Αφιέρωμα στην Τζένη Μαστοράκη (1949 – 30 Ιουλίου 2024)

Η Τζένη Μαστοράκη γεννήθηκε στην Αθήνα το 1949 και σπούδασε Βυζαντινή και Μεσαιωνική Φιλολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Από τα πρώτα της βήματα στον λογοτεχνικό χώρο, έδειξε ότι ανήκει στους δημιουργούς που θα αφήσουν ανεξίτηλο το αποτύπωμά τους στη σύγχρονη ελληνική λογοτεχνία.

Πρωτοεμφανίστηκε το 1971 στην Ποιητική Αντι-Ανθολογία του Δημήτρη Ιατρόπουλου με την ποιητική συλλογή Το Συναξάρι της Αγίας Νιότης. Το πρώτο της βιβλίο, με τίτλο Διόδια, εκδόθηκε το 1972, σηματοδοτώντας την είσοδό της στον κόσμο της ποίησης με μια φωνή τολμηρή και ανανεωτική.

Ανήκε στη Γενιά του ’70, μια ομάδα Ελλήνων συγγραφέων και ποιητών που ξεκίνησαν να δημοσιεύουν τα έργα τους κατά τη δεκαετία του 1970, ειδικότερα κατά τα τελευταία χρόνια της Χούντας των Συνταγματαρχών και τα πρώτα χρόνια της Μεταπολίτευσης.

Το έργο της χαρακτηρίζεται από βαθιά σύνδεση με την ελληνική γλώσσα, καθώς και από την ικανότητά της να συνδυάζει την παράδοση με τον μοντερνισμό. Αυτή η ιδιαιτερότητα δεν άφησε ασυγκίνητους καταξιωμένους δημιουργούς, όπως ο Γιάννης Ρίτσος και η Νανά Καλλιανέση, που υποστήριξαν ενεργά την εξέλιξή της.

Η ποίησή της εντάσσεται σε μια παράδοση που συνομιλεί με τον μύθο, τη λογοτεχνική μνήμη και την ανθρώπινη εμπειρία. Μεταξύ των πιο σημαντικών έργων της συγκαταλέγεται το Μ’ ένα στεφάνι φως (1989), εμπνευσμένο από το έργο του Διονυσίου Σολωμού.

Το βιβλίο αυτό συγκέντρωσε την καθολική αποδοχή τόσο της κριτικής όσο και του κοινού, με επαίνους να εστιάζουν στην αριστοτεχνική χρήση της ελληνικής γλώσσας και στη δημιουργική αξιοποίηση της μυθοποιητικής παράδοσης. Η συμβολή της Τζένης Μαστοράκη αναγνωρίστηκε από σημαντικές προσωπικότητες, όπως ο Γ.Π. Σαββίδης και ο Δ. Μαρωνίτης, που υπογράμμισαν την πρωτοτυπία και τη δύναμη του έργου της.

Παράλληλα με την ποιητική της παραγωγή, η Μαστοράκη υπήρξε εξαιρετική μεταφράστρια. Το μεταφραστικό της έργο περιλαμβάνει ξένη πεζογραφία, θεατρικά έργα, δοκίμια, μελέτες και παιδική λογοτεχνία.

Οι ικανότητές της στη μετάφραση την ανέδειξαν σε μια από τις κορυφαίες Ελληνίδες μεταφράστριες της εποχής της. Το 1989 τιμήθηκε με το βραβείο Thornton Niven Wilder από το Translation Center του Πανεπιστημίου Κολούμπια της Νέας Υόρκης για το σύνολο του μεταφραστικού της έργου.

Επιπλέον, το 1992 έλαβε το ειδικό βραβείο του IBBY (International Board on Books for Young People) για τη μετάφραση του παιδικού βιβλίου Ο ταξιδιώτης της αυγής του C.S. Lewis.

Το μεταφραστικό της έργο συνδύαζε τη φιλολογική ακρίβεια με την καλλιτεχνική ευαισθησία, προσφέροντας στο ελληνικό κοινό εξαιρετικές αποδόσεις ξένων λογοτεχνικών κειμένων.

Η διεθνής διάσταση του έργου της αποδεικνύεται από τη μετάφραση των ποιημάτων της σε διάφορες γλώσσες. Τα ποιήματά της δημοσιεύθηκαν σε ανθολογίες και λογοτεχνικά περιοδικά σε όλο τον κόσμο, καταφέρνοντας να αγγίξουν το ευρύτερο αναγνωστικό κοινό.

Η συμβολή της Μαστοράκη στη σύγχρονη ελληνική λογοτεχνία αναγνωρίστηκε και από τη διεθνή ακαδημαϊκή κοινότητα. Η Karen Van Dyck, διευθύντρια του προγράμματος ελληνικών σπουδών στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια, αφιέρωσε ένα κεφάλαιο του βιβλίου της Η Κασσάνδρα και οι λογοκριτές (1998) στην Τζένη Μαστοράκη, χαρακτηρίζοντάς την ως μία από τις κορυφαίες Ελληνίδες ποιήτριες και μεταφράστριες.

Η εργογραφία της Μαστοράκη περιλαμβάνει τα εξής έργα:

• Μ’ ένα στεφάνι φως

• Διόδια

• Το σόι

• Ιστορίες για τα βαθιά

Η πορεία της Τζένης Μαστοράκη στον χώρο της λογοτεχνίας και της μετάφρασης υπήρξε πολυδιάστατη, προσφέροντας έργα που παραμένουν ζωντανά στη συλλογική μνήμη. Η δέσμευσή της στην καλλιτεχνική δημιουργία, η ευαισθησία της στη γλώσσα και η αφοσίωσή της στη μεταφορά πολιτισμικών και λογοτεχνικών αξιών την καθιστούν μια διαχρονική παρουσία στη σύγχρονη ελληνική πολιτιστική ιστορία.

Στις 30 Ιουλίου 2024, η ελληνική λογοτεχνία έχασε μια εξέχουσα εκπρόσωπο, αλλά το έργο της παραμένει ως πολύτιμη κληρονομιά.

Μερικά ποιήματα…

ΟΙ ΜΕΓΑΛΟΙ

Oι μεγάλοι

κουβαλούν πάντα μέσα τους

το παιδί που υπήρξαν

στο δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο

το κορίτσι που δεν πρόφτασαν να φιλήσουν

έναν αγιάτρευτο καημό λαχανίδας.

Το πρώτο χνούδι στο πανωχείλι τους

τους Βαρβάρους του Καβάφη

και μια παλιά φυματίωση.

Τις μέρες τους

καταχωρισμένες σε δελτία τροφίμων.

Ένα καρφί στον τοίχο

μπορούσε να σημαδέψει μια εποχή

– τα καλοκαίρια ξυριζόντουσαν

με τον καθρέφτη κρεμασμένο στο παράθυρο.

Όνειρα συνοικιακά

σα μια μοτοσυκλέτα με καρότσα

για πολυμελείς οικογένειες.

Εμείς

κουβαλάμε, απλούστατα, μέσα μας

τους μεγάλους.

Τζένη Μαστοράκη, Διόδια, Κέδρος, 1972

Η ΧΑΡΑ ΤΗΣ ΜΗΤΡΟΤΗΤΑΣ

Τα βράδια κάνω επικίνδυνες δουλειές.

Δένω μεγάλους σπάγκους

από παράθυρο σε παράθυρο

και κρεμάω παράνομες εφημερίδες.

Τί τα θες, η ποίηση πια δε φτουράει.

Μας τα ’παν κι άλλοι, σου λένε.

Κι έπειτα, έχει κάμποσες να τραγουδήσουν

τη χαρά της μητρότητας.

Η κόρη μου γεννήθηκε

σαν όλα τα παιδιά.

Καταπώς φαίνεται,

θα κάνει και γερά ποδάρια,

να τρέχει γρήγορα στις διαδηλώσεις.

Τζένη Μαστοράκη, Το σόι, Κέδρος, 1978

ΔΕ ΛΕΙΠΕΙ ΤΩΡΑ, ΠΑΡΕΞ ΝΑ ΧΑΛΑΣΕΙ

Εδώ, στον τόπο της σφαγής ξανά, στα ίχνη των πυκνών

ερώτων πάλι, κι ας λαχταρούσαν να χαθούν, ταξιδευτές,

σε πόλεις και τερπνές υπαίθρους.

Οι καταβάσεις ψέμα, οι διαδρομές, πώς λιγοστέψαν

οι διαδρομές, ο αέρας τόσο σπάνιος, η ακινησία,

δρόμος κανείς, στα όρη στα βουνά, ούτε φυγή,

μονάχα θεία πνιγμονή—

κολυμπητές στης άμμου τα βαθιά, όπως τυφλό,

σε αρτηρία τυφλή

ουρλιάζει το αίμα

Τζένη Μαστοράκη, Μ’ ένα στεφάνι φως, Κέδρος, 1989

Συντάκτης: Βασιλική Κιούπη,

Influence:

Αρθρογράφος του flowmagazine.gr.