Η συμβουλή της γιαγιάς «αυτόν που σε κάνει να γελάς, αυτόν και να επιλέξεις», ίσως να μην είναι απλά μια …
Ανάμεσα στο «πάντα» και στο «ποτέ» των σχέσεων
Στις σχέσεις μας –φιλικές, οικογενειακές, αλλά κυρίως ερωτικές– οι λέξεις «πάντα» και «ποτέ» εμφανίζονται συχνά. Είναι δύο μικρές λέξεις με τεράστια δύναμη: μπορούν να πληγώσουν βαθιά ή να γίνουν οι πιο δυνατοί όρκοι αγάπης. Η λεγόμενη «θεωρία του Πάντα και του Ποτέ» εξετάζει ακριβώς αυτό: πώς οι απόλυτοι χαρακτηρισμοί καθορίζουν την επικοινωνία, τη συναισθηματική ένταση και τη μοίρα μιας σχέσης.
Σε στιγμές θυμού, το «πάντα» και το «ποτέ» βγαίνουν σαν αιχμηρά βέλη: «Ποτέ δεν με ακούς», «Πάντα με κρίνεις». Τέτοιες φράσεις λειτουργούν σαν παγίδες, γιατί δεν περιγράφουν την αλήθεια. Κανείς δεν είναι «πάντα» αδιάφορος ή «ποτέ» υποστηρικτικός. Είναι η γνωστική παραμόρφωση του «άσπρο ή μαύρο», που στον καβγά μάς κάνει να ξεχνάμε τις αποχρώσεις του «γκρι». Το αποτέλεσμα; Ο σύντροφος αισθάνεται άδικα κατηγορημένος και απομακρύνεται αντί να πλησιάσει.
Η ψυχολογία μιλάει για «άσπρο ή μαύρο» στη σκέψη –τη συνήθεια να βλέπουμε τα πράγματα χωρίς αποχρώσεις. Έτσι, σε μια σχέση, το «πάντα» και το «ποτέ» κλείνουν τον άλλον σε έναν ρόλο: τον αδιάφορο, τον εγωιστή, τον απόντα. Κι εκεί αρχίζει η απόσταση. Αντί να περιγράψουμε το πώς νιώθουμε σε μια στιγμή, του κολλάμε μια ταμπέλα που τον πνίγει.
Όμως υπάρχει και η άλλη όψη. Στον έρωτα, τα ίδια απόλυτα λόγια γίνονται όρκοι αιώνιοι. Όταν λες «Σ’ αγαπώ για πάντα», δεν μιλάς για χρονοδιαγράμματα αλλά για συναίσθημα. Το «για πάντα» είναι η υπόσχεση ότι η αγάπη σου ξεπερνά τις αλλαγές του χρόνου, ότι βλέπεις τον άλλον δίπλα σου σε κάθε εποχή της ζωής. Είναι η ανάγκη του ανθρώπου να αγκυροβολήσει σε κάτι σταθερό μέσα στην αβεβαιότητα του κόσμου. Είναι η ανάγκη του να δημιουργήσει ένα «πάντα» –που θεωρητικά ποτέ κανείς δεν κατάφερε– ώστε να αποδείξει πως η δική του αγάπη δεν υπήρξε ξανά, δεν κατάφερε κανείς να τη ζήσει. Είναι η ανάγκη του που δημιουργείται από τη στιγμή και μόνο αυτήν αφορά, εν τέλει. Είναι η δύναμη που σου δίνει ο έρωτας. Αυτή η ανίκητη, που σ’ αφήνει να πετάς, να δημιουργείς, να προσφέρεις, να ανασαίνεις αλλιώς.
Αντίστοιχα, το «Δεν θα σε αφήσω ποτέ» κουβαλά μια δύναμη σχεδόν ιερή. Κανείς δεν μπορεί να ξέρει τι θα φέρει η ζωή· όμως τη στιγμή που ξεστομίζεται αυτή η φράση, γεννιέται ένας όρκος. Το «ποτέ» εδώ δεν είναι απόλυτη βεβαιότητα, αλλά απόλυτη πρόθεση: μια δέσμευση ότι, όσο κι αν δοκιμαστούμε, η καρδιά μου θα μένει δεμένη με τη δική σου.
Έτσι, η θεωρία του «Πάντα και του Ποτέ» μάς δείχνει το παράδοξο της ανθρώπινης φύσης: οι ίδιες λέξεις που μπορούν να καταστρέψουν μια σχέση με κατηγορίες, μπορούν και να τη στηρίξουν με όρκους. Το μυστικό είναι η συνειδητότητα. Αντί να κατηγορούμε με «ποτέ» και «πάντα» όταν θυμώνουμε, μπορούμε να τα κρατήσουμε για τις στιγμές της αγάπης: εκεί όπου γίνονται υπόσχεση, δέσμευση και όνειρο.
Κι εδώ μπαίνει μια σημαντική αλήθεια: το «για πάντα» στο «σ’ αγαπώ» και το «ποτέ» στο «να σ’ αφήσω» στην πραγματικότητα δεν υπάρχουν. Είναι η ανάγκη μας να εκφράσουμε όλα όσα νιώθουμε, να χωρέσουμε το άπειρο σε δύο λέξεις. Δεν είναι πίστη στην αιωνιότητα καθαυτή, αλλά στη στιγμή που θέλουμε να γίνει αιώνια. Είναι το βλέμμα, η αγκαλιά, το φιλί που θέλουμε να κρατήσουμε ζωντανό για πάντα, έστω κι αν ξέρουμε ότι ο χρόνος δεν σταματά.
Τελικά, υφίστανται άραγε το «πάντα» και το «ποτέ»; Ίσως όχι με την απόλυτη έννοια. Στη ζωή όλα αλλάζουν. Όμως στον έρωτα, έστω για μια στιγμή, οι λέξεις αυτές γίνονται αληθινές. Γιατί δεν μετριούνται με το ρολόι· μετριούνται με την καρδιά. Και γι’ αυτό θα συνεχίσουμε να τις ψιθυρίζουμε, ξέροντας πως, έστω κι αν δεν υπάρχουν, είναι ο μόνος τρόπος να πούμε την αγάπη μας χωρίς όρια και ποιος κρυφά μέσα του δεν ελπίζει σε στιγμές χωρίς όρια;;;;
Οι σχέσεις δεν είναι μόνο λογική· είναι κυρίως συναίσθημα. Και το συναίσθημα θέλει απόλυτα. Τα θέλει όλα ή τίποτα. Θέλει να πει «Σ’ αγαπώ για πάντα» και «Δεν θα σε αφήσω ποτέ», ακόμα κι αν ξέρει πως η ζωή είναι γεμάτη απρόβλεπτα. Γιατί χωρίς αυτά τα μεγάλα, γενναία λόγια, καμία αγάπη δεν θα τολμούσε να υπάρξει και κανένα όνειρο δεν θ’ άγγιζε κρυφά την πραγματικότητα.
