21 Σεπτεμβρίου, Παγκόσμια Ημέρα Νόσου Alzheimer
Τα γηρατειά από μόνα τους αποτελούν μια υπαρξιακή κρίση που κάνει το άτομο πολύ εύθραυστο. Στην κρίση αυτή προστίθεται η άνοια. Με τον όρο άνοια εννοούμε την έκπτωση των νοητικών λειτουργιών, τις αλλαγές στην προσωπικότητα και την κοινωνική απόσυρση. Στα 65 χρόνια, μόνο 1% του πληθυσμού παρουσιάζει άνοια, ενώ πάνω από αυτή την ηλικία το ποσοστό κυμαίνεται μεταξύ 4 – 5 %. Η έναρξη της άνοιας μπορεί να είναι απότομη, μπορεί να εξελίσσεται σταθερά και τέλος μπορεί να παραμένει στάσιμη. Η οργανική αιτία της άνοιας δεν είναι δυνατό να βρεθεί αν δε γίνει αποκλεισμός των μη οργανικών διαγνώσεων.
Η διαταραχή της μνήμης
Είναι συνήθως πρώιμη και προεξέχον χαρακτηριστικό της άνοιας και αφορά την πρόσφατη – βραχύχρονη μνήμη αλλά και την απώτερη. Ο ασθενής προσπαθώντας να αναπληρώσει την ανεπάρκεια της μνήμης χρησιμοποιεί περιγραφικές φράσεις για να υποκαταστήσει ονόματα ή λέξεις (περιγραφική λεπτομερειολογία). Ακόμη, η μυθοπλασία είναι τρόπος για να συγκαλύψουν την έλλειψη μνήμης. Το υλικό που ο ασθενής γεμίζει τα μνημονικά του κενά έχει νόημα τόσο σε σχέση με τα γεγονότα του παρελθόντος, όσο και με τις ψυχικές του συγκρούσεις του παρόντος.
Ανεπάρκεια μνήμης
Εν μέρει είναι υπεύθυνη για τον λανθασμένο προσανατολισμό στο χώρο και τον χρόνο. Η έκπτωση προσανατολισμού στο χρόνο προηγείται στο χώρο και τα πρόσωπα. Ο ασθενής χρησιμοποιεί την μυθοπλασία για να συγκαλύψει την έλλειψη προσανατολισμού.
Έκπτωση της αφηρημένης σκέψης
* Δυσκολία:
¨να γενικεύει από ένα συγκεκριμένο παράδειγμα, να σχηματίζει έννοιες
¨να συλλάβει τις ομοιότητες και τις διαφορές μεταξύ εννοιών
¨να επιλύει προβλήματα, να σκέφτεται λογικά επιχειρήματα
* Όταν διατυπώνει ιδέες υπάρχει κάτι το ελλειμματικό
Το επίπεδο της συνείδησης παραμένει σταθερό
Όμως μπορεί να υπάρχουν:
- Απώλεια ελέγχου παρορμήσεων
- Αφασικές διαταραχές
- Απραξία
- Αγνωσία
- Κατασκευαστική αγνωσία
- Καταστροφική αντίδραση
- Μεταβολές στη συμπεριφορά
Παρανοειδής ιδεασμός
Σχετίζεται με την προνοσηρή προσωπικότητα και εκδηλώνεται αρχικά με ερεθιστότητα, εριστικότητα και σωματική ενασχόληση. Μερικές φορές μπορεί να καταλήξει σε λανθασμένες κατηγορίες προς τους άλλους και σε λεκτική και σωματική επιθετικότητα. Στην άνοια αυτό που μένει από τη προηγούμενη προσωπικότητα διαχειρίζεται τις ψυχικές συγκρούσεις, χρησιμοποιώντας διάφορες άμυνες όπως:
- Άρνηση του προβλήματος
- Προβολή με αποτέλεσμα συχνές παραληρητικές ιδέες
- Παλινδρόμηση, για παράδειγμα παραμονή στο κρεβάτι, στο σκοτάδι και στη σιωπή
- Ναρκισσιστικές άμυνες
Στην άνοια τύπου Alzheimer οι μεταβολές στην προσωπικότητα παρουσιάζονται νωρίς και επιδεινώνονται γρήγορα καθώς προχωρά η νόσος. Οι μεταβολές της προσωπικότητας φαίνεται να έχουν άμεση συσχέτιση με τις εκφυλιστικές αλλοιώσεις του εγκεφάλου, παρά με την επίταση χαρακτηριστικών της προνοσηρής προσωπικότητας. Οι μεταβολές αυτές εκδηλώνονται με απώλεια των ενδιαφερόντων, απόσυρση, συναισθηματική έκπτωση, ευερεθιστότητα ή διέγερση, μείωση του ελέγχου της συναισθηματικής έκφρασης και αδιαφορία για το τι συμβαίνει στο περιβάλλον. Ακόμα παρουσιάζονται στερεότυπες συμπεριφορές, περιπλανήσεις χωρίς σκοπό, φυγές και επιθετική συμπεριφορά. Οι ψευδαισθήσεις και οι παραληρητικές ιδέες ευνοούν την ευερεθιστότητα, το άγχος και την επιθετική συμπεριφορά.
Κατάθλιψη – Αυτοκτονία
Η κατάθλιψη είναι συχνή στους ανοιακούς ασθενείς και έχει σχέση με τους βιολογικούς ή τους ψυχολογικούς παράγοντες. Οι εκδηλώσεις της κατάθλιψης είναι ποικίλες: επιθετικότητα, άρνηση, ζωικών λειτουργιών και συναισθηματική εμμονή. Η διάγνωση της κατάθλιψης στους ανοιακούς είναι δύσκολη γιατί τα συμπτώματα άνοιας – κατάθλιψης είναι παρόμοια: δυσκολία αυτοσυγκέντρωσης, έκπτωση μνήμης, κτλ. Οι ψυχίατροι πρέπει πάντα να ρωτούν τους ανοιακούς ασθενείς αν έχουν τάσεις αυτοκαταστροφής γιατί ένα μεγάλο ποσοστό οδηγείται στην αυτοκτονία, διότι υπάρχει έντονο το αίσθημα της απελπισίας.
Φαρμακολογια
Τα αποτελέσματα των φαρμάκων που δρουν στους νευροδιαβιβαστές είναι απογοητευτικά, γιατί δεν επηρεάζουν τις βασικές διαταραχές στην άνοια. Όμως, η χρήση τους είναι απαραίτητη γιατί οι μεταβολές στη νευροδιαβίβαση χρειάζονται διόρθωση. Η πιο συχνή βλάβη είναι η μείωση της χολινεργικής νευροδιαβίβασης για του αυτό το λόγο οι περισσότερες φαρμακευτικές θεραπείες έχουν σαν στόχο τους τη διόρθωση του χολινεργικού ελλείματος στην άνοια. Τα αντικαταθλιπτικά προτιμώνται με μικρή αντιχολινεργική δράση, ώστε να μην επιδεινωθεί το έλλειμα της ακετυλοχολίνης και να αποφευχθούν οι ακετυλοχολινικές παρενέργειες. Τα νευροληπτικά φαίνεται να είναι πιο αποτελεσματικά όταν η άνοια είναι ήπια. Τα συμπτώματα στόχοι είναι οι παραληρητικές ιδέες, η διεγερτική συμπεριφορά και η υπερκινητικότητα. Τα φάρμακα που χρησιμοποιούνται για την καταπολέμηση της νόσου έχουν συνήθως ως βασική δραστική ουσία μια εκ των: δονεπεζίλη, τακρίνη, ριβαστιγμίνη.
Νίνα Καραμολέγκου, MSc Ψυχοθεραπεύτρια-Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας
