Απόγνωση και ευθύνη: Μερικές σκέψεις του Ε. Παπανούτσου

Τα τελευταία χρόνια αυξάνονται οι φωνές εκείνων που τα βλέπουν όλα μαύρα και δηλώνουν κατηγορηματικά ότι δεν υπάρχει μέλλον για την ανθρωπότητα. Ο άνθρωπος, σύντομα, θα βρει τον όλεθρο, τον δρόμο του οποίου ετοίμασε με τα ίδια του τα χέρια. Οι προφήτες της απελπισίας μας προτρέπουν να κοιτάξουμε γύρω μας, να αναλύσουμε τα γεγονότα για να δούμε με πόσο γρήγορο ρυθμό συντελείται η αποσύνθεση. Η φθορά της κοινωνίας είναι τέτοια που στερεί κάθε ελπίδα. Είναι, όντως, έτσι τα πράγματα; Δεν υπάρχει μέλλον για τον άνθρωπο; Μπορεί να κάνει κάτι ο ίδιος για να αναστρέψει την κατάσταση;

Ο Ευάγγελος Παπανούτσος, φιλόσοφος και παιδαγωγός, έγραφε το 1961 στο βιβλίο του Πρακτική φιλοσοφία: “Δεν ισχυρίζομαι ότι δεν υπάρχουν στην εποχή μας τα στοιχεία της φθοράς που ενεργούν αποσυνθετικά. …Το κήρυγμα όμως, της απελπισίας μόνο να υπονομεύσει μπορεί, όχι να οικοδομήσει. Σκορπάει την ηττοπάθεια, αναχαιτίζει τις καλές προθέσεις, μεγαλώνει τη σύγχυση. Κι εκείνος που βγαίνει κερδισμένος, στο τέλος, δεν είναι ο άνθρωπος, αλλά ο δαίμονας του κακού. Όποιος πιστεύει στο καλό, το βοηθάει να νικήσει. Και όποιος παντού βλέπει τη δυστυχία και τη διαστροφή, τον εκφυλισμό και το ψεύδος, γίνεται – χωρίς να το θέλει – σύμμαχός τους. Έπειτα, ακόμη κι αν περισσότερες πιθανότητες υπάρχουν ο κόσμος μας να εξολοθρευτεί και λιγότερες να σωθεί, τι έχουμε να κερδίσουμε στοιχηματίζοντας στο πρώτο;”

Ο Παπανούτσος ισχυρίζεται ότι όποιος τιμά και αγαπά τον άνθρωπο, ποτέ, δεν απελπίζεται. Ξέρει από πείρα ότι μέσα σ’ αυτό το τρομερό ζώο υπάρχει ένα σκληρός πυρήνας που αντιστέκεται θριαμβευτικά στη φθορά της ιστορίας. Υπό τον όρο όλοι, μικροί και μεγάλοι, να αναλάβουμε τις ευθύνες μας. Γιατί, κατά βάθος, μόνο γι’ αυτό πρόκειται: θα νίψουμε τα χέρια μας σαν τον Πιλάτο, ή με το σταυρό στον ώμο θα τραβήξουμε μπροστά σα να πηγαίνουμε σε πανηγύρι;

Συνεχίζοντας, αναφέρει πως: “Μία από τις βολικές αδυναμίες του ανθρώπου είναι να αποδίδει σε εξωτερικά αίτια και αυτές ακόμα τις μεταβολές που έρχονται από μέσα του. Όταν αλλάζει ξαφνικά και απότομα τη στάση του απέναντι στη ζωή και στον κόσμο, αντί να κοιτάζει πρώτα μέσα του να βρει τι έχει μετακινηθεί, αναζητεί έξω, στο βουβό βασίλειο των υλικών στοιχείων ή στην απρόσωπη μάζα του συλλογικού βίου, τις δυνάμεις που μπορούν να θεωρηθούν υπαίτιες, άρα και υπεύθυνες για την ανατροπή. Βέβαια, είναι πολύ μικρός για να θεωρηθεί κύριος της μοίρας του. Εντούτοις, πάρα πολλά – περισσότερα απ’ όσα ο ίδιος φαντάζεται- εξαρτώνται από αυτόν. Συχνά, τα πράγματα αποκτούν μικρό ή μεγάλο βάρος ανάλογα με την προσοχή που τους χαρίζει, και όχι σπάνια, τα γεγονότα έχουν το μέγεθός που τους δίνει η εκτίμησή του. Την ευθύνη, λοιπόν, όπως και να ‘χει, δεν μπορεί να την διώξει από τους ώμους του. Είναι, τουλάχιστον, συνυπεύθυνος για ό,τι γίνεται, αφού επεμβαίνει στο πεπρωμένο του όχι μόνο με τις πράξεις, αλλά και με τις παραλείψεις του. Ακόμα και ό,τι αποφασίζεται ερήμην του (από τη φύση ή από την Ιστορία) πραγματοποιείται με τη συγκατάθεσή του ή με την έλλειψη της αντίστασης του, με την παρουσία ή με την απουσία του…”

Αυτό σημαίνει ότι απ’ όλα μπορούμε να γλιτώσουμε, όχι, όμως, και από το βάρος της ευθύνης.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ: Η φιλοσοφία του Γιν-Γιανγκ: Μπορεί μέσα στο σκοτάδι να υπάρξει φως;

Συντάκτης: Ευρυδίκη Αγάτσα,

Influence:

Αρθρογράφος του flowmagazine.gr.