Θέατρο: Η αναζήτηση του αληθινού, ρεαλισμός και νατουραλισμός

Θεατρικές παραστάσεις με θέμα την αγάπη, τη φιλία, τη συμφιλίωση με το παρελθόν, το ρόλο της συγκυρίας, τη σχέση με τα παιδιά, την εξύμνηση της επιβίωσης: Η αναζήτηση της αλήθειας και της ευτυχίας μέσα από τα μάτια του θεατή είναι το κοινό τους.

Ντίκενς, Όστιν, Τσέχωφ, Ντοστογιέφσκι, Μωπασσάν.  Πολλές θεατρικές παραστάσεις που επιλέγουμε να δούμε κάθε χρόνο έχουν ως θέμα ό,τι απασχόλησε στο παρελθόν και απασχολεί διαχρονικά τον σύγχρονο άνθρωπο. Έχετε αναρωτηθεί τι ιδεολογικά ερείσματα και θεωρητικές αρχές είχαν όλοι αυτοί οι θεατρικοί συγγραφείς και έγραψαν για όλα αυτά τα θέματα που αφορούν τη ζωή μας;

Mετά την αδυναμία του «υψηλού» ρομαντικού δράματος στην θεατρική ευρωπαϊκή σκηνή του 19^ου αιώνα να προσεγγίσει μεγάλες μερίδες του πληθυσμού (βαρύγδουποι μελοδραματικοί μονόλογοι, πριγκηπικά φορέματα, αυτοκτονίες και φαντασιακούς διαλόγους με τη φύση), έγινε στροφή στην αναζήτηση μίας θεατρικής τέχνης για πιστότητα, αληθοφάνεια και αναπαράσταση των ανθρώπινων προβληματισμών.

Δημιουργήθηκαν θεατρικά έργα που εστίαζαν στην καθημερινότητα του ανθρώπου, στις οικογενειακές και συζυγικές σχέσεις, στα αστικά και επαρχιακά ήθη, αλλά και στα κοινωνικά προβλήματα, που υπάρχουν φυσικά διαχρονικά. Η φυσικότητα της θεατρικής πράξης, η διακωμώδηση καθημερινών καταστάσεων και η αναπαράσταση, με λίγα λόγια, του πραγματικού κόσμου, έφερε το θέατρο πιο κοντά στον άνθρωπο.

Δύο λογοτεχνικά ρεύματα στα οποία βασίζονται σχεδόν τα περισσότερα θεατρικά έργα που βλέπουμε ακόμα και σήμερα είναι ο ρεαλισμός και ο νατουραλισμός. Το βασικό κοινό τους είναι ο στόχος για αληθοφανή αναπαράσταση της πραγματικότητας. Ωστόσο, ο ρεαλισμός παρουσιάζει από φαινομενικά ουδέτερη οπτική γωνία τα γεγονότα, ενέχοντας όμως και την κριτική ματιά του συγγραφέα, κάνει κοινωνική κριτική και οδηγεί την πλοκή της ιστορίας με βάση την αιτιότητα.

Ο νατουραλισμός κάνει μία πιο ωμή αναπαράσταση της πραγματικότητας, συχνά χωρίς αισθητική, πραγματεύεται με έντονο τρόπο κοινωνικές συγκρούσεις, όπως η έμφυλη διάσταση, κάνει εξονυχιστικές περιγραφές και έχει ως βασική θεώρηση ότι ο άνθρωπος δρα μέσω των ενστίκτων του.

Οι περισσότεροι θεατρικοί συγγραφείς έχουν επιρροές και από τα δύο λογοτεχνικά ρεύματα. Ο Τσέχωφ (Ο βυσσινόκηπος) και ο Ντοστογιέφσκι (Έγκλημα και τιμωρία) αναδεικνύουν εσωτερικές συγκρούσεις του ανθρώπου και απρόβλεπτες πλευρές της ζωής, που τον οδηγούν στην συνειδητοποίηση μίας κατάστασης. Περιγράφουν πνευματικές περιπέτειες, ψυχολογικά αδιέξοδα και πραγματεύονται τον έρωτα, τον θάνατο, την αμαρτία και την ηθική ανταμοιβή.

Ο Ντίκενς, που έχει γράψει τον Όλιβερ Τουίστ, αποτέλεσε μία από τις μεγαλύτερες μορφές του ρεαλιστικού μυθιστορήματος καθώς άσκησε ανελέητη κριτική στον ωφελιμισμό των αστών της εποχής, στην εκμετάλλευση των κοινωνικά αδύναμων και στον τυχοδιωκτισμό παρουσιάζοντας ταυτόχρονα την πολυφωνία των κοινωνικών ομάδων. Τα έργα του δεν λειτούργησαν μόνο ως μέσο ψυχαγωγίας, αλλά και ως μέσο αιτήματος κοινωνικής μεταρρύθμισης.

Η Τζέην Όστιν ανέδειξε τον κόσμο των γυναικών της εποχής της, που περιστρεφόταν γύρω από την επιλογή του «κατάλληλου συζύγου» και σκιαγράφησε με δεξιοτεχνία την ηθική συγκρότηση των χαρακτήρων. Στο κλασικό Περηφάνεια και Προκατάληψη η Όστιν, σε μία εποχή που κυριαρχεί ο ρομαντισμός στις γυναίκες, υπερασπίστηκε μία ηθική που βασίζεται στην κατάκτηση της αυτογνωσίας, στην κατανόηση, την σωστή κρίση και την αυτοπειθαρχία στις σχέσεις.

Ο Μωπασσάν (Εσπερίδες στον Μεντάν), απεχθανόμενος μάλιστα κάθε ένταξη σε συγγραφική σχολή, στράφηκε σε θέματα εμπνευσμένα από την παρισινή ή επαρχιακή καθημερινότητα που μετατρέπονται σε ιστορίες θλιβερές ή φανταστικές, που όμως στο τέλος έχουν μία λογική εξήγηση, με στόχο να αφυπνήσει εκ νέου την συνείδηση του αναγνώστη και να του αναδείξει μία προϋπάρχουσα πραγματικότητα, που πιθανά δεν είχε αντιληφθεί.

Συντάκτης: Ιωάννα Γκολφομήτσου,

Influence:

Αρθρογράφος του flowmagazine.gr.