Αριστοτέλης: Η φιλία είναι καταφύγιο

Η φιλία για τον Αριστοτέλη είναι το καταφύγιό μας και η λειτουργία του φίλου σαν δεύτερος εαυτός είναι να προσφέρει οτιδήποτε δεν μπορώ να προσφέρω στον εαυτό μου.

Το θέμα της φιλίας είναι από τα σημαντικότερα θέματα φιλοσοφικών και ιστορικών συζητήσεων και συγγραμμάτων της αρχαιότητας. Στο μυαλό πολλών ανθρώπων, η φιλία σχετίζεται με το κουράγιο, αποτελώντας μια μορφή πνευματικής αντίστασης της ανθρώπινης υπόστασης απέναντι σε φαινόμενα όπως η τυραννία και η αδικία.

Ο Αριστοτέλης θίγει το ζήτημα της φιλίας εντός των βιβλίων 8 και 9 της πραγματείας Ηθικής Νικομαχείας. Εντός των βιβλίων, θέτει το ζήτημα πως οι φίλοι μπορούν να θεωρηθούν ως ένα είδος δεύτερου εαυτού και  διαχωρίζει τη φιλία σε τρεις (3) κατηγορίες:

Φιλία της Ευχαρίστησης: Οι φιλίες της ευχαρίστησης βασίζονται στην ευχαρίστηση που προσφέρει η παρέα των ανθρώπων και μόνο. Ένα παράδειγμα φιλίας ευχαρίστησης είναι οι άνθρωποι που βγαίνουν για να πάνε για μία μπύρα, οι οποίοι στην περίπτωση που σταματήσουν να απολαμβάνουν αυτή τη δραστηριότητα, ενδέχεται να τερματίσουν και τη φιλία τους.

Φιλία της Χρησιμότητας: Η φιλία της χρησιμότητας αναφέρεται σε αυτόν τον τύπο φιλιών, οι οποίες δημιουργούνται χωρίς να υπολογίζεται το άλλο άτομο. Για παράδειγμα, όταν ένα έμπορος αγοράζει πρώτες ύλες, θα πρέπει να συναντήσει τον προμηθευτή, συνάπτοντας μία σχέση η οποία είναι αρκετά επιφανειακή. Ο μόνος λόγος για τον οποίο αυτά τα δύο άτομα έχουν επικοινωνία, είναι για να μπορέσουν να συναλλαχθούν στα πλαίσια της επαγγελματικής σχέσης τους. Τυπικά, οι φιλίες της χρησιμότητας είναι η μοναδική κατηγορία φιλίας στην οποία μπορούν να υπάρξουν διαπληκτισμοί και εντάσεις.

Φιλία του Καλού: Ονομάζονται αυτού του είδους οι φιλίες οι οποίες εμπεριέχουν την απόλαυση των χαρακτήρων που εμπλέκονται σε αυτή. Για όσο διάστημα αυτοί οι χαρακτήρες παραμείνουν απαράλλαχτοι, η σχέση τους θα αντέχει επειδή νοιάζονται ο ένας για τον άλλον. Αυτή η φιλία αποτελεί την καλύτερη μορφή φιλίας, μία κατηγορία η οποία στην σύγχρονη εποχή αποκαλείται ως «πραγματική φιλία».

Ο Αριστοτέλης σημειώνει πως οι φίλοι είναι το μοναδικό καταφύγιο των ανθρώπων, όταν πλήττονται από ατυχή συμβάντα ή ανέχεια. Για τους νέους, οι φιλίες αποτελούν ένα τρόπο αποφυγής της αποξένωσης και της απομόνωσης. Για τους μεγαλύτερους ηλικιακά ανθρώπους, οι φιλίες αποτελούν ένα χρήσιμο μέσο για την εξυπηρέτηση των αναγκών τους, καθώς και μία ενίσχυση των διαφόρων δραστηριοτήτων στις οποίες αποτυγχάνουν λόγω αδυναμίας.

Φιλία και αγάπη

Τα διαφορετικά είδη της φιλίας μπορούν να αποσαφηνισθούν, εάν κανείς επικεντρωθεί στην έννοια της αγάπης, εστιάζοντας στον τρόπο με τον οποίο τα αγαπητά αντικείμενα έχουν τη δυνατότητα να «αγαπηθούν». Ως αγαπητά αντικείμενα θεωρούνται εκείνα τα οποία είναι ευχάριστα, καλής φύσεως και χρήσιμα. Για αυτό τον λόγο, οι φιλίες συνάπτονται με βάση το καλό και την ευχαρίστηση την οποία απορρέουν, η οποία δύναται να είναι και χρήσιμη. Αμφισβητεί πως η φιλία χωρίς τα στοιχεία της καλοσύνης και της ευχαρίστησης μπορεί να αποτελεί μια φιλία επιθυμητή ή αγαπημένη. Εδώ, το κύριο επιχείρημα είναι πως η εντύπωση που δημιουργείται είναι αμιγώς ένα συναίσθημα, ενώ η φιλία αποτελεί μία κατάσταση χαρακτήρα. Η αμοιβαία αγάπη για συγκεκριμένες επιλογές απορρέει από την κατάσταση χαρακτήρα των φίλων. Οι άνθρωποι έχουν την τάση να εύχονται καλή τύχη σε όσους αγαπούν, όχι μόνο εξαιτίας ενός συναισθήματος, αλλά ως αποτέλεσμα μιας συγκεκριμένης κατάστασης χαρακτήρα. Όσον αφορά την αγάπη μεταξύ φίλων, οι άνθρωποι δείχνουν την αγάπη τους σε οτιδήποτε είναι καλό για αυτούς.

Ο φίλος είναι ο δεύτερος εαυτός μας

Ο Αριστοτέλης ολοκληρώνει την λογική ανάλυση λέγοντας πως για να υπάρξει κάποιος φίλος, θα πρέπει ιδανικά να είναι καλός στους φίλους του. Τότε, με αυτό τον τρόπο, ο καθένας από αυτούς θα αγαπήσει τα καλά στοιχεία του χαρακτήρα του, ανταποδίδοντας την καλοσύνη αυτή μέσα από την καλή θέληση και την ευχαρίστηση της παρέας. Υπό αυτή την έννοια, η φιλία τείνει να παρουσιάζει τα ίδια χαρακτηριστικά με την έννοια της ισότητας. Συμπτωματικά, και τα δύο χαρακτηριστικά της καλής θέλησης και της ευχαρίστησης εμφανίζονται στις έννοιες της φιλίας και της ισότητας. Για να υπάρξει κάποιος φίλος, θα πρέπει ιδανικά να είναι καλός στους φίλους του. Ακόμη και οι άνθρωποι οι οποίοι έχουν στην κατοχή τους όλα τα αγαθά τα οποία θα χρειαστούν κατά τη διάρκεια της ζωής τους έχουν την ανάγκη των φίλων.

Η λειτουργία του φίλου που αποτελεί δεύτερο εαυτόν (TheNicomacheanEthics, p. 1169b5-7), είναι να του προσφέρει οτιδήποτε δεν μπορεί να προσφέρει στον εαυτό του. Ακολουθώντας τη λογική αυτή, ένας άνθρωπος ευτυχισμένος δεν χρειάζεται τίποτα, συμπεριλαμβανόμενης μιας φιλίας, κάτι το οποίο αποτελεί το ύψιστο από τα εξωτερικά καλά (Caluori, 2012).

Ο ευτυχισμένος άνθρωπος δεν είναι μοναχικός

Στο δεύτερο επιχείρημα που θέτει, ο φιλόσοφος προτείνει πως ένας ευτυχισμένος άνθρωπος δεν είναι ένας μοναχικός άνθρωπος. Είναι ένα κοινωνικό ον, το οποίο είναι σχεδιασμένο από την φύση να αλληλεπιδρά και να ζει εντός κοινωνιών. Για  τον λόγο αυτό, κανείς δεν πρέπει να ζει μοναχικά, ακόμη και αν έχει στην κατοχή του όλα εκείνα τα πράγματα τα οποία θεωρεί πως του προσφέρουν χαρά.

Ως ένα κοινωνικό ον, ο άνθρωπος πρέπει να είναι ενταγμένος εντός μιας κοινωνίας επειδή του παρέχει όλα εκείνα τα στοιχεία τα οποία είναι φυσικά καλά. Ως αποτέλεσμα αυτού, ένας χαρούμενος άνθρωπος χρειάζεται φίλους για να είναι πραγματικά ευτυχισμένος.

Συντάκτης: Μαίρη Κατάρτη,

Influence:

Αρθρογράφος του flowmagazine.gr.