Πώς ακριβώς επηρεάζει το στρες το σώμα και το μυαλό; Τι κάνει το στρες τόσο ισχυρό δείκτη της συνολικής μας …
Μπορεί το Στρες να είναι ευκαιρία;
Ο πρωτοπόρος ερευνητής στο χώρο της φυσιολογίας, Δρ. Hans Seyle χαρακτηριστικά αναφέρει πως “καθένας ξέρει τι είναι το στρες, αλλά κανείς στην πραγματικότητα δεν ξέρει”.
Είμαστε καθημερινά μάρτυρες της παραδοξότητας που περιγράφει ο Seyle τόσο σε προσωπικό, σε κοινωνικό όσο και σε ιατρικό επίπεδο. Η ασάφεια γύρω από τον ορισμό του στρες αντικατοπτρίζεται στο γεγονός ότι συχνά η λέξη “στρες” χρησιμοποιείται για να περιγράψει συγκεκριμένα συμπτώματα αγχωδών διαταραχών ή συμπτώματα από την ανεπαρκή ανταπόκριση του οργανισμού σε ένα ψυχικό ή/και φυσικό στρεσογόνο ερέθισμα, μια συνθήκη που αναφέρεται στη βιβλιογραφία ως “δυσομοιόσταση” ή “κακόσταση”. Το στρες, όμως, δεν είναι εξορισμού επιβλαβές, ούτε ταυτίζεται μοιραία με παθολογικές εκδηλώσεις. H πεποίθηση ότι το στρες πρέπει οπωσδήποτε να αποφεύγεται, φαίνεται να αποτελεί πλάνη που μας στερεί την ευκαιρία που το συνοδεύει.
Ορισμός του στρες
Έχουν γίνει διαχρονικά πολλές απόπειρες να οριστεί με ακρίβεια το στρες με την πλέον σύγχρονη να είναι του διεθνούς φήμης Καθηγητή Παιδιατρικής κι Ενδοκρινολογίας κ. Γ. Χρούσου, σύμφωνα με την οποία “Στρες είναι η κατάσταση απειλής ή θεωρούμενης απειλής της ομοιόστασης, η οποία αποκαθίσταται μέσα από ένα σύνθετο πλέγμα συμπεριφορικών και φυσιολογικών ανταποκρίσεων προσαρμογής του οργανισμού”. Με τον όρο “Ομοιόσταση” περιγράφεται η σοφή, σύνθετη και δυναμική ισορροπία που με πολλούς μηχανισμούς και συστήματα διατηρεί το σώμα μας, η οποία ουσιαστικά συμβάλλει στη διατήρηση της ζωής. Πρωταγωνιστική θέση στη διατήρηση αυτής της ομοιόστασης έχει το Σύστημα του Στρες, το οποίο εντοπίζεται τόσο σε περιοχές του Κεντρικού Νευρικού Συστήματος όσο και σε περιφερειακά όργανα και καλείται να διαχειριστεί οποιοδήποτε ερέθισμα θεωρηθεί στρεσογόνο σε βιο-ψυχολογική διάσταση. Η δυσλειτουργία του συστήματος αυτού σχετίζεται με σωματικές και συμπεριφορικές διαταραχές, καθώς και με διάφορα νοσήματα.
Η κάθε αλλαγή είναι μια νεα πρόκληση
Σε όλους τους οργανισμούς, οποιαδήποτε αλλαγή μπορεί να θεωρηθεί πρόκληση και συνοδεύεται από ένα βαθμό στρες. Η μετάβαση από μια γνώριμη κατάσταση, μέσα από μια περίοδο αβεβαιότητας προς μια νέα ισορροπία είναι μια διαδρομή που απαιτεί από τους οργανισμούς αυξημένη προσπάθεια. Σε πολλούς σταθμούς της εξέλιξης του ανθρώπινου – κι όχι μόνο – είδους, μια εξωτερική πίεση, ένας στρεσογόνος παράγοντας όπως η έλλειψη τροφής, μια φυσική καταστροφή, μια πανδημία ωθούσε τους οργανισμούς που τελικά κατάφεραν να επιβιώσουν, στην εγκατάσταση μιας νέας ισορροπίας και στην αναζήτηση νέων δρόμων, ως τότε δύσβατων. Από τη βάδιση στα δύο πόδια κι από τον περιπλανητή νομά ως τις κοινότητες και τις πολιτείες, ο άνθρωπος έκανε, με την καταλυτική επίδραση εξωτερικών κι εσωτερικών παραγόντων, τη βέλτιστη για την εξέλιξη και επιβίωσή του προσαρμογή – αναδεικνύοντας τελικά πως η προσαρμοστικότητα είναι ίσως η μεγαλύτερη ευφυΐα ενός οργανισμού. Με ανάλογο τρόπο, το δώρο της εξέλιξης στους οργανισμούς, το Σύστημα του Στρες καλείται να επαναφέρει τον οργανισμό σε μια κατάσταση ομοιόστασης που μπορεί να είναι ανάλογη με την προηγούμενη ή ελαττωματική λόγω ανεπάρκειας ή υπέρβασης των μηχανισμών. Μπορεί, όμως, όχι μόνο να επαναφέρει τον οργανισμό στα επίπεδα της πρότερης υγιούς ομοιόστασης, αλλά να εγκαταστήσει και νέες, ωφέλιμες τροποποιήσεις που τελικά να επιφέρουν μια βελτιωμένη ομοιόσταση, κατάσταση που περιγράφεται ως “υπερ-ομοιόσταση”.
Αναλαμβάνοντας δράση
Σημαντικό ρόλο στην αντίδραση μας στο στρες φαίνεται να παίζει όχι τόσο το είδος των στρεσογόνων ερεθισμάτων – αν και συγκεκριμένα ψυχοπιεστικά γεγονότα διαταράσουν περισσότερο την ομοιόσταση μας από κάποια άλλα – μα ο τρόπος με τον οποίο οι ίδιοι αντιλαμβανόμαστε έναν παράγοντα ως στρεσογόνο κι ο τρόπος που τον αντιμετωπίζουμε.
Εδώ αξίζει να σημειωθεί πως το άγχος είναι απόρροια της αμφισβήτησης του ατόμου ότι έχει την ικανότητα να αντιμετωπίσει μια κατάσταση που του προκαλεί στρες, με αποτέλεσμα ανησυχία και φόβο χωρίς προφανές αίτιο. Αν και η εκδήλωση του άγχους έχει, επίσης, τόσο βιολογικό όσο και ψυχολογικό υπόβαθρο, ωστόσο δεν είναι ταυτόσημη έννοια με εκείνη του στρες. Είναι σημαντικό το άτομο να μπορεί να διακρίνει τον παράγοντα που του προκαλεί στρες και να νιώθει ικανό να διαχειριστεί την κατάσταση αποτελεσματικά.
Πέρα από τη στάθμιση και τροποποίηση σωματικών στρεσογόνων παραγόντων, όπως είναι το κάπνισμα, η παχυσαρκία, μια ασθένεια, η υπερβολική ή καθόλου γυμναστική, ο υποσιτισμός, η έλλειψη ύπνου κ.α. που κρατούν τον οργανισμό σε μια κατάσταση κακόσταστης, το ψυχοκοινωνικό στρες φαίνεται να παίζει καθοριστικό επιβαρυντικό ρόλο στην καθημερινότητα του σύγχρονου ανθρώπου και να χρήζει επίσης σημαντικής φροντίδας.
Οι άνθρωποι που ανταποκρίνονται καλύτερα στις καταστάσεις στρες φαίνεται να διαθέτουν μια μορφή ανθεκτικότητας, που τους εξασφαλίζει το κουράγιο να αντικρίσουν τη δυσκολία ως ευκαιρία και να αναζητήσουν τρόπους να την αξιοποιήσουν. Όσο ιδανικό κι αν ακούγεται αυτό είναι μια δεξιότητα που καλλιεργείται.
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ: Life Skills Experience Program: Ένα πλήρες πρόγραμμα εκπαίδευσης σε 10 δεξιότητες ζωής- Πώς μπορεί να σας ωφελήσει και όλα όσα θέλετε να μάθετε!
Υπάρχουν τρεις διακριτοί άξονες που συγκροτούν μια ανθεκτική θέση:
- Η δέσμευση ότι το κέρδος που θα αποκτήσεις όταν διαχειριστείς σωστά μια απαιτητική κατάσταση είναι πιο σημαντικό από τη δυσκολία. Η επικέντρωση της προσοχής είναι στη δημιουργία, όχι στην αστοχία.
- Η επιμονή να αναλάβεις την ευθύνη και η πίστη ότι έχεις τον έλεγχο που σου αναλογεί σε μια απαιτητική συνθήκη. Η ευθύνη από μόνη της μπορεί να είναι πολύ στρεσογόνος, αλλά έχει φανεί πως η παθητική στάση απέναντι στο πρόβλημα είναι περισσότερο επιβλαβής. Το άτομο εμπιστεύεται ότι είναι ικανό κι εξαρτάται από το ίδιο το πώς θα ανταπεξέλθει βέλτιστα.
- Η αποδοχή ότι η πρόκληση είναι αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής, για όλους. Αν αποφεύγεις την πρόκληση είναι σαν να αποφεύγεις την πρόοδο, σαν να αποφεύγεις την ευκαιρία για μια καλύτερη ζωή.
Η κάθε δυσκολία που εμφανίζεται στη μέρα, πόσο μάλλον στη ζωή μας, μπορεί να γίνει Δάσκαλος αρκεί να είμαστε δεκτικοί, παρατηρητικοί και θαρραλέοι να ακούσουμε τι μπορεί να έχει να μας πει.
Μια σοβαρή πλάνη στην οποία συχνά υποπίπτουμε κι όχι αδίκως, είναι πως το ωφέλιμο έρχεται πάντα ως αρεστό. Το ωφέλιμο δεν είναι πάντοτε αρεστό και το αρεστό δεν είναι πάντα ωφέλιμο. Είναι πρόκληση μιας ολόκληρης ζωής – που μπορεί να μην είναι τόσο εύκολη όσο είναι ενδιαφέρουσα – να καταφέρουμε να τα διακρίνουμε και να τα αξιοποιήσουμε όπως μας αξίζει.
