται να κάνουν φίλους ή να έχουν άλλες στενές σχέσεις.

Κοινωνική φοβία στα παιδιά

Τα παιδιά και οι έφηβοι μπορεί να εμφανίσουν έντονα τα σημάδια της κοινωνικής φοβίας, η οποία μπορεί να προκύψει έπειτα από κάποιο «τραύμα» (έντονο τραυματικό γεγονός) και να εξελίσσεται χωρίς να γίνει αντιληπτή από νεαρότερη ηλικία (εφηβική ηλικία για τους ενήλικες, παιδική ηλικία για τους εφήβους). Η φοβία τους αυτή μπορεί να τους κάνει να είναι εντελώς σιωπηλοί σε κοινωνικές καταστάσεις ή-ακόμα και να τις αποφεύγουν. Μπορεί να τους οδηγήσει σε πολλές απουσίες από το σχολείο, σε έντονη ευερεθιστότητα, σε αίσθημα ντροπής για τον εαυτό τους, ακόμα και σε υπερβολική εξάρτηση από τους γονείς τους.

Η κοινωνική φοβία μπορεί να δώσει σημάδια ακόμα και από την παιδική ηλικία. Για παράδειγμα, στη νηπιακή ηλικία (4-6 ετών) ένα συνεσταλμένο νήπιο -σύνηθες στην ηλικία της προσχολικής περιόδου, μια και τότε αποκτά το νήπιο την έννοια της αιδούς– που συνήθως αποφεύγει την παρεούλα, προτιμά να παίζει μόνο του, νιώθει ιδιαίτερα αμήχανα και άβολα παρουσία τρίτων (συνομηλίκων ή/και μεγαλυτέρων ) και δεν βελτιώνεται η κοινωνικότητά του με την εξοικείωση  με την ομάδα (υπό την προϋπόθεση ότι το παιδί δεν βρίσκεται στο φάσμα του αυτισμού), πιθανόν να «πάσχει» από διαταραχή κοινωνικού άγχους. Στην παιδική ηλικία (6-11 ετών), την φάση που συνήθως ονομάζουμε σχολική ηλικία, ένα παιδί μπορεί να αρχίσει να έχει σωματικά συμπτώματα, όπως πόνο στην κοιλιά, πονοκέφαλο, διάσπαση της προσοχής, τρέμουλο, σφίξιμο στο στομάχι, εφίδρωση, ακόμα και ανεβασμένους παλμούς, όταν πρόκειται να εκτεθεί σε κοινό, να πει ένα ποίημα, να δώσει μία παράσταση ή ακόμα και να πει το μάθημα μέσα στην τάξη.

Πώς θα καταλάβω εάν το παιδί μου έχει κοινωνική φοβία και δεν είναι απλώς λίγο «ντροπαλό»;

Τα παιδιά που βιώνουν κοινωνικό άγχος συνήθως:

• Είναι τελείως «αποτραβηγμένα» από κοινωνικές συναναστροφές και παρέες
• Δυσκολεύονται να κανονίσουν συναντήσεις με άλλα παιδιά ή να μπουν σε ομάδες (αθλητικές ή μη)
• Έχουν περιορισμένο αριθμό φίλων (ως και καθόλου)
• Αποφεύγουν κοινωνικές καταστάσεις στις οποίες ίσως να αποτελέσουν το επίκεντρο της προσοχής ή να ξεχωρίσουν από τους άλλους (π.χ. στο πάρτι των γενεθλίων τους, σε μια συνομιλία στο τηλέφωνο, ρωτώντας ή απαντώντας ερωτήσεις στην τάξη κ.λπ.)

Να θυμάστε πως, εάν το παιδί ντρέπεται στις κοινωνικές συναναστροφές, δεν σημαίνει αυτόματα πως «πάσχει» από κοινωνική φοβία. Η ειδοποιός διαφορά έγκειται στο γεγονός ότι το παιδί που είναι απλώς ντροπαλό έχει ικανοποιητικές, μακροχρόνιες φιλίες με άλλους και αρκετές κοινωνικές συναναστροφές, σε αντίθεση με το παιδί που «υποφέρει» από κοινωνική φοβία, η οποία το εμποδίζει να συμμετάσχει σε καθημερινές δραστηριότητες (συζητήσεις στην τάξη,  διασκεδαστικές εκδηλώσεις, πάρτι) ή να κάνει μόνιμες φιλίες.

Πώς να βοηθήσω το παιδί με κοινωνική φοβία;

Εάν το παιδί «υποφέρει» από κοινωνικό άγχος, θα χρειαστεί σίγουρα την υποστήριξή σας. Υπάρχουν πολλά πράγματα που μπορείτε να κάνετε και είναι τα εξής:

• Στο σπίτι

– Προετοιμάστε το παιδί σας για καταστάσεις που το κάνουν να αισθάνεται ανήσυχο ή φοβισμένο. Εξασκηθείτε στο σπίτι με τεχνικές που μπορούν να το βοηθήσουν την επόμενη φορά που θα «έρθει αντιμέτωπο» με ένα κοινωνικό γεγονός.

– Ενθαρρύνετε το παιδί σας να κάνει τον «ντετέκτιβ». Για παράδειγμα, εάν πιστεύει ότι όλοι θα το κοροϊδέψουν αν κάνει μια ερώτηση στην τάξη, ζητήστε του να σας εξηγήσει τι ακριβώς είναι αυτό που θεωρεί ότι θα κάνει τα άλλα παιδιά να γελάσουν μαζί του. Πώς το ξέρει ότι εκείνα θα το κοροϊδέψουν; Ποια δείγματα του έδωσαν τα υπόλοιπα παιδιά, ώστε να συμπεράνει κάτι τέτοιο και να νιώθει άβολα πριν καν αυτό συμβεί;

– Μιλήστε ανοιχτά στο παιδί σας για τις στιγμές που έχετε εσείς αισθανθεί άγχος σε κοινωνικές καταστάσεις και πώς εσείς αντιμετωπίσατε τους φόβους σας. Αυτό θα το βοηθήσει να καταλάβει ότι είναι φυσιολογικό να μιλάμε για τα συναισθήματά μας. Θα νιώσει, επίσης, ότι το καταλαβαίνετε, το υποστηρίζετε και πως κανείς δεν είναι τέλειος.

• Στο νηπιαγωγείο, στο σχολείο ή σε άλλες κοινωνικές εκδηλώσεις

– Ενθαρρύνετε ευγενικά το παιδί σας να συμμετάσχει σε κοινωνικές καταστάσεις και να ξεκινήσει νέες δραστηριότητες. Η αποφυγή τους θα επιδεινώσει το πρόβλημα.

– Μην αναγκάζετε το παιδί σας να μιλήσει ή να κάνει πράγματα μπροστά σε άλλους ανθρώπους. Όταν βρίσκεστε με άλλα άτομα, αποφύγετε να πείτε πράγματα όπως “Έλα. Πες γεια στο κοριτσάκι. Μην ντρέπεσαι». Η κοινωνική φοβία ενός παιδιού μεγεθύνεται όταν το πιέζετε να γίνει ξαφνικά κοινωνικό.

– Μην τιμωρείτε ή επιπλήττετε το παιδί σας για «αποτυχία» στις κοινωνικές συναναστροφές. Θέλει χρόνο, υπομονή και επιμονή για να ξεπεράσει τη φοβία του.

– Προσπαθήστε να αποφύγετε να μιλάτε εκ μέρους του παιδιού σας ενώ αυτό είναι παρόν, γιατί αυτό σίγουρα θα επιδεινώσει το πρόβλημα.

– Είναι καλό να ενημερώσετε τον παιδικό σταθμό, το νηπιαγωγείο ή το σχολείο του παιδιού σας για αυτό του το άγχος. Επίσης, ενημερώστε τους για τις τακτικές που ακολουθείτε για να βοηθήσετε το παιδί σας. Με αυτόν τον τρόπο, άλλα άτομα στο περιβάλλον του παιδιού σας -εκπαιδευτικοί, συμμαθητές, φίλοι- μπορούν να παράσχουν και αυτά σταθερή υποστήριξη, η οποία θα δράσει σωρευτικά και θα λύσει ευκολότερα το πρόβλημα.

Κλείνοντας, είναι λανθασμένη η πεποίθηση μερικών – παιδιών, εφήβων και ενηλίκων – ότι το κοινωνικό άγχος είναι ένα προσωπικό τους ελάττωμα, μια αποτυχία· το κοινωνικό άγχος είναι μια αναγνωρισμένη διαταραχή, η οποία μπορεί να εντοπιστεί, να αντιμετωπιστεί, να ξεπεραστεί ολοκληρωτικά και, τελικά, να αποτελέσει μακρινό παρελθόν για το άτομο.

Πηγές

«Social anxiety disorder: recognition, assessment and treatment», nice.org.uk

«Κοινωνική φοβία ή κοινωνικό άγχος (διαταραχή κοινωνικού άγχους)», polyiatreiomedica.gr

«Social anxiety in children», raisingchildren.net.au

Συντάκτης: Δήμητρα Πήττα, Εκπαιδευτικός & Επιστήμονας Ψυχικής Υγείας

Influence:

Είμαι απόφοιτος της Λεοντείου Σχολής Νέας Σμύρνης και Αριστούχος του Παιδαγωγικού Τμήματος Δημοτικής Εκπαίδευσης Αθηνών…